filozofia

przedmiot intencjonalny

wymyślone, istnienie fizyczne nieudowodnione

spór o uniwersalia

nazwy gatunkowe mają ontologiczny status bytów rzeczywistych

monizm

swiat z jednolitej substacji, materialistyczny i spirytualistyczny

dualizm

budowa świata z elementy duchowego i materialnego

hylemorfizm

byt zbudowany z materii i formy

pluralizm

wiele wlementow, zmieszanych

determinizm

przyczyna i skutek, ten sam skutek i ta sama przyczyna, stala zasada

finalizm

z góry okreslony cel, przebieg

indeterminizm

przypadkowosc wystepowania zjawisk, watpliwosc zwiazana ze zwiazkami orzyczynowymi

ontologia

poza przyroda struktura bytu

epistemologia

teoria poznania, bada struktury teorii naukowych

nominalizm

stanowisko w sporze o uniwersalia (powszechniki) uznające, ze istnieją tylko rzeczy jednostkowe, a pojecia ogolne sa jedynie wytworami mowy, takimi jak slowa i dzwieki i nie odpowiadaja im realne przedmioty

konceptualizm

stanowisko w sporze o uniwersalia, zakldajace ze uniwersalia nie istnieja w rzeczach, lecz w ludzkich umyslach, ogolne nie sa ni rzeczy czy nazwy tych rzeczy ale odpowiadajace tym pojeciom stany psychiczne

idealizm, platon

pierwotnisc idei wzgledem rzeczy, swiat materialny stanowi niedoskonale odbicie doskonalego swiata idei. prawde mozna poznac wylacznie dzieki rozumowi, ktoey za posrednictwem rzeczy moze dotrzec do idei i w ten sposov osiagnac wiedze pewna

realizm, arystoteles

istnieja tylko jednostkowe byty, a istoty rzeczy sa w nich zawarte

wariabilizm

wszystko jest zmiennoscia przez wir zdarzen, nie ma konkretnego bytu jako rzeczy

ateizm, agnostycyzm, panteizm

deizm, teizm

substancja

podloze istnienia bytu, jest racją bytu i stanowi o jego tozsamosci,

atrybut

cecha danej rzeczy, istotna decydujaca o przynaleznosci, wytyczna

natywizm

zeodlo poznania, wiedza z ktora sie rodzimy, wrodzona wiedza

empiryzm genetyczny

zeodlo poznananiq jest tylko nasze doswidczenie, ktore zdobywamy za posrednictwem zmyslow, a umysł ludzki jest czystą kartą

racjonalizm

wiedza nie wynika z doswiadczenia, w ludzkim poznaniu role odgrywają idee, a zmysly maja role drugiorzedna

aprioryzm

wiedza nie wynika z doswiadczenia,

aposterioryzm

wiedza opiera sie na doswiadczeniu

metodologiczny aposteriotyzm

poznanie pojawia sie na drodze doswwiadczenia

irracjonalizm

poznanie orzez intuicje, iluminacje czy wiare

idealizm epistemologiczny

ograniczenie zmyslow i poznanie przez rozum

realizm epistemologiczny

swiat zewnetrzny dostepny dla czlowieka, a rzeczywistosc jest taka jaka ja widzimy

agnostycyzm

nie wszystko jest dostepne ludzkiemu poznaniu

nauka empiryczna

przyrodniczne i humanistyczna, fizyka, biologis, chemia, socjologia, antropologia

nauka formalna

matematyka, logika, rozwazania abstrakcyjne

metodologia

dyscyplina zajmujaca sie badaniem metod przyjmowanych przez poszczegolne nauki

prawda

sąd lub zdanie orzekajace

koncepcja klasyczna, arystotelesowska

prawda jest zgodnością mysli, stanem faktycznym. Kryterium owej definicji opiera sie na zaleznosci miedzy mysla a rzeczywistoscia. prawda jest to co jest zgodne ze stanem faktycznym.

koncepcja ewidencyjna

kartezjusz, prawdą jest to, co oczywiste i czemu nie da się zaprzeczyc. Jesli moj umysl pojmuje cos co narzuca mu oczywistosc to moge taka mysl uznac za prawde

koncepcja koherencyjna

G.W. Leibniz, koherencja mysli czy zdan, zgodnosc miedzy soba, jesli zdanie wpisuje sie w okreslony system innych zdan, tworzac logiczna harmonijna calosc, mozemy orzec, ze jest prawdziwa

koncepcja pragmatyczna

W. James, sad badz zdanie pozyteczne, wykorzystywane w dzialanich praktycznych

koncepcja aklamacyjna

sad uznany na mocy powszechnej zgody

subiektywizm aksjologiczny

rzeczy same w sobie nie posiadaja wartosci, my je nadajemy wedle uznania

relatywizm aksjologiczny

przedmioty maja wartosc gdy porownujemy je z innymi orzedmiotami, wartosciowe wzglednie

obiektywizm aksjologiczny

wartosci istnieja niezaleznie od uznania czlowieka

wariabilizm aksjologiczny

wartosci nie sa stale, zmieniaja sie w zaleznosci od czasu

wartosci same w sobie

dobre uczynki

wartosc pochodna

zapozyczone od innych(kopia obrazu)

wartosc absolutna

zdrowie, milosc, prawda

wartosc uzytkowa, utylitarna

uzyskuja ją jesli nam sluza(dlugopis w momencie uzytku)

wartosci rzeczy nie maja charakteru etycznego

czyny ludzkie mqja wartosc etyczna, a przedmioty wartosci estetyczne

normy obyczajowe

co mamy uczynic w danych okolicznosciach

nirmy moralne

reguly utworzone na skutek wyznawanego swiatopogladu, religii i zasad zycia

norma nie jest zakazem nakazem

norma obyczajowa, troska o ludzi starych

norma aksjologiczna

wynika z przyjetego systemu wartosci, klasyfikuje nas do robienieza ze wzgledu na to, ze tak jeat pieknie

norma tetyczna

nie podlega ocenom, wynikaja z rozkazu badz nakazu prawa

norma teologiczna

dzialanie ktore odnosi sie do przyswiecajacego celu

etyka deskryptywna, opisowa

bada teorie moralnosci w aspektach 1. psychologicznych(jak dochodzi do okreslonego dzialania) 2. socjologiczna(normy wystepujace w okrelsonych kulturach, od czego sa zalezne) 3. filozoficznym(jakie wartosci i ich hierarchie funkcjonuja w obrebie system

etyka normatywna

ustala zasady postepowania na podstawie przyjetych kryteriow tego co dobre czy zle

akt moralny

cel, intencja

etyka teleologiczna

bada cele ludzkich dzialan, intencje

etyka deontologiczna

bada powinnosci moralne, deontologizm(cel osoagniety dobrymi zamiarami)

etyka aretologiczna

zdolnosc do prawidlowego rozymowania i rozstrzygani problemow

etyka legalistyczna

niezmienne nakazy dekalog

etyka autonomiczna

odrzucajaca sztywne normy, zrodlem moralnisc jest ludzki umysl

etyka heteronomiczna

normy postepowania sa dane od Boga

etyka sytuacyjna

nie istnieja stale normy, zasada postepowani odszukana dla danej okolicznosci

naturalizm, stanowisko etyczne

normy moralne wywodza sie z naturalnych cech rzeczywistosci

antynaturalizm

normy moralne maja charakter aprioryczny, pochodzenia od Boga ontuicji czy rozumu