historia part 1

1. Kiedy powstała cywilizacja w Mezopotamii? / When did the civilization in Mesopotamia emerge?

Około 3500 p.n.e. – rozwój pierwszych miast-państw między Tygrysem a Eufratem. / Around 3500 BC – the rise of the first city-states between the Tigris and Euphrates.

2. Kto zbudował piramidy w Gizie? / Who built the pyramids of Giza?

Egipcjanie za panowania faraonów IV dynastii, ok. 2600–2500 p.n.e. / The Egyptians during the reign of the 4th dynasty, around 2600–2500 BC.

3. Co to był kodeks Hammurabiego? / What was the Code of Hammurabi?

Jeden z najstarszych zbiorów praw, spisany ok. 1750 p.n.e. w Babilonie. / One of the oldest written legal codes, created around 1750 BC in Babylon.

4. Kim był faraon? / Who was a pharaoh?

Władca starożytnego Egiptu uważany za boga na ziemi. / The ruler of ancient Egypt, believed to be a god on earth.

5. Co oznacza pojęcie „polis”? / What does the term "polis" mean?

Niezależne miasto-państwo w starożytnej Grecji. / An independent city-state in ancient Greece.

6. Co wydarzyło się w 776 p.n.e.? / What happened in 776 BC?

Pierwsze starożytne igrzyska olimpijskie w Olimpii. / The first ancient Olympic Games in Olympia.

7. Kim byli hoplici? / Who were the hoplites?

Ciężkozbrojni piechurzy greccy walczący w szyku falangi. / Heavily armed Greek infantry soldiers fighting in a phalanx formation.

8. Jakie znaczenie miała bitwa pod Maratonem (490 p.n.e.)? / What was the significance of the Battle of Marathon (490 BC)?

Zwycięstwo Greków nad Persami, które zatrzymało ich inwazję. / A Greek victory over the Persians that stopped their invasion.

9. Kim był Sokrates? / Who was Socrates?

Filozof grecki, twórca metody dialogu i krytycznego myślenia. / Greek philosopher, founder of the Socratic method and critical thinking.

10. Co to była republika rzymska? / What was the Roman Republic?

Ustrój Rzymu od 509 do 27 p.n.e., w którym władza należała do obywateli i senatu. / Rome’s system of government from 509 to 27 BC, where power belonged to citizens and the Senate.

11. Kim był Juliusz Cezar? / Who was Julius Caesar?

Rzymski polityk i dowódca, który zdobył władzę i przygotował grunt pod cesarstwo. / Roman general and statesman who paved the way for the Roman Empire.

12. Kiedy powstało Cesarstwo Rzymskie? / When did the Roman Empire begin?

W 27 p.n.e., gdy Oktawian August został pierwszym cesarzem. / In 27 BC, when Octavian Augustus became the first emperor.

13. Czym była Pax Romana? / What was the Pax Romana?

Okres pokoju i stabilności w Cesarstwie Rzymskim (I–II w. n.e.). / A period of peace and stability in the Roman Empire (1st–2nd centuries AD).

14. Kim był Konstantyn Wielki? / Who was Constantine the Great?

Cesarz, który zalegalizował chrześcijaństwo i założył Konstantynopol. / Emperor who legalized Christianity and founded Constantinople.

15. Jakie znaczenie miała bitwa pod Adrianopolem (378)? / What was the significance of the Battle of Adrianople (378)?

Wizygoci pokonali Rzymian, co zapoczątkowało upadek Zachodniego Cesarstwa. / The Visigoths defeated the Romans, marking the beginning of the Empire’s decline.

16. Kiedy upadło Cesarstwo Zachodniorzymskie? / When did the Western Roman Empire fall?

W 476 – symboliczny koniec starożytności. / In 476 – the symbolic end of Antiquity.

17. Co to był feudalizm? / What was feudalism?

System społeczno-gospodarczy średniowiecza oparty na zależnościach między wasalem a seniorem. / A medieval social and economic system based on obligations between vassals and lords.

18. Co to była krucjata? / What was a crusade?

Wyprawa zbrojna organizowana przez chrześcijan w celu zdobycia Ziemi Świętej. / A military expedition launched by Christians to capture the Holy Land.

19. Kiedy miała miejsce koronacja Karola Wielkiego? / When was Charlemagne crowned emperor?

W 800 w Rzymie przez papieża Leona III – początek Świętego Cesarstwa Rzymskiego. / In 800 in Rome by Pope Leo III – beginning of the Holy Roman Empire.

20. Kim był Mahomet? / Who was Muhammad?

Twórca islamu, urodzony ok. 570 w Mekce. / Founder of Islam, born around 570 in Mecca.

21. Kiedy powstało Cesarstwo Bizantyjskie? / When did the Byzantine Empire emerge?

W 330 – Konstantynopol został stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego. / In 330 – Constantinople became the capital of the Eastern Roman Empire.

22. Kim był Justynian I? / Who was Justinian I?

Cesarz Bizancjum (527–565), twórca Kodeksu Justyniana i rekonkwisty części zachodnich terenów imperium. / Byzantine Emperor (527–565), creator of the Justinian Code and reconqueror of parts of the western empire.

23. Co to był kodeks Justyniana? / What was the Justinian Code?

Zbiór prawa rzymskiego uporządkowany i spisany w VI w. / A collection of Roman law codified in the 6th century.

24. Kiedy nastąpił upadek Cesarstwa Bizantyjskiego? / When did the Byzantine Empire fall?

W 1453 – zdobycie Konstantynopola przez Turków Osmańskich. / In 1453 – the conquest of Constantinople by the Ottoman Turks.

25. Kto założył państwo Franków? / Who founded the Frankish state?

Chlodwig I w V–VI w., pierwszy król Merowingów. / Clovis I in the 5th–6th century, the first Merovingian king.

26. Kiedy panował Karol Wielki? / When did Charlemagne reign?

768–814 – koronacja na cesarza w 800. / 768–814 – crowned emperor in 800.

27. Co to była dynastia Merowingów? / What was the Merovingian dynasty?

Pierwsza dynastia Franków, rządząca w V–VIII w. / The first dynasty of the Franks, ruling in the 5th–8th centuries.

28. Co to była dynastia Karolingów? / What was the Carolingian dynasty?

Dynastia Franków po Merowingach, Karol Wielki jej najsłynniejszym władcą. / Frankish dynasty after the Merovingians, Charlemagne being the most famous ruler.

29. Kim był Alfred Wielki? / Who was Alfred the Great?

Król Anglii (871–899), który zjednoczył część państwa Anglo-Saxonów i bronił go przed Wikingami. / King of England (871–899), unified part of the Anglo-Saxon kingdom and defended it against Vikings.

30. Kiedy nastąpiły najazdy Wikingów? / When did the Viking raids occur?

VIII–XI w. – okres ekspansji skandynawskich wojowników i kupców. / 8th–11th centuries – period of Scandinavian warriors and traders expansion.

31. Kim był Mieszko I? / Who was Mieszko I?

Pierwszy historyczny władca Polski (ok. 960–992), przyjął chrzest w 966. / First historical ruler of Poland (c. 960–992), baptized in 966.

32. Co oznacza chrzest Polski? / What does the baptism of Poland mean?

Wprowadzenie Polski do chrześcijańskiego kręgu kulturowego w 966. / Introduction of Poland into the Christian cultural sphere in 966.

33. Kim był Bolesław Chrobry? / Who was Bolesław the Brave?

Król Polski (992–1025), syn Mieszka I, koronowany w 1025. / King of Poland (992–1025), son of Mieszko I, crowned in 1025.

34. Co to był rozbicie dzielnicowe Polski? / What was the Polish Fragmentation?

Okres (1138–1320) podziału kraju na dzielnice po śmierci Bolesława Krzywoustego. / Period (1138–1320) of country division into provinces after the death of Bolesław Krzywousty.

35. Kto był Kazimierz Wielki? / Who was Casimir the Great?

Król Polski (1333–1370), ostatni z dynastii Piastów, rozbudowa państwa i miast. / King of Poland (1333–1370), last Piast dynasty king, developed the state and cities.

36. Co to była Magna Carta? / What was the Magna Carta?

1215 – dokument ograniczający władzę króla Anglii i chroniący prawa szlachty. / 1215 – document limiting the power of the English king and protecting noble rights.

37. Co to była wojna stuletnia? / What was the Hundred Years' War?

1337–1453 – konflikt między Anglią a Francją o tron Francji. / 1337–1453 – conflict between England and France over the French throne.

38. Kim był Jan Hus? / Who was Jan Hus?

Czeskie przywódca religijny, reformator, spalony na stosie w 1415. / Czech religious leader, reformer, burned at the stake in 1415.

39. Co to była inkwizycja? / What was the Inquisition?

Instytucja Kościoła katolickiego do zwalczania herezji w średniowieczu. / Catholic Church institution for suppressing heresy in the Middle Ages.

40. Kiedy odkryto Amerykę? / When was America discovered?

1492 – Krzysztof Kolumb dotarł do Ameryki. / 1492 – Christopher Columbus reached America.

41. Kim był Leonardo da Vinci? / Who was Leonardo da Vinci?

Włoski artysta, wynalazca i uczony renesansu (1452–1519). / Italian Renaissance artist, inventor, and scholar (1452–1519).

42. Kim był Mikołaj Kopernik? / Who was Nicolaus Copernicus?

Polski astronom (1473–1543), autor teorii heliocentrycznej. / Polish astronomer (1473–1543), author of the heliocentric theory.

43. Co to był renesans? / What was the Renaissance?

Okres od XIV–XVI w., odrodzenie kultury, sztuki i nauki w Europie. / Period from 14th–16th century, revival of culture, art, and science in Europe.

44. Kim był Jan III Sobieski? / Who was John III Sobieski?

Król Polski (1674–1696), zwycięzca w bitwie pod Wiedniem w 1683. / King of Poland (1674–1696), victor at the Battle of Vienna in 1683.

45. Co to była reformacja? / What was the Reformation?

Ruch religijny XVI w. prowadzący do powstania kościołów protestanckich. / 16th-century religious movement leading to the creation of Protestant churches.

46. Kim był Marcin Luter? / Who was Martin Luther?

Niemiecki mnich i reformator religijny, autor 95 tez (1517). / German monk and religious reformer, author of the 95 Theses (1517).

47. Co to była kontrreformacja? / What was the Counter-Reformation?

Odpowiedź Kościoła katolickiego na reformację, odnowa życia religijnego. / Catholic Church’s response to the Reformation, renewal of religious life.

48. Kto odkrył drogę morską do Indii? / Who discovered the sea route to India?

Vasco da Gama w 1498 – opłynięcie Afryki i dotarcie do Indii. / Vasco da Gama in 1498 – sailed around Africa to reach India.

49. Co to były wojny włoskie? / What were the Italian Wars?

Seria konfliktów w XVI w. między Francją, Hiszpanią a Włochami o dominację w Italii. / Series of conflicts in the 16th century between France, Spain, and Italy for dominance in Italy.

50. Kim był Henryk VIII? / Who was Henry VIII?

Król Anglii (1491–1547), twórca kościoła anglikańskiego. / King of England (1491–1547), founder of the Anglican Church.

51. Kiedy rozpoczęła się wojna stuletnia? / When did the Hundred Years' War start?

1337 – konflikt Anglii z Francją o tron francuski. / 1337 – conflict between England and France over the French throne.

52. Kim był Edward III? / Who was Edward III?

Król Anglii (1312–1377), główny uczestnik wojny stuletniej. / King of England (1312–1377), main figure in the Hundred Years' War.

53. Co to była czarna śmierć? / What was the Black Death?

Epidemia dżumy w XIV w., która zabiła ok. 1/3 Europy. / 14th-century plague epidemic killing about one-third of Europe.

54. Kim był Jan Hus? / Who was Jan Hus?

Czeskie przywódca religijny, reformator, spalony na stosie w 1415. / Czech religious leader, reformer, burned at the stake in 1415.

55. Kiedy zdobyto Konstantynopol przez Turków? / When was Constantinople conquered by the Turks?

1453 – upadek Bizancjum. / 1453 – fall of Byzantium.

56. Kim był Jan Olbracht? / Who was John I Albert?

Król Polski (1492–1501), uczestnik wypraw wojen w Europie Środkowej. / King of Poland (1492–1501), participant in Central European campaigns.

57. Co to była wyprawa Krzysztofa Kolumba? / What was Christopher Columbus's expedition?

1492 – dotarcie do Ameryki w imieniu Hiszpanii. / 1492 – reaching America on behalf of Spain.

58. Kto opłynął Afrykę i dotarł do Indii? / Who sailed around Africa to India?

Vasco da Gama w 1498. / Vasco da Gama in 1498.

59. Co to był renesans? / What was the Renaissance?

Okres od XIV–XVI w., odrodzenie kultury, sztuki i nauki w Europie. / 14th–16th century, revival of culture, art, and science in Europe.

60. Kim był Leonardo da Vinci? / Who was Leonardo da Vinci?

Włoski artysta i uczony renesansu (1452–1519). / Italian Renaissance artist and scholar (1452–1519).

61. Kim był Michał Anioł? / Who was Michelangelo?

Włoski artysta renesansu, rzeźbiarz i malarz (1475–1564). / Italian Renaissance artist, sculptor, and painter (1475–1564).

62. Kim był Mikołaj Kopernik? / Who was Nicolaus Copernicus?

Polski astronom (1473–1543), autor teorii heliocentrycznej. / Polish astronomer (1473–1543), author of the heliocentric theory.

63. Co to była reformacja? / What was the Reformation?

Ruch religijny XVI w., prowadzący do powstania kościołów protestanckich. / 16th-century religious movement leading to Protestant churches.

64. Kim był Marcin Luter? / Who was Martin Luther?

Niemiecki mnich i reformator religijny, autor 95 tez (1517). / German monk and religious reformer, author of the 95 Theses (1517).

65. Co to była kontrreformacja? / What was the Counter-Reformation?

Odpowiedź Kościoła katolickiego na reformację. / Catholic Church’s response to the Reformation.

66. Kto był Henryk VIII? / Who was Henry VIII?

Król Anglii (1491–1547), twórca kościoła anglikańskiego. / King of England (1491–1547), founder of the Anglican Church.

67. Kiedy odkryto Brazylię? / When was Brazil discovered?

1500 – Pedro Álvares Cabral dotarł do wybrzeży Brazylii. / 1500 – Pedro Álvares Cabral reached the coast of Brazil.

68. Co to były wojny włoskie? / What were the Italian Wars?

Seria konfliktów w XVI w. między Francją, Hiszpanią i Włochami. / 16th-century series of conflicts between France, Spain, and Italy.

69. Kim był Ignacy Loyola? / Who was Ignatius of Loyola?

Założyciel zakonu jezuitów (1491–1556), działającego w kontrreformacji. / Founder of the Jesuit order (1491–1556), active in the Counter-Reformation.

70. Kiedy nastąpiła bitwa pod Grunwaldem? / When was the Battle of Grunwald?

1410 – zwycięstwo wojsk polsko-litewskich nad Krzyżakami. / 1410 – victory of Polish-Lithuanian forces over the Teutonic Knights.

71. Kim był Władysław Jagiełło? / Who was Władysław Jagiełło?

Król Polski (1386–1434), zwycięzca w bitwie pod Grunwaldem. / King of Poland (1386–1434), victor at the Battle of Grunwald.

72. Kiedy miała miejsce bitwa pod Warną? / When was the Battle of Varna?

1444 – klęska wojsk polsko-węgierskich z Turkami Osmańskimi. / 1444 – defeat of Polish-Hungarian forces by the Ottoman Turks.

73. Kim był Kazimierz Jagiellończyk? / Who was Casimir IV Jagiellon?

Król Polski (1447–1492), stabilizacja kraju i rozwój handlu. / King of Poland (1447–1492), stabilized the country and trade.

74. Co to były uniwersytety średniowieczne? / What were medieval universities?

Ośrodki nauki powstałe w XII–XIII w. w Europie. / Centers of learning established in 12th–13th centuries in Europe.

75. Kim był Dante Alighieri? / Who was Dante Alighieri?

Włoski poeta i pisarz renesansu (1265–1321), autor „Boskiej komedii”. / Italian Renaissance poet (1265–1321), author of "Divine Comedy".

76. Kim był Francesco Petrarca? / Who was Francesco Petrarch?

Włoski poeta i humanista (1304–1374), prekursor renesansu. / Italian poet and humanist (1304–1374), precursor of the Renaissance.

77. Co to była inkwizycja? / What was the Inquisition?

Instytucja Kościoła katolickiego do zwalczania herezji w średniowieczu. / Catholic Church institution to suppress heresy in the Middle Ages.

78. Kiedy powstało imperium Osmańskie? / When did the Ottoman Empire emerge?

1299 – powstanie państwa tureckiego w Anatolii. / 1299 – formation of the Turkish state in Anatolia.

79. Kim był Sulejman Wspaniały? / Who was Suleiman the Magnificent?

Sułtan Imperium Osmańskiego (1494–1566), twórca potęgi imperium. / Sultan of the Ottoman Empire (1494–1566), architect of the empire’s power.

80. Kiedy nastąpiło upadek Konstantynopola? / When did Constantinople fall?

1453 – zdobycie miasta przez Turków Osmańskich. / 1453 – city captured by the Ottoman Turks.

81. Kim był Mikołaj Rej? / Who was Mikołaj Rej?

Polski pisarz i poeta (1505–1569), twórca literatury polskiej w języku polskim. / Polish writer and poet (1505–1569), founder of Polish-language literature.

82. Kim był Jan Kochanowski? / Who was Jan Kochanowski?

Polski poeta renesansu (1530–1584), autor „Trenów”. / Polish Renaissance poet (1530–1584), author of "Laments".

83. Co to była wojna trzydziestoletnia? / What was the Thirty Years' War?

1618–1648 – konflikt religijny i polityczny w Europie Środkowej. / 1618–1648 – religious and political conflict in Central Europe.

84. Kim był Gustaw II Adolf? / Who was Gustavus Adolphus?

Król Szwecji (1594–1632), dowódca protestancki w wojnie trzydziestoletniej. / King of Sweden (1594–1632), Protestant commander in the Thirty Years’ War.

85. Kiedy odbyła się bitwa pod Lepanto? / When was the Battle of Lepanto?

1571 – zwycięstwo floty chrześcijańskiej nad Turkami. / 1571 – victory of the Christian fleet over the Turks.

86. Kim był Filip II Habsburg? / Who was Philip II of Habsburg?

Król Hiszpanii (1527–1598), obrońca katolicyzmu w Europie. / King of Spain (1527–1598), defender of Catholicism in Europe.

87. Co to był humanizm? / What was Humanism?

Ruch intelektualny renesansu, podkreślający wartość człowieka i nauki klasyczne. / Renaissance intellectual movement emphasizing human value and classical learning.

88. Kim był Jan III Sobieski? / Who was John III Sobieski?

Król Polski (1674–1696), zwycięzca w bitwie pod Wiedniem (1683). / King of Poland (1674–1696), victor at the Battle of Vienna (1683).

89. Kiedy rozpoczęto kolonizację Ameryki Północnej? / When did the colonization of North America begin?

XVI w. – zakładanie pierwszych osad europejskich. / 16th century – establishment of first European settlements.

90. Kim był Bartolomeo Diaz? / Who was Bartolomeo Diaz?

Portugalski żeglarz, który w 1488 opłynął Przylądek Dobrej Nadziei. / Portuguese sailor who in 1488 rounded the Cape of Good Hope.

91. Kim był Vasco da Gama? / Who was Vasco da Gama?

Portugalski żeglarz, który dotarł do Indii w 1498. / Portuguese sailor who reached India in 1498.

92. Co to była reforma kościoła anglikańskiego? / What was the Anglican Church Reformation?

Utworzenie niezależnego kościoła w Anglii przez Henryka VIII. / Creation of independent church in England by Henry VIII.

93. Kim był Ignacy Loyola? / Who was Ignatius of Loyola?

Założyciel zakonu jezuitów (1491–1556), działającego w kontrreformacji. / Founder of the Jesuit order (1491–1556), active in Counter-Reformation.

94. Kiedy powstała Polska Jagiellonów? / When did Jagiellonian Poland emerge?

1386 – unia personalna z Litwą, panowanie dynastii Jagiellonów. / 1386 – personal union with Lithuania, rule of the Jagiellonian dynasty.

95. Kim był Zygmunt I Stary? / Who was Sigismund I the Old?

Król Polski (1506–1548), rozwój kultury i administracji państwowej. / King of Poland (1506–1548), development of culture and state administration.

96. Kim był Zygmunt II August? / Who was Sigismund II Augustus?

Król Polski (1548–1572), ostatni Jagiellon na tronie polskim. / King of Poland (1548–1572), last Jagiellon on the Polish throne.

97. Co to była unia lubelska? / What was the Union of Lublin?

1569 – połączenie Polski i Litwy w Rzeczpospolitą Obojga Narodów. / 1569 – union of Poland and Lithuania forming the Polish–Lithuanian Commonwealth.

98. Kim był Stefan Batory? / Who was Stephen Báthory?

Król Polski (1576–1586), wzmocnienie władzy królewskiej i armii. / King of Poland (1576–1586), strengthened royal power and army.

99. Co to była kontrreformacja w Polsce? / What was the Counter-Reformation in Poland?

Działania Kościoła katolickiego przeciw reformacji w XVI–XVII w. / Catholic Church actions against the Reformation in 16th–17th centuries.

100. Kim był Jan III Sobieski? / Who was John III Sobieski?

Król Polski (1674–1696), zwycięzca w bitwie pod Wiedniem (1683). / King of Poland (1674–1696), victor at the Battle of Vienna (1683).