Historia - Nowożytność - historia powszechna

Gdzie i kiedy został zapoczątkowany renesansowy przełom w sposobie myślenia i twórczości artystycznej i z czym on się wiązał?

W północnej Italii w 14. i 15. w. Wiązał się on m.in. z zainteresowaniem dziedzictwem antyku.

Humanizm renesansowy - na czym polegał?

Humaniści chcieli odrodzenia (renesans) dziedzictwa antyku - sztuki, filozofii, wartości. Inspirowano się Platonem (nauka o ideach) i Cyceronem (wzorce etyczne i obywatelskie). Humanizm stawiał człowieka w centrum (antropocentryzm).

Humanizm a religia

Humanizm renesansowy nie negował religii, lecz przesuwał akcent na człowieka i jego zdolności. Łączył wiarę w Boga z podziwem dla ludzkiego rozumu, wolności i twórczości, inspirując się zarówno antykiem, jak i chrześcijańską duchowością.

Erazm z Rotterdamu - poglądy

Erazm z Rotterdamu, humanista renesansowy, propagował edukację opartą na klasykach i Ewangelii. Krytykował kościelne nadużycia, promował etykę chrześcijańską i tolerancję, dążąc do reform bez rozbijania jedności Kościoła. Napisał m.in., Pochwałę Głupoty"

Niccolò Machiavelli - poglądy

Niccolò Machiavelli, humanista i polityk, w "Księciu" podkreślał pragmatyzm w rządzeniu. W przeciwieństwie do średniowiecznych myślicieli, uznawał, że cel uświęca środki, promując realizm polityczny i siłę władzy.

Thomas More - poglądy

Thomas More, humanista i filozof, w "Utopii" przedstawił idealne społeczeństwo, oparte na wspólnotowości i sprawiedliwości. Krytykował nadużycia w ówczesnym społeczeństwie, promując wartości chrześcijańskie i moralne.

Michel de Montaigne - poglądy

Michel de Montaigne, filozof i pisarz, w swoich "Esejach" podkreślał wartość indywidualizmu, samopoznania i sceptycyzmu. Krytykował dogmatyzm, promując tolerancję, rozważanie ludzkiej natury i relatywizm moralny.

Postawy obywatelskie w średniowieczu vs w renesansie

W średniowieczu postawy obywatelskie koncentrowały się na lojalności wobec Kościoła i feudalnych władców. W renesansie, dzięki humanizmowi, nacisk położono na indywidualizm, odpowiedzialność społeczną i aktywność w życiu publicznym.

Główne różnice między architekturą renesansu a gotykiem

Gotyk charakteryzował się strzelistymi formami, ostrymi łukami, witrażami i pionowym układem, podczas gdy renesans opierał się na klasycznych formach, prostych, symetrycznych liniach, półokrągłych łukach i równowadze.

Najważniejsze powody wypraw odkrywczych (5)

1) Zapotrzebowanie na luksusowe towary 2) Wzrost kosztów ich sprowadzania odkąd pośrednikami zostali Turcy osmańscy 3) Chęć odkrycia nowych szlaków dalekomorskich 4) Kryzys iberyjskiej szlachty w wyniku kryzysu systemu feudalnego 5) Idea nawracania

Wyprawa odkrywcza z 1. połowy 15. w. - kto, rezultaty

Zorganizowana przez Portugalczyków (syna króla Portugalii - Henryka Żeglarza (nie uczestniczył osobiście) - w 1415 r. odkryto Wyspy Kanaryjskie, w 1420 r. Maderę. Portugalczycy przywieźli z nich niewolników, złoto i kość słoniową.

Wyprawa odkrywcza z 1487 r. - kto, rezutaty

Odbyta przez Portugalczyka Bartolomeu Diasa. Dotarł on do południowego krańca Afryki (Przylądka Dobrej Nadziei), co oznaczało możliwość opłynięcia Afryki i znalezienia wschodniej drogi morskiej do Indii.

Wyprawa odkrywcza z 1492 r. - kto, rezultaty

Odbyta przez Włocha Krzysztofa Kolumba, będącego na służbie hiszpańskiej. Odkrył on Bahamy, Kubę i Haiti, choć początkowo chciał odkryć zachodnią drogę do Indii.

Trzy wyprawy Kolumba z lat 1493-1504 - rezultaty

Odkrycie Jamajki, w 1498 r. po raz pierwszy kontynentalną część Ameryki. W czasie ostatniej wyprawy odkrył Amerykę Centralną (między dzisiejszymi Panamą i Hondurasem).

Wyprawa odkrywcza z 1497 r. - kto, rezultaty

John Cabot - Włoch na służbie angielskiej, odkrył Nową Fundlandię i Labrador (dziś Kanada). Była to pierwsza wyprawa która dotarła do Ameryki Północnej (ok. 1000 r. dopłynęli tam Wikingowie ale nikt o tym nie wiedział, nie osiedlili się też.)

Wyprawa Amerigo Vespucciego przełomu 15. i 16. w. - rezultaty

Upowszechnił on przekonanie że odkryte przez Kolumba ziemie nie są Indiami, lecz nowym lądem - od jego imienia kontynent nazwano Ameryką.

Portugalska wyprawa odkrywcza z lat 1497-98 - kto i rezultaty

Vasco da Gama odkrył morską wschodnią drogę do Indii poprzez opłynięcie Afryki.

Wyprawa odkrywcza z 1500 r. - kto, rezultaty

Pedro Alvares Cabral - żeglarz portugalski odkrył Brazylię. Dzięki temu i regulacjom z traktatu z Tordesillas (1494 r.) Brazylia stała się częścią portugalskiego imperium.

Wyprawa odkrywcza z lat 1519-22 - kto, rezultaty

Ferdynand Magellan, Portugalczyk w służbie hiszpańskiej, odkrył zachodnią drogę morską do Azji (co jednak ze względu na długość nie było przydatne w celach handlowych). Zginął na Filipinach w trakcie, ale jego ekspedycja koniec końców opłynęła świat.

Wyprawa odkrywcza z 1534 r. - kto, skutki

Jacques Cartier - żeglarz francuski odkrył Zatokę św. Wawrzyńca (wschodnie wybrzeże Kanady).

Odkrycie Australii i Nowej Zelandii - kto, kiedy

Odkryte w pierwszej połowie 17. w. przez Holendrów - Nie rozpoznali ich jako nowy kontynent i nie skolonizowali. Zrobił to dopiero Anglik James Cook w okolicach 1770 r.

Linia podziału obszarów kolonialnych według traktatów zawartych pomiędzy Hiszpanią a Portugalią (zdjęcie)

.

Rozwój kolonializmu i Imperia kolonialne u schyłku 18. w. (zdjęcie)

Europejczycy dokonywali podbojów stopniowo. W 16. w. podbili Amerykę Środkową i dużą część Południowej. Potem opanowywali głównie Afrykę i Indie, a następnie Amerykę Północną. W 19. w. nastąpił podział Afryki i części Azji.

Cywilizacja Majów

Początki ich odrębnej kultury sięgają ok. 400 r. p.n.e. Tworzyli walczące ze sobą miasta-państwa, mieli kalendarz, znali matematykę, mieli pismo. W momencie przybycia Hiszpanów centrum ich cywilizacji znajdowało się na Półwyspie Jukatan (Meksyk).

Cywilziacja Azteków

W 13. w. przybyli na osbzar dzisiejszego środkowego Meksyku - tereny na północ od Majów. W 1325 r. założyli stolicę Tenochtitlan (200-300 tys. mieszkańców). Tworzyli monumentalne budowle, rzeźby czy charakterystyczne dla nich wytwory z ptasich piór.

Cywilizacja Inków

Rozwijali się od 12 w. na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej, z centrum w Cusco (dziś Peru). Ich władza miała bardzo scentralizowany charakter, lecz w momencie przybycia Hiszpanów trwała wojna domowa o tron.

Podboje hiszpańskie w Ameryce - dlaczego udało się pokonać tamtejsze cywilziacje

Dzięki lepszemu uzbrojeniu i posiadaniu koni, ale także dzięki wewnętrznym konfliktom wśród tamtejszych ludności. Podboje te tworzyły wiele ofiar, a czasem całe plemiona były eksterminowane.

Hernan Cortes i Francisco Pizzarro - dokonania

Cortes w latach 1519-21 podbił imperium Azteków, a Pizarro w latach 1531-33 państwo Inków.

Konsekwencje odkryć geograficznych i ekspansji kolonialnej dla Europy (3)

1) Napływ złota i srebra podwyższył zamożność zachodniej Europy i rozwinął handel 2) Większa ilość kruszców spowodowała wzrost cen, zwłaszcza na towary rolne, na czym zyskała Polska. 3) Zmalało znaczenie handlu w basenie Morza Śródziemnego

Pojawienie się nowych towarów w Europie - m.in. pomidory, ziemniaki, kakao

Zostały przywiezione z Ameryki po jej odkryciu

Najważniejsze przyczyny reformacji (5)

1) Zarzuty, że doktryna Kościołach katolickiego odeszła od prawd zawartych w Piśmie Świętym 2) Wzrost bogactwa Kościoła 3) Krytyka przepychu panującego na dworze papieskim 4) Sprzeciw wobec sprzedaży odpustów 5) Przemiany społeczno-gospodarcze

Czym był odpust?

Darowaniem kary za grzechy oraz skróceniem pobytu w czyśćcu.

Wystąpienie Marcina Lutra i jego poglądy

W 1517 r. Luter wygłosił 95 tez przeciwko handlowi odpustami. Luter dowodził że jedynym źródłem wiary jest Pismo Święte, a nie zasady ustalone przez Kościół. Luter ukształtował odrębną doktrynę, zakładającą że jedynym sposobem na zbawienie jest wiara.

Doktryna Lutra

Doktryna Lutra: sola scriptura (tylko Pismo), sola fide (tylko wiara), sola gratia (tylko łaska), powszechne kapłaństwo, odrzucenie kultu świętych i zbawienie z łaski przez wiarę, nie uczynki. Autorytet Biblii ponad tradycją kościelną.

Wojna chłopska

Wojna chłopska (1524–1525): Powstanie chłopów inspirowane ideami Lutra przeciw feudalnym panom. Zostało krwawo stłumione, a Luter potępił bunt.

Wojny religijne 1546-1555

Wojny religijne (1546–1555): Konflikt między katolickim cesarzem a protestantami zakończony pokojem augsburskim (cuius regio, eius religio - władca każdego kraju Rzeszy narzucał podwładnym Katolicyzm albo Luteranizm).

Anabeptyzm

Anabaptyzm opierał się na przekonaniu że wszyscy są równi i że chrzest powinien być udzielany wyłącznie dorosłym, świadomym wiernym, odrzucając chrzest niemowląt. Anabaptyści dążyli też do wspólnotowego życia, pacyfizmu i oddzielenia Kościoła od państwa

Założenia kalwinizmu

Opierał się na naukach Jana Kalwina który kładł nacisk na predestynację (przeznaczenie do zbawienia lub potępienia), surową moralność, prostotę kultu oraz autorytet Pisma Świętego. Zajmował się także organizacją Kościoła i oddzieleniem od władzy świeckiej

Kościół anglikański - powstanie

W Anglii decydującą przyczyną zerwania z Kościołem katolickim była postawa Henryka VIII, który zerwał z papiestwem po tym jak papież uniemożliwił mu anulowania niewygodnego małżeństwa. W 1534 r. uchwalono akt supremacji powołujący Kościół anglikański.

Purytanie i kwakrzy

Purytanie oderwali się od anglikanizmu - uważali oni, że pozostało w nim zbyt wiele z katolicyzmu i dążyli do reformacji w duchu kalwińskim. Kwakrzy, wywodzący się z purytanizmu, wyróżniali się zwalczaniem niewolnictwa i odrzucaniem przemocy.

Konflikt religijny we Francji w 16. wieku

We Francji Kalwiniści (hugenoci) stanowili z czasem ok. 10% ludności. Na początku lat 60. rozpoczęła się wojna domowa, a w 1572 r. zamordowano większość przywódców Hugenotów. W 1598 r. Henryk IV wydał edykt nantejski dający Hugenotom swobodę kultu.

Dojście Henryka IV do władzy

Po śmierci ostatniego z Walezjuszy w 1589 r, głównym kandydatem stał się Henryk z rodu Bourbonów. Był on jednym z przywódców protestantów. Tron musiał wywalczyć zbrojnie a w 1593 r przeszedł na katolicyzm jako wiarę większości. Koronowany w następnym roku

Odwołanie edyktu nantejskiego - kiedy, kto, skutki

Odwołał go król Ludwik XIV w 1685 r., co wywołało masową emigrację Hugenotów.

Kraje, w których zwyciężył protestantyzm (9)

Luteranizm: Prusy Książęce (1525 r.), północna i wschodnia Rzesza, Czechy (do wojny trzydziestoletniej), Dania i Norwegia (1537 r.), Szwecja i Finlandia (1544 r.), Kościół anglikański: Anglia, Kalwinizm: Szkocja, część Szwajcarii, część Niderlandów.

Podział religijny Europy w 2. połowie 16. w. (zdjęcie)

.

Następstwa reformacji (2)

1) ciągłe pojawianie się nowych wyznań - wiedza o pierwszych wyznawcach Chrystusa była niewielka, a Pismo Święte ciągle interpretowano 2) ożywienie intelektualne - wyznania protestanckie kładły nacisk na samodzielne kształtowanie wiary

Działania kontrreformacyjne (3)

1) Jezuici - zakon założony w 1534 r. 2) Zreorganizowanie na początku lat 40. 16. w. inkwizycji która miała zwalczać herezję 3) Indeks ksiąg zakazanych opublikowany pierwszy raz w 1559 r.

Sobór trydencki - okres obrad, postanowienia (4)

(1545-63) Potwierdził podstawowe założenia doktryny katolickiej, m.in.: papież to głową kościoła, zbawienie poza Kościołem katolickim nie jest możliwe, indywidualna interpretacja Pisma Świętego jest niedopuszczalna, tradycja jest na równi z Biblią.

Wewnętrzna reforma Kościoła z Soboru Trydenckiego - co zrobiono (4)

1) utworzono seminaria duchowne by kształcić przyszłych kapłanów 2) zakazano biskupom łączenia stanowisk kościelnych 3) zobowiązano ich do corocznych wizytacji parafii w ich diecezjach 4) obowiązek prowadzenia ksiąg metrykalnych (chrzty itp.)

Empiryzm - założenia, przedstawiciele, kiedy powstał?

Ta koncepcja filozoficzna zakłada że nasza wiedza o świecie ma źródło w tym czego doświadczamy poprzez zmysły. Powstała u schyłku 16. w. Jej najpopularniejsi przedstawiciele to Francis Bacon i Galileusz.

Racjonalizm - założenia, kiedy powstał, przedstawiciel(e)

Było to stanowisko filozoficzne autorstwa Kartezjusza zakładające że nasza wiedza o świecie ma źródło w rozumie i zawartych w nim ideach, a doświadczenia zmysłowe mogą wprowadzać w błąd. Rozum pozwala natomiast dowieść istnienia Boga i świata materialnego

Blaise Pascal - jego poglądy filozoficzne, w którym wieku żył?

Blaise Pascal (1623-62) odrzucał podejście Kartezjusza. Uważał że wiara stanowi sprawę serca, a istnienia Boga nie można dowodzić. Rozum nie wystarcza człowiekowi do poznania sensu istnienia, a jego wielkość leży w tym że jest on świadom swego położenia.

Odkrycia astronomiczne Galileusza z 17. w.

Galileusz udoskonalił teleskop, odkrył fazy Wenus i księżyce Jowisza, co potwierdziło teorię heliocentryczną Kopernika, podważając geocentryzm i wpływając na konflikt nauki z Kościołem.

Odkrycia w dziedzinie fizyki Newtona z 17. w.

Newton sformułował zasady dynamiki i prawo grawitacji, tworząc podstawy mechaniki klasycznej, które zrewolucjonizowały naukę i technologię.

Odkrycia van Leeuwenhoeka w dziedzinie biologii z 17. w.

Van Leeuwenhoek za pomocą mikroskopu odkrył bakterie i pierwotniaki, co zapoczątkowało mikrobiologię, rozwój medycyny i zrozumienie procesów biologicznych.

Styl barokowy vs renesansowy

Barok charakteryzuje się dynamiką, przepychem i emocjonalnym wyrazem, podczas gdy renesans stawia na harmonię, równowagę i klasyczną prostotę. Barok uwielbia kontrasty, renesans dąży do idealizowanej proporcji.

Kościół il Gesù w Rzymie (zdjęcie)

.

Pałac w Wersalu (zdjęcie)

.

Caravaggio, Powołanie św. Mateusza (zdjęcie)

.

Nicolas Poussin, Et in Arcadia ego (zdjęcie)

.

Antoon van Dyck, Karol I na łowach (zdjęcie)

.

Peter Paul Rubens, Madonna z Dzieciątkiem i świętymi (zdjęcie)

.

Najwybitniejsi malarza baroku mieszczańsko-protestanckiego (3)

Rembrandt van Rijn, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals.

Nurt mieszczańsko-protestancki baroku - czym się charakteryzował

Większą prostotą niż barok katolicki, unikał jego przesady i wybujałych form, a jego malarze chętniej ukazywali codzienne życie i portrety.

Umocnienie potęgi Habsburgów w początkach epoki nowożytnej.

Od lat 30. 15. w. królami niemieckimi oraz cesarzami zostawali wyłącznie Habsburgowie. Ich centrum władania była Austria. Pod koniec 15. w. posiedli Niderlandy i Franche-Comte, w 1516 r. Hiszpanię wraz z częścią Italii, a w 1526 r. Czechy i Węgry.

Europa za czasowa cesarza Karola V Habsburga (zdjęcie)

.

Podział Habsburgów na dwie linie

Po abdykacji Karola V w 1556 r. nastąpił podział na dwie linie. Linia hiszpańska, poza Hiszpanią posiadała tereny zachodnie jak posiadłości w Italii, czy Niderlandy (pod koniec 16. w. tylko płd.). Linia austriacka posiadała raczej tereny wschodnie.

Hiszpania Habsburgów - utrata statusu mocarstwa

Utrata statusu mocarstwa przez Hiszpanię Habsburgów miała miejsce w XVII wieku. Po wojnach takich jak Wojna trzydziestoletnia i wojnach z Anglią, Hiszpania osłabła. Kryzys pogłębił się po wojnie sukcesyjnej (1701-14) która zakończyła panowanie Habsburgów.

Francja - co doprowadziło do rozpoczęcia rozwijania systemu absolutystycznego.

U schyłku 16. w tron francuski objęli Burbonowie. W 1610 r. 9-letni syn Henryka IV - Ludwik XIII objął tron, a za jego czasów osłabła władza centralna. W 1624 r. kardynał Richelieu został jego ministrem i umocnił władzę centralną, co rozwinęło absolutyzm.

Czym charakteryzował się absolutyzm?

Skupieniem pełnej, niepodzielnej władzy w rękach monarchy, który w swoich decyzjach nie był ograniczony przez przedstawicieli społeczeństwa.

Kiedy rozwinął się absolutyzm?

Zaczął się rozwijać w Europie w 16. w. (np. rządy Filipa II w Hiszpanii), jednak typowy stał się dla 17 i 18. w, 1 także w dużym stopniu dla 1. połowy XIX w.

Działania Richelieu w rozwoju absolutyzmu

1) Pozbawił arystokrację dotychczasowych wpływów 2) Stłumił bunty wielmożów i zburzył ich zamki 3) Odebrano hugenotom twierdze oraz własne siły wojskowe 4) Zastąpiono arystokratów ministrami w radzie królewskiej

Władza po śmierci Richelieu (1642 r.) i Ludwika XIII (1643 r.)

Objął tron 5-letni Ludwik XIV. Realną władzę sprawował pierwszy minister króla Mazarin i matka władcy. Stłumili oni bunty mieszczan i arystokracji, a także chłopów. Po śmierci Mazarina (1661 r.) pełnię władzy przejął Ludwik XIV który utrwalił absolutyzm.

Merkantylizm - definicja

Merkantylizm to system ekonomiczny z XVI–XVIII w., który zakładał, że bogactwo kraju zależy od ilości zgromadzonych złota i srebra, promując eksport i ograniczając import.

Następca Ludwika XIV (☠️ 1715 r.)

Ludwik XV - jego 5-letni prawnuk. Synowie i wnukowie Ludwika XIV nie żyli, z wyjątkiem króla Hiszpanii Filipa V którego z dziedziczenia tronu wykluczały traktaty po wojnie o sukcesję hiszpańską. Rządził w latach 1775-74.

Rządy Ludwika XV

(1715-74) do 1743 r. decydującą rolę odgrywał m.in. pierwszy minister - kardynał de Fleury. Dopiero po jego śmierci zaczął rządzić bardziej samodzielnie choć jego autorytet podważały różne intrygi.

dynastia Tudorów - gdzie rządzili, kiedy i jak?

Rządzili w Anglii od objęcia tronu przez Henryka VII w 1485 r., co zakończyło wojnę Dwóch Róż. Później rządzili jeszcze Henryk VIII oraz Elżbieta I - sprawowali oni rzędy silnej ręki, choć nie mogli całkowicie ignorować parlamentu.

Objęcie tronu przez dynastię Stuartów w Anglii - daty i skutki

Po bezpotomnej śmierci Elżbiety I, w 1603 r. tron objeli Stuartowie, od 14. w. panujący w Szkocji - co doprowadziło do unii personalnej (realną nastąpiła ponad 100 lat później).

Rządy Stuartów w Anglii

Objęli tron na początku 17. w. Starali się realizować model silnej władzy, jednak ich polityka godziła w interesy bogacących się mieszczan czy gentry. Konflikty Karola I z parlamentem doprowadziły do wojny domowej (1642-51).

Gentry - definicja

niezamknięta grupa angielskich posiadaczy ziemskich żyjących na poziomie średniej szlachty

Independenci

Independenci głosili poglądy równości wszystkich ludzi. Byli skrainym nurtem purytanizmu.

Konflikt Karola I z parlamentem

Spowodowany głównie nakładaniem przez króla różnych obciążeń finansowych z pominięciem parlamentu. W 1629 r. na 11 lat król rozwiązał parlament. W 1640 r. zwołał (Długi) Parlament, który jednak był mu przeciwny co doprowadziło do wojny domowej (1642-51).

Ogłoszenie Anglii republiką w połowie 17. w.

Nastąpiło w wyniku wojny domowej, w trakcie której Oliver Cromwell posłużył się armią parlamentu do objęcia władzy. Pousuwał on z Izby Gmin przeciwników. Wkrótce ogłoszono Anglię Republiką, a Cromwell ogłoszony lordem protektorem miał pełną władzę.

Przywrócenie monarchii po rządach Cromwella

Cromwell zmarł w 1658 r. Nowy parlament zwołany w 1660 r. zniechęcony doświadczeniem dyktatury Cromwella przywrócił dynastię Stuartów (Karol II Stuart).

ustawa Habeas Corpus Act - rok wydania, postanowienia

Wydana w 1679 r. gwarantowała każdemu nietykalność osobistą i majątkową. Odtąd aresztowania można było dokonać wyłącznie za sprawą pisemnej zgody sądu.

torysi i wigowie - gdzie i kiedy uformowały się te formacje polityczne, co uważały

Uformowali się w latach 80. 17. w. w Anglii. Torysi reprezentowali interesy wielkiej własności ziemskiej, byli przywiązani do kościoła anglikańskiego i sprzeciwiali się osłabieniu władzy królewskiej. Wigowie z kolei na odwrót

Detronizacja Jakuba II powód i następstwo

Jakub II (rządzący od 1685) został w 1688 r. zdetronizowany przez parlament z powodu dążeń absolutystycznych ale ale przede wszystkim z powodu chęci powrotu do katolicyzmu. Tron powierzono jego córce i stodhouerowi płn. Holandii Wilhelmowi III Orańskiemu

Ustawa o prawach - rok wydania, co dawała

(1689 r.) gwarantowała władzę parlamentu nad władzą monarszą. Bez jego zgody król nie mógł nakładać podatków. i wydawać ustaw.

Ustawa o następstwie tronu - rok wydania, co oznaczała

(1701 r.) ustawa ta wprowadziła zasadę że każdy dokument królewski, aby był ważny wymagał podpisu odpowiedniego ministra. Ministrowie ponadto stali się odpowiedzialni przed parlamentem.

Następczyni Wilhelma III Orańskiego

Po bezpotomnej śmierci Wilhelma III Orańskiego w 1702 r. tron objęła córka Jakuba II Anna Stuart która panowała do 1714 r. W 1707 unia angielsko-szkocka stała się unią realną. Parlament szkocki przestał istnieć a państwo przybrało nazwę Wielkiej Brytanii

Nowa dynastia po śmierci Anny Stuart w 1714 r.

Władzę objęła dynastia hanowerska. W 18. w. rządzili następujący z niej pochodzący królowie: Jerzy I (1714-27), Jerzy II (1727-60), Jerzy III (1760-1820).

utrwalenie rządów parlamentarnych w czasie dynastii hanowerskiej w Anglii

Rządy przybrały formę systemu parlamentarno-gabinetowego, czyli: gabinet ministrów przekształcił się z rady doradczej króla w samodzielny organ, który skupił najwyższą władzę wykonawczą, rząd a nie król wskazywał członków Izby Lordów itp.

Wielkie Księstwo Moskiewskie u schyłku średniowiecza

Było największą siłą polityczną wśród ruskich księstw. Prowadziło politykę jednoczenia księstw ruskich. Nieudana wyprawa wojsk w 1480 r. jest przyjmowana za koniec zwierzchnictwa tatarskiego nad Rusią.

Ivan IV Groźny

W 1547 r. przyjął tytuł cara Wszechrusi (Rosji). Rozwinął państwo terytorialne - przyłączył chanaty kazański i astrachański, rozpoczął podbój chanatu syberyjskiego. Przegrał jednak wojnę o Inflanty. Iwan IV wzmocnił władzę centralną.

Reformy wzmacniające władzę centralną Iwana IV Groźnego (3)

1) Utworzenie soboru ziemskiego, czyli reprezentacji elit społecznych 2) utworzenie prikaz (odpowiednika ministerstw) 3) W latach 1565-72 wprowadził opriczninę - system oparty na przemocy wobec grup podejrzewanych o zdradę jak grupy arystokratyczne itp.

Wielka smuta w Rosji - lata i powód

(1598-1613) Okres ten wiązał się z wygaśnięciem głównej linii Rurykiwiczów i częstymi zmianami na tronie, a także interwencją państw ościennych jak Rzeczpospolita i Szwecja.

Objęcie władzy przez dynastię Romanowów - rok, z czym się wiązało

Nastąpiło w 1613 r. Rządy carskie nabrały coraz bardziej charakteru absolutystycznego (określa się je mianem samodzierżawia, czyli samowładztwa). Znaczenie rady monarszej i soboru ziemskiego malało, wzrastała rola biurokracji, zmodernizowano wojsko.

Piotr I (Wielki)

Objął tron jako dziesięciolatek w 1682 r. Realną władzę zaczął sprawować w 1694 r. Panował do 1725 r. Przeprowadził reformę systemu sprawowania władzy w Rosji i reorganizację armii na wzorcach zachodnich. W 1721 r. przyjął tytuł imperatora Wszechrusi.

Reformy Piotra I Wielkiego (5)

1) utworzenie Senatu Rządzącego, mającego wspierać władcę i zastępować go w czasie jego nieobecności 2) podział na gubernie 3) ustanowienie Świątobliwego Synodu kierującego Cerkwią prawosławną 4) wprowadzenie tabeli rang 5) utworzenie szkoły armii itp.

Piotr III i Katarzyna

Książę Holsztynu Piotr III został następcą Piotra I. Po przybyciu do stolicy poślubił Zofię Fryderykę, która po przejściu na prawosławie została Katarzyną. Pół roku po objęciu tronu w 1762 r. obaliła męża i rządziła do 1796 r. jako Katarzyna II (Wielka).

Dokonania Katarzyny II (4)

1) Rozwinęła system rządów osobistych, 2) przeprowadziła reformy administracyjną i szkolną. 3) Wprowadziła lokalny samorząd szlachecki. 4) przyłączyła chanat krymski, uzależniła Gruzję, wzięła udział w rozbiorach Polski.

Rozwój terytorialny Rosji od objęcia tronu przez Romanowów do śmierci Katarzyny II (zdjęcie)

.

Wzrost uprzywilejowania szlachty w Rosji w 18. w.

Prawo posiadania ziemi wraz z chłopami ograniczono tylko do przedstawicieli szlachty. Szlachta została ponadto zwolniona od służby wojskowej i cywilnej. Chłopami szlachcic mógł dowolnie zarządzać, sprzedać czy zesłać na Syberię.

Wzrost i upadek pozycji Szwecji

Okres potęgi przypadł na 17. w. Gustaw II Adolf (panowanie 1611-32) zapewnił Szwecji kluczową rolę w wojnie 30letniej. Był bliski podporządkowania znacznej części Polski. Kres mocarstwowej pozycji Szwecji nastąpił w trakcie III wojny północnej (1700-21).

Imperium Osmańskie (Turcja) - ekspansja i jej zahamowanie

W 1. połowie 16. w. kontynuowali ekspansję w basenie Morza Śródziemnego i na Bałkanach. W 1547 r. zawarli traktat z Habsburgami i przyłączyli centralne Węgry. W 1571 r. Święta Liga powstrzymała ich ekspansję, wznowioną ok. 70 lat później.

Skutki Odsieczy Wiedeńskiej dla Turków

Po nieudanej próbie zdobycia Wiednia w 1683 r. i kolejnych porażkach militarnych, w 1699 r. podpisano Traktat w Karłowicach, w ramach którego Turcy stracili posiadłości na Węgrzech i Siedmiogród. Od tego czasu Imperium nie powróciło do dawnej potęgi.

Jak doszło do unii personalnej Branderburgii i Prus

Od 1415 r. w Elektoracie Brandenburgii panowali Hohenzollernowie. W 1618 r. wygasła linia Hohenzollernów panującą w Prusach Książęcych, więc tron objęli Hohenzollernowie branderburscy, co doprowadziło do unii personalnej.

Fryderyk Wilhelm (Wielki Elektor) - lata panowania i sukcesy (2)

Był księciem pruskim w latach 1640-88. 1) W 1657 r. uzyskał rozwiązanie stosunku lennego Prus Książęcych z Polską. 2) Ograniczył rolę przedstawicieli stanowych i wzmocnił szlachtę ekonomicznie

Fryderyk III

Objął władzę w Branderburgii-Prusach w 1688 r. W 1701 r. koronował się na króla jako Fryderyk I zostając pierwszym królem Prus. Zmarł w 1713 r.

Fryderyk Wilhelm I - lata panowania i sukcesy (3)

był królem Prus od 1713 do 1740 r. 1) Wprowadził obowiązek służby wojskowej poddanych 2) Rozbudował armię do czwartej co do wielkości w Europie (83 tyś. żołnierzy) 3) Rozbudował administrację i gospodarkę.

Fryderyk II Wielki - lata panowania i sukcesy (2)

był królem Prus panującym w latach 1740-86 1) Uczynił państwo mocarstwem dzięki sukcesom w wojnach o sukcesję austriacką (1740-48) i siedmioletniej (1756-63). 2) Przyłączył większość Śląska. W wyniku rozbioru Polski Prusy Królewskie i część Wielkopolski.

Reformy Fryderyka II Wielkiego

1) reorganizacja sądownictwa oraz prawa sądowego, zakaz tortur i ograniczenie kary śmierci 2) zniesienie poddaństwa chłopów w dobrach państwowych 3) działania na rzecz rozwoju gospodarki według koncepcji merkantylistycznych 4) rozwój szkolnictwa

Reforma szkolnictwa Fryderyka II Wielkiego (4)

1) Wprowadził obowiązek szkolny (5–13 lat), 2) ograniczył wpływ Kościoła, 3) ujednolicił programy nauczania, 4) rozwijał szkoły wiejskie i kształcił nauczycieli, tworząc podwaliny nowoczesnej edukacji w Prusach.

Absolutyzm oświecony

Ustrój w którym monarchowie (np. Fryderyk II) łączyli silną władzę z reformami inspirowanymi ideami oświecenia - mieli unowocześnić i rozwinąć państwo, doprowadzić do laicyzacji stosunków społecznych, zapewnić tolerancję religijną itp.

Fryderyk Wilhelm II - lata panowania i sukcesy

Był królem Prus, panował w latach 1786-97. Za jego panowania Prusy wzięły udział w II i III rozbiorze Rzeczypospolitej.

Rozwój terytorialny państwa branderbursko-pruskiego w latach 1600-1795 (zdjęcie)

.

Monarchia Habsburgów austriackich w 18. w.

Po pokoju karłowickim z 1699 r Habsburgowie oddalili zagrożenie osmańskie i opanowali Węgry. Po wojnie o sukcesję hiszpańską uzyskali płd. Niderlandy i posiadłości w Italii, a potem Serbię. Potem utracili Sycylię i Śląsk. Zyskali część Polski w rozbiorach

Wydanie przez Karola VI sankcji pragmatycznej

Karol VI nie miał męskiego potomka, więc by zapobiec rozpadowi monarchii wydał sankcję pragmatyczną która miała zmienić unię personalną łączące kraje Habsburgów w unię realną. Mimo to po jego śmierci wybuchła wojna o sukcesję austriacką.

Wojna o sukcesję austriacką (1740-48) - powód

Wybuchła gdyż pomimo wydanej przez zmarłego Karola VI sankcji pragmatycznej, książę Bawarii zgłosił roszczenia do tronu i uzyskał wsparcie Prus i Francji. Marię Teresę (córkę Karola VI) wsparła Holandia i Wielka Brytania.

Przebieg wojny o sukcesję austriacką

(1740-48) Prusy opanowały habsburski Śląsk. W 1742 r. Karol Bawarski (ten przez którego wybuchła wojna) został cesarzem, jednak zmarł trzy lata później. Wtedy cesarzem obrano męża Marii Teresy. Wyszła ona zwycięsko z tej wojny, choć tracąc Śląsk.

Maria Teresa - okres panowania i sukcesy

Panowała w latach 1740-80, a od 1765 r. rządziła wraz z synem Józefem II. Realizowali oni absolutyzm oświecony, centralizując władzę oraz reorganizując sposób zarządzania krajami, a także modernizując życie społeczne.

Cesarze od 1745 r. do końca istnienia Świętego Cesarstwa Rzymskiego (4)

Franciszek I Lotaryński (1745-65), Józef II (1765-90), Leopold II (1790-92), Franciszek II 1792-1806, w 1804 r. koronował się na cesarza Austrii jako pierwszy władca noszący ten tytuł)

Reformy Józefa II (4)

1) wprowadzenie w całej monarchii niemieckiego jako języka urzędowego 2) zakaz usuwania chłopów z gospodarstw i ograniczenie wymiaru pańszczyzny 3) zniesienie dyskryminacji prawnej Żydów 4) zaprzestanie różnicowania kar w zależności od stanu

Wojny włoskie - okres trwania, strony, o co chodziło?

Wojny włoskie (1494-1559) to szereg konfliktów między Francją a Habsburgami, wynikające z ich dążeń do podporządkowania sobie państw Italii, jak Neapol czy Mediolan. Koniec końców Habsburgowie zdominowali Italię i objęli trony Neapolu i Mediolanu.

Wojna angielsko-hiszpańska - okres trwania, strony, o co chodziło?

Trwała od 1585 do 1604. Ważne przyczyny to m.in. konflikty religijne, handel morski, zainteresowanie Anglii koloniami. W 1588 r. Hiszpanie w trakcie bitwy stracili około 30% swoich wszystkich okrętów. W 1604 r. podpisano pokój.

Wojna trzydziestoletnia - okres trwania i przyczyny

(1618-48) Doprowadziły do niej m.in. napięcia między protestantami i katolikami w obrębie Rzeszy. Choć wojna była starciem katolików z protestantami, Francja walczyła po stronie tych drugich w celach politycznych - rywalizacji z Habsburgami.

Wydarzenia w Czechach poprzedzające wybuch wojny trzydziestoletniej

W 1617 r. koronę 🇨🇿 objął Ferdynand II Habsburg dyskryminujący protestantów. W maju 1618 r. protestanccy 🇨🇿 przygotowali petycję. Gdy przedstawiciele cesarza odmówili jej przyjęcia, trzech wyrzucono przez okno co było iskrą do startu wojny.

Klęska Czechów w 1620 r. - geneza, przebieg

Gdy w sierpniu 1619 r. antyprotestancki Ferdynand II został cesarzem, zbuntowani Czesi pozbawili go tronu czeskiego, a władcą ogłosili przywódcę Unii Protestanckiej. Cesarz po uporaniu się z powstaniem Węgrów rozbił jednak Czechów i odzyskał tron.

Skutki klęski Czechów z 1620 r. (4)

1) Cesarz zlikwidował dotychczasowe swobody mieszkańców Czech, 2) zmusił ich też do przyjęcia katolicyzmu. 3) Wielu przedstawicieli wyższych warstw zginęło w walkach bądź emigrowało. 4) Język czeski był stopniowo wypierany przez niemiecki

Udział Danii w wojnie trzydziestoletniej

Wsparli protestantów w Rzeszy, jednak po czterech latach - w 1629 r. wycofali się

Udział Szwecji w wojnie trzydziestoletniej

W 1630 r. Gustaw II Adolf - król protestanckiej Szwecji - rozpoczął interwencję w Rzeszy. Wsparła go Saksonia, Francja (raczej finansowo) i Branderburgia. W 1632 r. zginął ich król. Protestanci wtedy nadal przegrywali z Habsburgami.

Bezpośrednie włączenie Francji do działań wojennych wojny trzydziestoletniej - rok i powód

Stało się to w 1635 r. gdy cesarz i większość krajów niemieckich zawarli pokój zapowiadający umocnienie pozycji Habsburgów. Francję wspierała Szwecja, Holandia i Siedmiogród. Stopniowo zyskiwała ona przewagę nad katolikami a walki trwały do 1648 r.

pokój westfalski - rok, najważniejsze skutki (3)

Zakończył wojnę trzydziestoletnią w 1648r 1) Francja uzyskała kosztem Rzeszy część Alzacji i 3 lotaryńskie biskupstwa 2) Szwecja otrzymała część Pomorza Zachodniego, arcybiskupstwo Bremy i biskupstwo Verdun 3) Branderburgia, Saksonia i Bawaria też zyskały

Europa po pokoju westfalskim z 1648 r. (zdjęcie)

.

Wojny holendersko-angielskie z 17. w. - okres trwania, o co chodziło, skutki

W 1651 r. przyjęto Akt Nawigacyjny uderzający w gospodarkę Holandii. Rok później wybuchła I wojna (1652-54) rozgrywająca się na morzach, skończona akceptacją przez Holandię Aktu Nawigacyjnego. II (1665-67) i III (1672-74) wojna dała sukcesy Holandii.

Zyski Holandii w wyniku II wojny holendersko-angielskiej

Holandia uzyskała złagodzenie postanowień Aktu Nawigacyjnego, a także wymieniła się z Anglią oddając jej kolonie z Ameryki płn., w tym dzisiejszy Nowy Jork za Surinam.

Wojna o sukcesję hiszpańską - geneza

W 1700 r wygasła na Karolu II hiszpańska linia Habsburgów. Przed śmiercią Karol wyznaczał na następcę wnuka Ludwika XIV - Filipa (V Burbona), lecz w istocie krajem zaczął kierować sam Ludwik. Umocnienie się Burbonów wzbudziło sprzeciw 🇬🇧🇳🇱🇦🇹🇩🇪🇵🇹

Najważniejsze przyczyny wojny o sukcesję hiszpańską (2)

1) rywalizacja francusko-habsburska 2) ambicje tzw. państw morskich (Holandii i Anglii) liczących na zagarnięcie kolonii hiszpańskich

Rezultat i skutki wojny o sukcesję hiszpańską (2)

Według traktatów z 1713 i 1714 r.: 1) Filip V Burbon pozostawał na tronie bez możliwości jednak połączenia Francji z Hiszpanią 2) Hiszpania utraciła płd. Niderlandy, Mediolan, Sardynię i Neapol dla 🇦🇹, Sycylię dla Sabaudii i Gibraltar dla 🇬🇧

III wojna północna - okres trwania, strony, skutki

(1700-21) Piotr I chciał dla 🇷🇺 szerokiego dostępu do Bałtyku, co uzyskać mógł kosztem dominującej tam 🇸🇪. Sprzymierzył się z 🇩🇰 i Saksonią. Od Bitwy pod Połtawą z 1709 r. 🇷🇺 przejęła inicjatywę, zajęła Inflanty i 🇫🇮. Rosjanie wygrali wojnę.

Skutki terytorialne III wojny północnej

🇸🇪 utraciła: księstwa Bremy i Verdun na rzecz Hanoweru, wschodnie Pomorze Przednie na rzecz Prus, a w 1721 r. po pokoju w Nystad utraciła na rzecz 🇷🇺 Inflanty, Estonię, Ingrię i południową Karelię. Załamało to bezpowrotnie potęgę 🇸🇪.

Wojna siedmioletnia - okres trwania, strony, powód

(1756-63) strony to: Wielka Brytania (+ Prusy) VS Francja (+ monarchia habsburska (co było tzw. odwróceniem przymierzy, Bawaria, Saksonia, Rosja, i Szwecja). Powodem były głównie kolonie w Ameryce Północnej i Indiach, a Habsburgowie chcieli odzyskać Śląsk

Wojna siedmioletnia w koloniach - rezultat, skutki

Zakończyła się pokojem paryskim w 1763 r. między 🇪🇸🇬🇧🇫🇷. 🇫🇷 utraciła wszystkie posiadłości w Ameryce Płn. 🇬🇧 zyskała Kanadę, część Luizjany i wymienili się z 🇪🇸 dostając Florydę za zachodnią Luizjanę.

Cud domu brandenburskiego

W 1761 r., w trakcie wojny siedmioletniej Prusy stanęły na progu katastrofy nie móc sprostać siłom habsbursko-rosyjskim. Wtedy jednak zmarła rosysjka cesarzowa Elżbieta, a jej następca Piotr III jako zwolennik Fryderyka II podpisał pokój z Prusami.

Rezultat i skutki wojny siedmioletniej w Europie

Po cudzie domu brandenburskiego, w ramach którego Rosja przeszła ze strony Habsburgów na stronę Prus, Habsburgowie byli zmuszeni w 1763 r. podpisać pokój co oznaczało pozostanie Śląska przy Prusach.

Ogólne skutki wojny siedmioletniej (5)

1) Utrata kolonii przez Francję (m.in. Kanada), 2) Wzrost potęgi Wielkiej Brytanii jako mocarstwa kolonialnego. 3) Zwycięstwo Prus i umocnienie ich pozycji w Europie. 4) Kryzys finansowy Francji, prowadzący do rewolucji. 5) Zmiana układu sił w Europie.

Przyczyna regresu rolnictwa w nowożytnej Europie

Regres rolnictwa wiązał się z oziębieniem klimatu które nastąpiło już u schyłku 16. w. i okazało się długotrwałe.

Powód wzrostu cen żywności w nowożytnej Europie

Powodem była m.in. większą ilość osób pracujących poza rolnictwem, przez co produkcja rolnicza nie nadążała. Korzystały na tym kraje Europy środkowo-wschodniej jak Polska, sprzedająca na zachód żywność.

Holandia i jej wpływ handlowy w nowożytnej Europie

W 17 wieku wymianę handlową z krajami nadbałtyckimi zmonopolizowała w dużym stopniu Holandia. W 1602 r. powstała Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, która zdominowała handel od Indii po Japonię, choć w 18. w. to Anglicy uzyskali tam przewagę.

Rozwój technologiczny w nowożytności przed rewolucją przemysłową

W 16 i 17 w. postęp technologiczny wynikał z udoskonalenia istniejących urządzeń. W 18. w. nastąpiła rewolucja agrarna, a potem nastąpiły początki rewolucji przemysłowej.

System nakładczy i manufaktura - pojawienie się, działanie

System nakładczy pojawił się w XVI-XVII wieku - nakładca zajmował się surowcami i sprzedażą, a rzemieślnik samym wytworzeniem. Manufaktura, rozwijająca się od XVII wieku, to zorganizowane warsztaty, gdzie praca była bardziej zcentralizowana.

Proces konsolidacji kapitału w Europie Zachodniej nowożytnej Europy

Proces ten rozpoczął się w Holandii i Anglii - polegał na skupianiu dużych zasobów finansowych w rękach stosunkowo nielicznej grupy osób. Inwestowali go oni w handel bądź produkcję.

Dualizm gospodarczy - Europa zachodnia vs środkowo-wschodnia (3)

1) W zachodniej Europie chłopi z czasem stali się osobiście wolni, w przeciwieństwie do środkowo-wschodniej 2) w środkowo-wschodniej mieszczaństwo nie odgrywało tak dużej roli, 3) a nowe formy operacji handlowych czy produkcji pojawiały się z opóźnieniem

Szlachta w nowożytności - zachód vs środkowo-wschód

Podczas gdy w zachodniej Europie szlachta traciła na znaczeniu przez wzrost mieszczaństwa i uwalnianie chłopów, w Europie środkowo-wschodniej było odwrotnie, a szlachta bogaciła się właśnie na eksporcie zboża na zachód.

Rewolucja agrarna z 18. w.

Rewolucja agrarna rozpoczęła się w XVIII wieku w 🇬🇧 i szybko rozprzestrzeniła na Europę Zachodnią. Zwiększyła efektywność rolnictwa przez wprowadzenie nowych narzędzi, systemów upraw, co umożliwiło wzrost produkcji, populacji i migrację do miast.

Początek rewolucji przemysłowej - gdzie

W 2. połowie 18. w. rozpoczęła się w Anglii, podczas gdy resztę Europy objęła ona dopiero z początkiem następnego stulecia.

Silnik parowy - wynalezienie, ulepszenie

Wynaleziono go na początku 18. w. i używano do odpompowywania wód w kopalniach. W latach 60. James Watt ulepszył wynalazek, a pod koniec wieku coraz częściej używano ich jako źródła energii i napędu dla młotów czy maszyn walcujących.

Produkcja tekstylna w trakcie rewolucji przemysłowej

Rozwinęła się bardzo szybko w trakcie rewolucji przemysłowej poprzez wynalezienie wielu wynalazków ułatwiających przędzenie nici i tkanie materiałów.