J. Polski Wiedza o epokach, najważniejsze pojęcia.

teocentryzm

W centrum zainteresowania znajdował się Bóg. Sztuka, filozofia, literatura i wszekie sfery życia obracające się wokół niego.

Memento mori

(Pamiętaj o śmierci) Jest to przypomnienie o nieuchronności śmierci, zachęta do refleksji nad własnym życiem i jego przemijającym charakterem.

Dualizm

Pogląd który zakłada,że świat podzielony jest na dwie przeciwstawne sfery: sacrum i profanum, dusza-śmiertelne ciało, bóg-dobroć, szatan-zło

Wzorzec osobowy ascety

Asceta to osoba, która dobrowolnie wyrzeka się dóbr doczesnych,żyję w biedzie i nędzy, rezygnuje z wszelkich przyjemności życiowych a to wszystko w imię Boga

wzorzec osobowy rycerza

Idealny rycerz to taki, który jest oddany Bogu, swojej ojczyźnie, władcy, jest waleczny, odważny i skory do poświęceń.

Cechy literatury średniowiecznej

Anonimowa(tworzenie na chwałę Boga), Parenetyczna(wskazywała wzorce osobowe godne naśladowania), dydaktyczna(uczyła jak należy postępować)

Danse Macabre

(Taniec śmierci) Był symbolem tego, iż każdego czeka śmierć, niezależnie od pochodzenia, majątku czy sprawowanej funkcji. Równość wobec śmierci

Stabat Mater Dolorosa

(Matka boska cierpiąca) Motyw ten ukazywał Maryję jako zwykłą kobietę cierpiącą przez śmierć swojego dziecka.

Deesis

Motyw pośrednictwa, uważano,że zwykły człowiek jest niegodny zwracania się wprost do Boga, dlatego proszono Maryję lub Jana Chrzciciela o wstawiennictwo.

Stoicyzm

Filozofia która głosi, aby przyjmować życie takim, jakim ono jest. Nie popadać w rozpacz, reagować spokojem.

Epikureizm

Filozofia która głosi,że celem życia jest dążenie do szczęścia, rozumiane jako brak cierpień i przyjemności, osiągnięte poprzez rozumne życie i umiar

Arkadia

Wyidealizowany obraz wsi. Człowiek na wsi może znaleźć ukojenie, być blisko natury. Wieś jest ukazywana niemal jako raj, w którym człowiek nie ma zmartwień.

Bóg jako artysta

Bóg jest postrzegany jako artysta, stwórca, jest mądry, dobry i miłosierny. To, co stworzył jest idealne, a człowiek dzięki jego miłosierdziu może korzystać z wszystkich jego dobrodziejstw.

Exegi Monumentum

Wywodzi się od Horacego(Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu), dzieło artysty jest jego pomnikiem i zapewnia mu nieśmiertelność

Theatrum Mundi

porównanie świata do teatru, w którym ludzie odgrywają przypisane mu role. Są jedynie aktorami wyreżyserowanego spektaklu.

Vanitas

Motyw przemijania przedstawiany najczęściej jako czaszka, klepsydra, kościotrup, zgniłe, zwiędłe owoce/rośliny. Przypomina o tym,że wszystko kiedyś przeminie i nic nie jest stałe.

Bóg w baroku

Surowy, zdystansowany, odleły, milczący wobec próśb

Konceptualizm

Zaskakujący, niezwykły pomysł skojarzenia, porównania czy menatfory osią konstrukcyjną utworu

Sarmatyzm

Kultura sarmacka która polegała na wierze w ich starożytne korzenuie. Tłumaczyli tym swoją wyższość, nieograniczone prawo i przywileje.

Metafizyka

Zainteresowanie tym, czego nie da się pojąc za pomocą rozumu. Zjawiska nadprzyrodzone, duchy, wszystko co jest poza sferą materialną

Racjonalizm

Przeświadczenie,że najważniejszym narzędziem poznania jest rozum. Z tego powodu odrzucono religie i uznano ja za dającą fałszywe pojęcie o świecie, odrzucenie wiary w cuda i zjawiska nadprzyrodzone.

Empiryzm

Przeświadczenie,że rzeczywistość można poznać za pomocą doświadczeń i eksperymentów

Sensualizm

Pogląd, króry zakłada,że rzeczywistośc można poznać za pomocą zmysłów

Utylitaryzm (użyteczność)

Jest to teoria, w której miarą słuszności postępowania jest jego użyteczność, czyli korzyść i dobro dla wszystkich.

Mecenat

forma wsparcia dla sztuki, literatury, nauki lub innych dziedzin, polegająca na finansowaniu, promowaniu i opiece nad twórcami i ich dziełami. To patronat i opieka, często udzielane przez bogate osoby, fundacje, państwo lub inne instytucje.

dydaktyzm

idea bawiąc-uczyć

Irracjonalizm w romantyzmie

Odrzucał poznawanie świata tylko i wyłącznie za pomocą rozumu, zwracał uwagę na uczucia i emocje jednostki oraz na sferę duchową. Fascynacja tym, co tajemnicze, inne, niemożliwe do objęcia rozumem

Indywidualizm (bohater romantyczny)

Bohaterzy romantyczni często byli samotnikami nierozumianymi przez otoczenie, byli ponadprzeciętnymi jednostami które czuły i widziały więcej i były zdolne do wielkich czynów

Mesjanizm

To pogląd, który zakłada,że Polska jest chrystusem narodów, jej poświęcenie, niczym chrystus na krzyżu przyniesie zbawienie narodowi i światu. Zakłada bierne poddanie się cierpieniu w imię wyższych wartości

Winkelriedyzm

romantyczna idea, która zakłada, że jednostka, poprzez swoje bohaterskie poświęcenie, może przyczynić się do wyzwolenia całego narodu

Bohater romantyczny – cechy

Nieszczęśliwy kochanek, buntownik, indywidualista, targany silnymi emocjami, kieruje się w życiu silnymi emocjami

Poeta-wieszcz

Poeta jest przewodnikiem duchowym narodu i przepowiada jego przyszłość

Patriotyzm

Patriotyzm rozumiany jako gotowość do poświęcenia życia za ojczyznę, branie udziału w działaniach narodowowyzwoleńczych, stawiabnie się zaborcy

Bunt i walka o wolność

Wolnośc była wartością nadrzędną w imieniu której człowiek jest gotowy do wielkich poświęceń.

Prometeizm w romantyzmie

Poświęcenie się w imie wyższym wartościom, wywodzi się od Prometeusza który wykradł bogom ogień by dać go człowiekowi, i tym podpadł Zeusowi

Ludowość

Fascynacja folklorem, wiejskimi opowieściami, tradycją, rodzinnymi mitami

Nieszczęśliwa miłość

Jest powodem głębokiej przemiany bohatera, który z nieszczęśliwego kochanka zmienia się w bojownika o wolnośc i wyższe wartości.

Sny, wizje, majaki

Sposobem na głębsze poznanie rzeczywistości

Synkretyzm

łączenie różnych gatunków i środków stylistycznych, sprzeciwianie się sztywnym ramom gatunkowym

Spór młodych i starych

Pozytywiści podjęli dyskusję na temat tego, czy działania narodowowyzwoleńcze i powstańcze mają sens, Przeciwstawiali się romantycznej wizji patriotyzmu. Postulowali praktyczne działania: pracę, edukację, odbudowę polskiego społeczeństwa.

Odrzucenie romantycznej wizji walki o wolność

uznawali,że powstańcom należy się hołd i szacunek, jednak sprzeciwiali się podejmowaniu walki zbrojnej i udziału w powstaniach, które z góry były skazane na porażkę. Postulowali pracę na rzecz rozwoju

Praca organiczna (organicyzm)

Pogląd, który zakłada,że społeczeństwo i państwo to połączony ze sobą organizm. Jeśli niedomaga jeden z jego elementów-całość nie może poprawnie funkcjonować. Praca w celu rozkwitu gospodarki i rozwoju gospodarczego ludzi

Praca u podstaw

Realizowany przez wyższe, uprzywilejowane warstwy społeczne program alfabetyzacji niższych sfer. Promowano edukowanie niższych warstrw społecznych.

Równouprawnienie kobiet

uważali,że kobiety powinny być przystosowywane do samodzielnego życia, podejmowania przez nie pracy zarobkowej i samodzielnego utrzymania sie

Asymilacja żydów

pozytywiści uważali,że żydzi powinni stopniowo przejmować polski język i kulturę z zachowaniem własnego wyznania aby zapobiec wywoływanym na tym tle konkliktów i niechęci

realizm

Przedstawianie zwykłej, codziennej rzeczywistości, bez patosu i upiększeń.

naturalizm

Przedstawianie życia takim, jakim ono jest z wszelkimi jego nieprzyjemnościami, oraz pokazywanie najgorszych jego aspektów takich jak wyzysk, bieda, ciężkie życie prostych ludzi

Dekadentyzm

Pesymizm, poczucie schyłkowości, przeświadczenie o nadciągającej katastrofie, znużenie, bierność, niemoc, oddawwanie się chwilowym przyjemnościom.

Sztuka dla sztuki

Odejście od nadawania celu i znaczenia sztuce. Powinna skupiać się sama na sobie, nie daje się zamknąc w sztywne ramy gatunkowe.

Chłopomania

Powierzchowna fascynacja kulturą i życiem chłopskim, idealizowanie życia na wsi. Często wiązała się z ignorancją i brakiem prawdziwego zrozumienia wiejskiego życia.

Skamander

Postulowali dowolność artystyczną, wykreowali poetę który jest uczestnikikem tłumu, skupiali się na tworzeniu utworów zrozumiałych dla zwykłego człowieka,. Głosili kult życia, beztroskość i witalizm. Chcieli pisać o codzienności przeciętnego człowieka.

Awangarda Krakowska

dzwierciedlali i kreowali rzeczywistosć,Łamali granice między realnym a fantastycznym, rzeczywistością a wyobraźnią, fascynacja urbanizacją, masową produkcją i technologią (Miasto, Masa, Maszyna, 3M)

Futuryści

Głosili całkowite odrzucenie tradycji, pełnej dowolności środków wypowiedzi poetyckiej, zaniechania ortografii i interpunkcji

Pokolenie kolumbów

Generacja młodzieży polskiej urodzona ok. roku 1920, dla których czas wchodzenia w dorosłość przypadł na lata II wojny światowej.

Spełniona apokalipsa

Pojawiający się motyw biblijnej apokalipsy do którego porównywano czasy wojenne. Spełnienie się najmroczniejszych wizji przedwojennych katastrofistów o końcu cywilizacji i ludzkości.

Cierpienie

Cierpienie duchowe, wynikające z konieczności przystosowania się do okrutnej, narzuconej rzeczywistości oraz cierpienie dizyczne-głód,śmierć, upodlenie

Relatywizm moralny

pogląd filozoficzny, który zakłada, że normy i wartości moralne są względne, czyli zależą od konkretnych kultur, społeczeństw, a nawet jednostek

Utylitaryzm

Pogląd filozoficzny który głosi,że moralne jest to, co jest użyteczne dla ogółu. Miarą słuszności postępowania jest użyteczność, czyli korzyść i dobro dla wszystkich

Żagary

Cechował ich katastrofizm i przeczucie nadciągającej wojny