Biologia (genetyka, biotechnologia, ekologia, pierwiastki, komórka, bakterie, protisty)

enzymy restrykcyjne

rozpoznają specyficzne sekwencje DNA i bardzo precyzyjnie przecinają obie jego nici w określonym miejscu

sekwencjonowanie DNA

określanie kolejności ułożenia nukleotydów

cDNA

komplementarny do dojrzałego mRNA

PCR reakcja łańcuchowa polimerazy

powielanie wybranych odcinków DNA; oddzielenie nici DNA, dołączenie starterów, synteza DNA

elektroforeza

metoda rozdziału cząsteczek DNA o różnych długościach, przemieszczanie się naładowanych cząsteczek w polu elektrycznym

insercja

wstawienie dodatkowego nukleotydu

delecja

zgubienie jednego nukleotydu

substytucja

zamiana jednego nukleotydu na inny

delecja, deficjencja

utrata części chromosomu

duplikacja

podwojenie fragmentu chromosomu

translokacja

wymiana fragmentów między chromosomami homologicznymi

euploidia

zwielokrotnienie całego haplidalnego zespołu chromosomów (genomu)

aneuploidia

zmienienie liczby pojedynczych chromosomów

transformacja

wprowadzanie genów do komórek bakteryjnych

transfekcja

wprowadzenie genów do komórek eukariotycznych

wektor

specjalny przenośnik zdolny do niezależnej replikacji chroni wprowadzony gen przed uznaniem go za obcy

plazmid

mała kuliście zamknięta cząsteczka DNA w której replikacja przebiega niezależnie od materiału genetycznego zawartego w głównym chromosomie

bakteriofag

wirus atakujący bakterię

agroinfekcja

odcinek DNA wprowadza się do plazmidu Ti, bakterią zawierającą ten plazmid infekuje się roślinę

elektroporacja

poddanie działaniu impulsów elektrycznych mieszaniny plazmidów z wbudowanym genem oraz kom roślinnych pozbawionych ścian kom; błony kom stają sie przepuszczalne plazmidy mogą przez nie wniknąć do środka

mikrowstrzeliwanie DNA

kulki z wolframu lub złota opłaszcza się DNA i działem genowym (armatką) wstrzeliwuje sie w kom z duża prędkością

mikroiniekcja

DNA wprowadza sie bezpośrednio do jądra kom szklaną mikroigłą

knock-out genowy

celowe uszkadzanie genu gen zostaje zablokowany a cecha za którą odpowiada zmieniona warunek znajomość sekwencji tego genu

interferencja RNA

wyciszenie genu regulacyjne RNA wyszukują komplementarną sekwencję mRNA i przyłączają się blokując działanie genu

apoptoza

naturalny proces zaprogramowanej śmierci komórki pozwalający na usunięcie wadliwych lub starych komórek z organizmu

endemit

gatunek lub takson występujący tylko na ograniczonym obszarze na Ziemi, a jego wymagania i tryb życia uniemożliwiają mu zasiedlanie innych terenów

wapń Ca

pierwiastek szkieletotwórczy, reguluje funkcje błon kom, czynnik krzepnięcia krwi, krzywica, nieprawidłowy wzrost i martwica organów roślinnych

magnez Mg

składnik kości, składnik chlorofilu, nieprawidłowość pracy serca, chloroza liści

sód Na

przewodzenie impulsów przez neuron, zanik różnicy potencjałów i utrata pobudliwości komórek

potas K

przewodzenie impulsów nerwowych, zmniejszenie kurczliwości mięśnia sercowego, chloroza liści

żelazo Fe

składnik białek złożonych np hemoglobiny transportujących tlen, anemia, zakłócenie fotosyntezy, chloroza młodych liści

kobalt Co

składnik witaminy B12, zaburzenie procesu krzepnięcia krwi, zahamowanie procesu wiązania azotu przez rośliny motylkowe

miedź Cu

składnik enzymów oksydoredukcyjnych, zaburzenie procesu oddychania kom, bielenie i zasychanie wierzchołków młodych liści

mangan Mn

aktywator enzymów fazy świetlnej fotosyntezy, zaburzenie procesu oddychania, chloroza liści

cynk Zn

składnik insuliny, łamliwość włosów i paznokci, chloroza liści

jod I

składnik hormonów tarczycy, kretynizm wole obrzęki skóry

fluor F

składnik kości oraz szkliwa zębów, próchnica

pierwszorzędowa struktura białka

sekwencja aminokwasów w cząsteczce utrzymywana dzięki wiązaniom peptydowym

drugorzędowa struktura białka

skręcenie w przestrzeni łańcucha białkowego dzięki wiązaniom wodorowym, kształt: alfa helisy, beta harmonijki

trzeciorzędowa struktura białka

pofałdowanie skręconego w przestrzeni łańcucha białkowego, struktura utrzymywana dzięki wiązaniom siarczkowym między grupami tiolowymi niektórych aminokwasów

czwartorzędowa struktura białka

sposób połączenia ze sobą wielu łańcuchów polipeptydowych w białku prostym lub sposób połączenia tych łańcuchów z jakąś częścią niebiałkową w białku złożonym

puryna

zasada azotowa dwupierścieniowa (A, G)

pirymidyna

jednopierścieniowa zasada azotowa (C, T, U)

dyfuzja prosta

transport bierny substancji przez błonę biologiczną zgodnie z gradientem stężeń ze środowiska o stężeniu wyższym do środowiska o stężeniu niższym

osmoza

transport wody na drodze dyfuzji przez żywe błony biologiczne z roztworu o niższym stężeniu do roztworu o wyższym stężeniu

dyfuzja wspomagana

transport bierny zgodnie z gradientem stężeń cząsteczki przechodzące przez pory w błonie wykorzystują specjalne przenośniki białkowe lub kanały jonowe które wiążą się z nimi i transportują je w poprzek błony

transport aktywny

wbrew gradientowi stężeń przenoszone substancje wiążą się po jednej stronie błony z enzymatycznym nośnikiem który zmieniając ich konformację przenosi cząsteczki na drugą stronę błony wymaga nakładu energii- rozpad ATP

endocytoza

kom otacza drobiny pokarmowe błoną kom w postać pęcherzyka zawieszonego w cytoplazmie

pinocytoza

kom wchłania makrocząsteczki które są rozpuszczalne w wodzie kropelki płynu zostają wchłonięte do kanalika utworzonego przez wpukloną błonę kom i zamknięte w pęcherzyku króry dostaje się do wnętrza kom rozkład enzymatyczny przez udział lizosomów

fagocytoza

pochłanianie do wnętrza dużych stałych cząstek pokarmowych powstały pęcherzyk łączy się z lizosomami tworząc wodniczkę pokarmową; niestrawione resztki pokarmowe usuwane poza kom w procesie egzocytozy

kinetosom

ciałko podstawowe

centrosom

organizator wrzeciona podziałowego złożony z dwóch centrioli (twór cylindryczny zbudowana z 9 zespołów mikrotubul-tripletów przebiegających równolegle do jej długiej osi) ustawionych względem siebie pod kątem prostym

wirion

dojrzała cząstka wirusa potencjalnie zakaźna zbudowana z kapsydu oraz rdzenie zawierającego materiał genetyczny

kapsyd

białkowy płaszcz nadający kształt wirionom zbudowany z podjednostek białkowych-kapsomerów

wirus grypy lub HIV

kapsyd otoczony płaszczem lipidowym - osłonką lipidową na zewnątrz glikoproteiny

antygen

substancja mająca zdolność wywoływania reakcji immunologicznej

cykl lityczny

cykl rozwojowy bakteriofagów prowadzący do śmierci kom bakteryjnej

cykl lizogeniczny

cykl rozwojowy bakteriofagów prowadzący do integracji DNA wirusowego z chromosomem bakteryjnym - profag

retrowirusy

atakują kom eukariotyczne mają RNA ich genom koduje odwrotną transkryptazę-rewertazę (przepisuje informację z RNA na DNA

dwoinki

formy kuliste ułożone parami połączone kom potomne powstałe z jednej kom macierzystej

paciorkowce

kuliste pojedyncze kom połączone w długie sznury

gronkowce

kuliste połączone pojedyncze kom tworzące nieregularne skupiska

pakietowce

kuliste połączone pojedyncze komórki tworzące regularne sześciany

pałeczki

wydłużone kom o cylindrycznym kształcie, nietworzące przetrwalników - endospor

laseczki

wydłużone kom o cylindrycznym kształcie tworzące przetrwalniki endospory

maczugowce

wydłużone kom o cylindrycznym kształcie tworzące nieregularne przetrwalniki kształtem przypominające maczugę

przecinkowce

kom spiralnie skręcone kształtem przypominające przecinek

śrubowce

kom z kilkoma spiralnymi skrętami

krętki

kom wielokrotnie skręcone, przypominające korkociąg

promieniowce

kom silnie rozgałęzione przypominające strzępki grzybów

prątki

rozgałęzione kom w kształcie pałeczek nieznacznie zakrzywione

endospory

przetrwalniki produkowane przez bakterie do wew kom w niesprzyjających warunkach środowiska; przechodzą w stan życia utajonego (anabiozy) w momencie poprawy warunków zew potrafią odtworzyć całą kom bakteryjną

saprofity

bakterie odżywiające się martwą materią organiczną

pasożyty

żyją kosztem innych organizmów żywych

bakterie zielone i purpurowe

fotosynteza anoksygeniczna; fotoautotrofizm do redukcji CO2 wykorzystywany wodór z H2S-siarkowodoru bez wydzielenia tlenu; bakteriochlorofil

sinice

fotosynteza oksygeniczna redukcja CO2 z wykorzystaniem wody z wydzieleniem tlenu fotoautotrofizm; chlorofil

bakterie nitryfikacyjne

przeprowadzają dwuetapowe utlenianie amoniaku do azotanów (III), a następnie do azotanów (V): etap I prowadzą bakterie z rodzaju Nitrosomonas, a ll etap bakterie z rodzaju Nitrobacter; chemoautotrofizm

bakterie siarkowe

utleniające siarkę lub siarkowodór do syntezy związków organicznych; chemoautotrofizm

bakterie żelaziste

utleniające jony żelaza Fe2+ do Fe3+ (należą tu bakterie z rodzaju Ferrobacillus); chemoautotrofizm

bakterie wodorowe

utleniające wodór do wody (należą tu bakterie z rodzaju Hydrogenomonas); chemoautotrofizm

fermentacja

oddychanie beztlenowe polega na częściowym utlenieniu związku organicznego, w wyniku czego tworzą się niewielkie ilości ATP oraz prostsze związki organiczne (np. kwas mlekowy, alkohol etylowy).

denitryfikacja

oddychanie beztlenowe polega na redukcji azotanów(V) do azotanów(III), a następnie do wolnego azotu atmosferycznego.

bakterie azotowe

posiadają nitrogenazę enzym wiążący azot atmoferyczny tylko w warunkach beztlenowych

heterocysty

wyspecjalizowane kom sinic dzięki którym wiążą azot atmosferyczny; silnie zgrubiałe sciany kom i uproszczenie budowy aparatu fotosyntetycznego

pantofelek

orzęsek ma cytostom, cytopyge, rzęski mikornukleus i makronukleus wodniczkę tętniącą, pellikula - błona kom; zachodzi koniugacja-proces płciowy

euglena zielona

wić stigma - plamka światłoczuła, fotoreceptor, plastydy-chloroplasty, wodniczka tętniąca, jądro kom; klejnotka słodkowodna

cytostom

otwór gębowy fragment pellikuli orzęsków przez który pobierany jest pokarm

cytopyge

otwór odbytniczy fragment pellikuli orzęsków przez które są usuwane niestrawione resztki pokarmu