Łacina

1. mos maiorum

zwyczaj przodków;

2. consuetudo

zwyczaj;

3. ius est ars boni et aequi

prawo jest sztuką stosowania tego co dobre i słuszne;

4. ius civile

prawo krajowe, obywatelskie;

5. ius canonicum

prawo kanoniczne;

6. ius cogens

prawo bezwzględnie wiążące, przepisy prawne, które każdy z podmiotów musi w konkretnym przypadku respektować nie mając żadnej możliwości uchylenia ich zastosowania przez oświadczenie woli. (Istnieje jeden rodzaj powinnego zachowania);

7. ius dispositivum

prawo względnie wiążące; prawo opierające się w szerokim zakresie na uznaniu autonomii woli stron, które mogły z dużą swobodą kształtować swoje stosunki prawne, mają zastosowanie wówczas jeśli zainteresowana osoba nie postanowi inaczej

8. ius particulare

prawo miejscowe

9. ius universale

prawo uniwersalne, powszechne (np. dyrektywy UE);

10. ignorantia iuris nocet

nieznajomość prawa szkodzi;

11. ignorantia facti non nocet

nieznajomość faktów nie szkodzi;

12. forum

rynek, targ, sąd;

13. forum competens

sąd właściwy do rozpoznania danej sprawy;

14. forum contractus

miejsce gdzie została zawarta umowa;

15. forum delicti commissi

miejsce popełnienia przestępstwa;

16. forum domicilii

miejsce zamieszkania;

17. forum originis

miejsce pochodzenia;

18. forum rei sitae

miejsce gdzie jest przedmiot sporu;

19. forum solutionis

miejsce spełnienia świadczenia;

20. forum soluti contractus

miejsce wywiązania się z umowy;

21. forum hereditatis

miejsce według jakiego prawa nastąpi spadek/miejsce gdzie nastąpi spadek;

22. privilegium fori

przywilej stawania przed sądem specjalnym np. sąd duchowny;

23. actor sequitur forum rei

powód idzie/niesie powództwo do sądu pozwanego (sąd właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego);

24. iura novit curia!

sąd (urząd) zna prawo. W prawie rzymskim to strony musiały udowodnić, że dane prawo obowiązuje. Obecnie przyjmuje się, że sąd zna prawo;

25. lex

ustawa;

26. lex perfecta

ustawa opatrzona sankcją nieważności. Nieważność czynności dokonanej wbrew przepisom np. zakaz darowizn między małżonkami;

27. lex plus quam perfecta

ustawa przewidująca sankcję nieważności i represyjną np. bigamia;

28. lex minus quam perfecta

ustawa nie przewidująca sankcji nieważności tylko sankcję karną np. związek małżeński zawarty w czasie żałoby był ważny, ale strony podlegały karze infamii;

29. lex imperfecta

ustawa nie przewidująca ani nieważności, ani kary za dokonanie czynności zabronionej przez ustawę np. lex Cincia zakazująca nadmiernych darowizn na rzecz osób spoza rodziny, leges sumptuariae;

30. praeter legem

działanie obok prawa, szukanie luk w prawie (obejście przepisów);

31. contra legem

działanie sprzeczne z ustawą;

32. iuxta legem

działanie zgodnie z ustawą (przepisem);

33. ratio legis

zamierzenie ustawodawcy, cel ustawy;

34. ubi eadem legis ratio, ibi eadem dispositio

Gdzie ten sam cel ustawy, tam takie samo uregulowanie (taka sama dyspozycja ustawy), w takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne, zasada dobrego prawodawcy;

35. per analogiam

wnioskowanie przez podobieństwo np. jeśli nie mogę znaleźć czegoś w ustawie sięgam do podobnych przepisów;

36. analogia legis

analogia w obrębie jednego aktu prawnego;

37. analogia iuris

analogia w obrębie całego systemu prawa;

38. a contrario

wnioskowanie z przeciwieństwa np. jeśli coś nie jest zakazane to jest dozwolone;

39. praesumptio facti

domniemanie faktu;

40. praesumptio iuris tantum

domniemanie prawne (wzruszalne) np. domniemanie ojcostwa;

41. praesumptio iuris ac de iure

domniemanie prawne niewzruszalne, nie można go obalić przez przeprowadzenie przeciwdowodu np. wpisy w księgach wieczystych;

42. nullum crimen sine lege

nie ma przestępstwa bez ustawy;

43. lex retro non agit

ustawa nie działa wstecz np. przepisy które prowadzą do pogorszenia czyjejś sytuacji. Jeśli dzisiaj coś nie jest przestępstwem i to popełniłem a jutro jest już to spenalizowane to nie mogę zostać za to ukarany;

44. lex posterior derogat legi priori

ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą;

45. lex specialis derogat legi generali

ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną np. do żołnierza który popełnił przestępstwo zastosujemy kodeks karny wojskowy, a nie kodeks karny.;

46. lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

ustawa ogólna późniejsza nie uchyla ustawy wcześniejszej szczególnej;

47. de lege lata

komentarz do istniejącego już przepisu;

48. de lege ferenda

postulat o tym, że należy wprowadzić jakiś przepis (postulat zmian);

49. sensu stricto

ściśle, w znaczeniu ścisłym;

50. sensu largo

szeroko, w znaczeniu szerokim;

51. clara non sunt interpretanda

normy, które są jasne nie wymagają interpretacji (wykładni);

52. ex definitione

z definicji;

53. qui suo iure utitur, neminem laedit

kto korzysta ze swojego prawa, nikomu nie szkodzi;

54. prior tempore potior iure

kto pierwszy ten lepszy. Pierwszy w czasie, lepszy w prawie;

55. expressis verbis

wyraźnie powiedziane, dobitnymi słowami, dokładnie;

56. numerus clausus

wyliczenia wyczerpujące, liczba zamknięta np. zawarty w konstytucji RP katalog źródeł prawa powszechnie obowiązującego;

57. prima facie

na pierwszy rzut oka;

58. genus

rzeczy oznaczone gatunkowo, rzeczy oznaczone co do gatunku; rzeczy zamienne, rodzajowo oznaczone, takie, które określano za pomocą wagi, miary i ilości np. zboże, olej, wino, pieniądze;

59. species

rzeczy oznaczone indywidualne, rzeczy odrębnie kwalifikowane ze względu na ich cechy indywidualne (obraz, rzeźba), niezamienne;

60. genus perire non censetur

uważa się, że gatunek nie ginie. (rzeczy oznaczone gatunkowo w razie zaginięcia muszą być zastąpione)

61. inter vivos

czynności prawne za życia np. umowy, kupno-sprzedaż;

62. mortis causa

czynności prawne na wypadek śmierci np. testament;

63. causa solvendi

podstawa przekazania wartości z tytułu uwolnienia się ze zobowiązania, chęć umorzenia istniejącego długu;

64. causa donandi

podstawa darowizny, w celu dokonania darowizny. Dokonuje się po to, żeby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby bez żadnego ekwiwalentu (przykład: darowizna przyczyna: chęć obdarowania);

65. causa obligandi vel acquirendi

w celu zobowiązania kogoś, celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów (przykład: sprzedaż, najem);

66. per facta concludenta

konkluzja przez fakty dorozumiałe np. jeśli wsiadasz do autobusu to zawierasz umowe per facta concludentia i musisz w ramach tej umowy kupić bilet;

67. ad solemnitatem

(forma czynności prawnej zastrzeżona) pod rygorem nieważności, aby była skuteczna musi mieć określoną formę ta czynność np. akt notarialny;

68. ad probationem

(forma czynności prawnej zastrzeżona) dla celów dowodowych, czynność prawna dokonywana na piśmie w celu posiadania dowodu jej zawarcia np. umowa kredytowa zawierana z bankiem;

69. ad eventum

(forma czynności prawnej zastrzeżona) dla wywołania określonych skutków prawnych np. darowizna za 1 zł;

70. negotium claudicans

czynność prawna kulejąca, dokonana przez osobę nieupoważnioną (np. pełnomocnik bez upoważnienia) lub niezdolną, (np. czynność rozporządzająco

71. essentialia negoti

istota czynności prawnej, dzięki nim można było zaliczyć czynność do danego typu i odróżnić od innych.

72. naturalia negotii

to co jest z natury związane z czynnością. Wynikają one z zasad sprawiedliwego obrotu prawnego. Dorozumiewa się że z określoną czynnością związane są milcząco

73. accidentalia negotii

klauzule dodatkowe np. termin, warunek, polecenie;

74. erga omnes

skuteczne wobec wszystkich którzy chcieliby naruszyć prawo właściciela jakiejś rzeczy lub jakieś inne prawo skuteczne wobec wszystkich np. prawa rzeczowe (przysługująca skarga > actio in rem);

75. inter partes

stosunki zobowiązaniowe skuteczne wobec stron np. zobowiązania z umów (przysługująca skarga > actio in personam);

76. causa

przyczyna, podstawa, przypadek;

77. vacatio legis

okres między datą ogłoszenia aktu prawnego, a datą jego wejścia w życie;

78. verba legis

słowami ustawy, brzmienie ustawy;

79. condicio

warunek;

80. dies

termin;

81. dies a quo

termin początkowy (od którego dnia);

82. dies ad quem

termin końcowy (do którego dnia) po zakończeniu którego czynność przestaje być skuteczna;

83. computatio civilis

tzw. komputacja rzymska, sposób liczenia czasu od dnia zdarzenia, w której najmniejszą jednostką obliczania czasu jest doba;

84. computatio a momento ad momentum

liczenie co do minuty, bardzo dokładne;

85. ex tunc

od momentu dokonania, mocą wsteczną;

86. ex nunc

od teraz;

87. res

rzecz;

88. res omnium communes

rzeczy wspólne dla wszystkich np. powietrze, morze, brzegi morskie;

89. superficies solo cedit

to co zostało na stałe połączone z gruntem staje się własnością właściciela gruntu np. drzewo;

90. iura in re aliena

prawa na rzeczy cudzej (ograniczone prawa rzeczowe) np. hipoteka na dom;

91. ius possidendi

prawo do posiadania rzeczy;

92. ius utendi (abutendi)

prawo do używania rzeczy;

93. ius disponendi

prawo dysponowania rzeczą np. można ją sprzedać, wynająć;

94. ius infinitum

prawo nieograniczone (w praktyce nie ma czegoś takiego, gdyż każde prawo da się ograniczyć);

95. nemo plus iuris ad (in) alium fransferre potest quam ipse haberet

nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw niż sam posiada np. jeśli nie jestem właścicielem jakiejś rzeczy to nie mogę przenieść jej własności na kogoś innego;

96. accessio possessionis

doliczenie posiadania;

97. accessio temporis

doliczenie czasu;

98. in statu usucapiendi

w trakcie biegu zasiedzenia;

99. dominium directum

własność zwierzchnia (senior);

100. dominium utile

własność podrzędna (wasal);

101. condominium pro indiviso

współwłasność w częściach idealnych, współwłasność niepodzielna;

102. rei vindicatio

powództwo windykacyjne (skarga wydobywcza), wytacza się kiedy jest się pozbawionym danej rzeczy, aby ją z powrotem odzyskać;

103. actio negatoria

powództwo negatoryjne, skarga o naruszenie posiadania, kiedy naruszający zachowywał się tak jakby miał prawo do korzystania z rzeczy;

104. non facere pati

nic nie robić/ znosić służebność, ten kto jest obciążony służebnością, musi to znosić i nic nie robić;

105. confussio

zmieszanie np. płynów;

106. ususfructus

służebność osobista pobierania wszystkich pożytków, polega na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania z niej wszystkich pożytków bez naruszenia jej substancji - bez zużycia;

107. quasi-ususfructus

korzystanie z rzeczy zużywalnej, użytkowanie, którego przedmiotem była rzecz zużywalna, która staje się własnością użytkownika z obowiązkiem zwrotu w takiej samej ilości i jakości jak przed użytkowaniem;

108. servitus in faciendo consistere nequit

służebność nie polega na działaniu. Właściciel zobowiązany był jedynie do znoszenia cudzego działania lub powstrzymania się od działania;

109. pignus

zastaw ręczny;

110. pignus antichreticum

zastaw antychretyczny, polega on na tym, że dłużnik daje rzecz wierzycielowi, a pożytki z tej rzeczy zaliczane są na poczet długu;

111. corpus

fizyczne/faktyczne władanie(w innym znaczeniu to po prostu rzecz/przedmiot);

112. animus

wola władania;

113. animus rem sibi habendi/animus possidendi

wola zatrzymania rzeczy dla siebie;

114. nemo sibi ipse causam possessionis mutare potest

nikt sam dla siebie nie może zmienić podstawy posiadania;

115. possessio vitiosa

posiadanie wadliwe np. jeśli ktoś nabył siłą, podstępem, potajemnie;

116. possessio non vitiosa

posiadanie niewadliwe;

117. animus possidendi pro alieno

wola posiadania w czyimś imieniu;

118. precario dans

oddający w prekarium;

prekarium

umowa polegająca na oddaniu rzeczy na prośbę w bezpłatne używanie z obowiązkiem zwrotu na każdoczesne żądanie;

119. precario accipiens

prekarzysta otrzymujący w prekarium;

120. beneficium possessionis

dobrodziejstwa posiadania;

121. cautio damni infecti

gwarancja naprawienia szkody, stypulacja o charakterze gwarancyjno-odszkodowawczym;

122. constitutum possessorium

ustanowienie kogoś posiadaczem, zbywca przenosił własność rzeczy na nabywcę bez jej wydawania np. przenoszę własność mojego niewolnika z jednoczesnym zawarciem umowy, iż przez określony czas będę tytułem najmu korzystać z jego pracy;

123. traditio corporalis

przeniesienie fizyczne, przeniesienie posiadania poprzez wydanie rzeczy;

124. longa manu tradittio

przekazanie przez wskazanie rzeczy z odległości, bez fizycznego zetknięcia się z nią;

125. traditio brevi manu

zachodziła wówczas, gdy dotychczasowy depozytariusz w drodze umowy (np. kupna) stawał się posiadaczem tej rzeczy, kupowanie rzeczy, którą się dzierżyło;

126. traditio symblolica

przeniesienie własności poprzez symboliczną czynność np. wręczenie kupującemu kluczyków do samochodu;

127. successio

dziedziczenie;

128. successio ex lege

dziedziczenie z ustawy;

129. successio anticipata

to co ktoś otrzymał na poczet spadku, dziedziczenie za życia (spadek wcześniej przyjęty);

130. successio ordinum et gradum

dziedziczenie wg stopni/klas (wstępni, zstępni),. Gdy do spadku nie zgłosili się w określonym terminie powołani w pierwszej kolejności, pretor oferował go dalszym krewnym w tej samej klasie lub dziedzicom następnej klasy;

131. successio in possessionem

przejęcie uprawnień swojego poprzednika, spadkobierca mógł kontynuować zasiedzenie spadkodawcy, o ile ten spełniał przesłanki potrzebne do zasiedzenia;

132. successio ab intestato

dziedziczenie beztestamentowe (ustawowe), po kimś kto nie pozostawił testamentu, lub był on nieważny czy też nieskuteczny;

133. successio contra tabulas

dziedziczenie wbrew testamentowi;

134. successio ex testamento

dziedziczenie na podstawie testamentu;

135. successio in universitatem

dziedziczenie w zakresie ogólnym, przejęcie ogółu praw i obowiązków które przysługiwały poprzednikowi np. przejęcie i aktywów i pasywów;

136. successio in capita

dziedziczenie wg. głów, dziedziczenie po równo, wg ustawy XII tablic każde dziecko dostawało tyle samo (żona w tym przypadku traktowana jako agnacyjna córka);

137. successio in stirpes

dziedziczenie wg szczepów

138. nasciturus pro iam nato habetur

mający się narodzić jest uważany za narodzonego ilekroć chodzi o jego korzyść;

139. cum animo testandi

z wolą, zamiarem, myślą testowania (animus-duch zmian);

140. favor testamenti

wątpliwości, które pojawiają się w testamencie rozpatrujemy na korzyść jego ważności.

141. lucidum intervallum

przebłysk świadomości, przebłyski występowały u chorego psychicznie, były przerwą w chorobie, która pozwalała na odzyskanie pełnej zdolności do czynności prawnych.;

142. legatum per vindicationem

zapis windykacyjny, na jego mocy legatariusz stawał się właścicielem kwiryntarnym rzeczy zapisanej mu w testamencie w momencie przyjęcia spadku przez spadkobiercę,

143. legatum per damnationem

legat damnacyjny, polecenie aby spadkobierca wydał rzecz danej osobie dziedzic był zobowiązany wydać zapisany przedmiot zapisobiorcy;

144. legatum nominis

zapis wierzytelności, legat zapisany z imienia (nazwiska) z wierzytelnościami, z tytułu legatu; zapis wierzytelności należącej do spadku, w legacie zapisuje się wierzytelność;

145. legatum liberationis

legat zwalniający z długu zapisobiorcę, jaki miał wobec spadkodawcy;

146. transmissio hereditatis

przekazanie spadku na inną osobę, prawo przejęcia spadku nie przez samego powołanego, ale przez jego spadkobierców, Na przykład jeśli dziedzic zmarł zanim otrzymał spadek, to spadek ten otrzymuje dziedzic dziedzica.;

147. cum viribus hereditatis

odpowiedzialność spadkobiercy rzeczy spadkowych z tytułu spadku, spadkobierca odpowiada tylko tym, co jest w spadku rzeczami należącymi do spadku;

148. pro viribus hereditatis

odpowiedzialność do wysokości spadku, nie odnosi się do konkretnej rzeczy ze spadku a jedynie do określonej wartości, którą można spłacić inną rzeczą.;

149. hereditatis petitio

powództwo o wydanie spadku jako całości, wnosił go dziedzic przeciw każdemu kto kwestionował jego prawo do spadku i nie chciał mu wydać majątku spadkowego;

150. separatio bonorum

oddzielenie spadkobiercy od majątku który otrzymał;

151. matrimonium

małżeństwo;

152. mas

mężczyzna;

153. femina

kobieta;

154. vir

mąż;

155. uxor

żona;

156. coniunctio maris et feminae

połączenie mężczyzny i kobiety/związek mężczyzny i kobiety;

157. matrimoniale foedus

przymierze małżeńskie/ umowa małżeńska, małżeństwo równouprawnionych osób;

158. impedimentum matrimonii

przeszkody małżeńskie;

159. impedimentum matrimonii dirimens

przeszkoda małżeńska zrywająca (np. wiek, bigamia);

160. impedimentum matrimonii impediens

przeszkoda małżeńska wzbraniająca, przeszkody tamujące zawarcie małżeństwa (np. różnice wyznań), jeżeli jednak zostanie zawarte to jest już ważne;

161. matrimonium iustum

małżeństwo zgodne z prawem;

162. matrimonium iniustum

małżeństwo niezgodne z prawem;

163. matrimonium legitimum

małżeństwo zgodne z prawem;

164. matrimonium non legitimum

małżeństwo faktycznie nie zawarte;

165. matrimonium non existens

małżeństwo które, nie istnieje;

166. matrimonium non consummatum

małżeństwo niedopełnione;

167. matrimonium ratum et consummatum

małżeństwo zawarte (ważne) i dopełnione jest nierozerwalne;

168. matrimonia libera esse debent

małżeństwa powinny być wolne, tzn. zawarte dobrowolnie. Nikogo nie zmusza się ani do zawarcia, ani do trwania w małżeństwie;

169. sponsalia

zaręczyny (formalne);

170. matrimonii promissio

przyrzeczenie zawarcia małżeństwa (nieformalne);

171. ad reparationem damnorum

można domagać się naprawienia szkody, np. po wycofanych zaręczynach;

172. nemo turpitudinem suam allegans audiatur

ten kto powołuje się na swoją niegodziwość niech nie będzie wysłuchany np. rozwód bo ładniejsza sąsiadka;

173. nulla humana potestas

żadna ludzka władza (nie może rozerwać małżeństwa zawartego i dopełnionego);

174. separatio quoad torum et separatio mensam

rozdzielenie co do łoża i stołu;

175. separatio perpetua

separacja stała;

176. separatio temporanea

separacja na jakiś czas;

177. separatio manente vinculo

separacja przy trwającym węźle (małżeństwo nadal trwa);

178. mater semper certa est

matka jest zawsze pewna;

179. pater noster

ojciec nasz;

180. pater est quem nuptiae demonstrant

ojcem jest ten na którego wskazuje małżeństwo, domniemanie prawne, ojcem jest mąż matki;

181. impotentia generandi

bezpłodność, niezdolności do reprodukcji, nawet jeżeli możliwe jest odbycie stosunku płciowego;

182. impotentia coeundi

niemożność współżycia;

183. filius

syn;

184. filia

córka;

185. avus

dziadek;

186. avia

babcia;

187. nepos

wnuk;

188. neptis

wnuczka;

189. liberi vulgo concept

dzieci poczęte bez małżeństwa/ pozamałżeńskie;

190. liberi prioris tori!

dzieci z pierwszego małżeństwa;

191. filii legitimi

dzieci z prawego łoża;

192. filii illegitimi

dzieci z nieprawego łoża;

193. filii illegitimi legitimantur per subsequens matrimonium parentum

jeżeli dziecko urodzi się poza małżeństwem, a rodzice zawrą małżeństwo to dziecko zostaje uznane jako dziecko z prawego łoża;

194. exceptio plurium concubentium

zarzut wielu współżyjących, (zarzut posiadania wielu partnerów seksualnych przez matkę, używany obecnie przy ustaleniu ojcostwa);

195. adoptio

adopcja, adoptowana osoba musiała być alieni iuris, przysposobienie osoby podległej czyjejś władzy (alieni iuris), która skutkiem tego aktu wchodzi pod władzę ojcowską (patria potestas) adoptującego, wychodząc jednocześnie spod dotychczasowej władzy;

196. adrogatio

adrogacja, przyjęcie pod władzę pater familias, przysposobienie osoby "sui iuris", w momencie przysposobienia osoba "sui iuris" stawała się "alieni iuris" ze wszystkimi tego konsekwencjami;

197. adoptio naturam imitatur

adopcja naśladuje naturę (musi być zachowana odpowiednia różnica wieku między adoptującym, a adoptowanym);

198. in vivo

zapłodnienie naturalne;

199. in vitro

zapłodnienie sztuczne (w probówce/ szkle);

200. obligare

zobowiązywać;

201. obligatio

zobowiązanie;

202. creditor

wierzyciel;

203. debitor

dłużnik;

204. ex contractu

zobowiązanie z kontraktu/umowy;

205. ex delicto

zobowiązanie z czynu niedozwolonego;

206. ius obligationis

prawo zobowiązań np. zadatek przepada;

207. vinculum iuris

węzeł prawny;

208. obligatio naturalis

zobowiązanie naturalne, nie mogły być dochodzone w drodze procesu, dłużnik nie ponosi odpowiedzialności prawnej za swój dług np. długi karciane;

209. dare

dać (świadczyć);

210. facere

działać (czynić);

211. non facere

zaniechać;

212. pati

znosić;

213. impossibilium nulla obligatio est

nie ma zobowiązania gdy (świadczenie) jest niemożliwe;

214. damnum emergens

rzeczywista szkoda majątkowa, dająca się wyliczyć w pieniądzach;

215. lucrum cessans

zysk którego poszkodowany nie osiągnął (korzyści jakich poszkodowany mógł się spodziewać gdyby szkoda nie nastąpiła) np. jak taksówkarz rozwalił taksówkę i na czas naprawy nią nie jeździł, a więc nie zarobił);

216. pretium commune

cena rynkowa;

217. pretium singulare

cena szczegółowa/jednostkowa/detaliczna;

218. pretium affectionis

cena sentymentalna (związana z przywiązaniem do rzeczy) wartość rzeczy na podstawie subiektywnego odczucia;

219. ius moderandi

prawo miarkowania przy szacowaniu szkody, np. wycena sędziego (zachowanie umiaru w wycenie), sędzia może dokonać innego oszacowania wartości niż powód;

220. compensatio lucri cum damno

–zysk ze stratami, sytuacja w której jedno zdarzenie szkodzące staje się dla poszkodowanego źródłem zarówno straty, jak i korzyści, np. na skutek niewłaściwego remontu zawalił się dom (strata), ale odzyskano i sprzedano cegły (zysk);

221. ius retentionis

prawo zatrzymania rzeczy do momentu spełnienia świadczenia, prawo zatrzymania pewnych części majątku(np. na wychowanie dzieci z powodu rozwodu zawinionego przez żonę);

222. ius tollendi

prawo do zatrzymania nakładów (użytecznych, zbytecznych) przez posiadacza zobowiązanego do wydania rzeczy właścicielowi np. Prawo do zabrania drogich szat niewolnikowi;

223. ius variandi

prawo wyboru świadczenia;

224. obligatio alternativa

zobowiązanie przemienne, z treści zobowiązania wynika możliwość spełnienia więcej niż jednego świadczenia. Spełnienie któregokolwiek z nich zwalnia dłużnika ze zobowiązania.

225. facultas alternativa

upoważnienie przemienne, jest to przypadek, gdy w treści zobowiązania istnieje tylko jedno świadczenie, jednakże dłużnik może zwolnić się ze swojego obowiązku również przez spełnienie innego świadczenia.

226. datio in solutum

przekazanie własności w celu uwolnienia się od zobowiązania;

227. negotium mixtum cum donatione

czynność prawna mieszana z darowizną, umowa darowizny z częściową odpłatnością, przeniesienie własności rzeczy lub prawa majątkowego za częściową odpłatnością;

228. contractus innominatus

kontrakty nieokreślone/ nienazwane, których zawarcie możliwe jest dzięki zasadzie swobody umów;

229. pactum de contrahendo

nieformalna umowa o zawarciu umowy (umowa przedwstępna);

230. rebus sic stantibus

„skoro sprawy przybrały taki obrót”; klauzula zasadniczej zmiany okoliczności, ustalone warunki obowiązują, o ile okoliczności się nie zmienią, np. siła nabywcza pieniądza;

231. exceptio non adimpleti contractus

zarzut niewykonanej umowy;

232. dolus

zły zamiar (wina umyślna);

233. culpa

wina nieumyślna, niedbalstwo;

234. culpa in abstracto

niedochowanie staranności wg abstrakcyjnego wzorca, za który uważa się;

235. culpa in concreto

niedochowanie staranności;

236. culpa Aquiliana

wina akwiliańska – okalecznie lub zabicie niewolnika lub zwierzęcia, bezpodstawne umorzenie długu;

237. culpa in eligendo

niedbalstwo przy wyborze, np. przyjęcie do pracy nieodpowiednich osób;

238. culpa in custodiendo

wina osoby zobowiązanej do nadzoru rzeczy np. gdy ją ktoś ukradł z powodu niewłaściwego dopilnowania;

239. culpa in contrahendo

wina przy zawieraniu kontraktu, gdy źle sformułujemy umowę;

240. casus

sprawa, przypadek;

241. vis maior

siła wyższa;

242. lex fori processualis

prawo procesowe jakie obowiązuje w miejscu gdzie toczy się spór;

243. iudicium - actus trium personarum

sąd - akt (czynność) 3 osób: sędziego, powoda i pozwanego

244. audiatur et altera pars

niech będzie wysłuchana i druga strona (zasada kontradyktoryjności);

245. domini litis

władcy(dysponenci procesu/sporu) zarządzają procesem, decydują o tym czy spór się odbędzie czy nie;

246. nemo iudex sine actore

nie ma sędziego bez powoda(musi zostać wniesione powództwo, inaczej nie ma sprawy);

247. vigilantibus iura sunt scripta

prawa pisane są dla pilnujących/uważnych;

248. ne eat iudex ultra petita partium

niech nie wychodzi sędzia ponad żądanie stron (kompetencje sędziego mieszczą się tylko w granicach jakie wytaczają strony);

249. ante litem natam

przed powstaniem sporu;

250. post litem natam

po powstaniu sporu;

251. qui rem in iudicium ducti

ten, który wniósł sprawę do sądu;

252. contra quem res in iudicium deducitur

ten jest pozwanym, przeciwko komu została wniesiona sprawa do sądu

253. legitimatio ad processus

upoważnienie do (prowadzenia) procesu;

254. legitimatio ad causam

upoważnienie do konkretnej sprawy, występowanie w procesie w charakterze strony procesowej;

255. successio mortis causa

następstwo prawne na wypadek śmierci;

256. successio inter vivos

następstwo prawne między żyjącymi np. kiedy spakobierca przejął część spadku za życia spadkodawcy;

257. res iudicata - inter partes

sprawa osądzona - tworzy prawo między stronami;

258. res inter alios gesta

rzecz dokonana między osobami trzecimi

259. ad quem

do pewnego czasu;

260. post quem

po pewnym czasie;

261. prorogatio fori

zgodny wybór sądu przez strony (oddanie do rozstrzygnięcia sporu sądowi bez względu na jego właściwość miejscową czy osobową);

262. prorogatio iurisdictionis

przedłużenie jurysdykcji (do zakończenia sprawy sąd będzie właściwy);

263. prorogatio imperii

przedłużenie władzy;

264. exceptiones peremptoriae

zarzuty powodujące zniweczenie żądania (trwałe) np. przedawnienie;

265. exceptiones dilatoriae

oddalenie powództwa ze względu na niewłaściwość sądu (przejściowe);

266. exceptiones non sunt extendendae

zarzut należy interpretować ściśle, nie rozszerzająco, wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco;

267. replicatio

odpowiedź na zarzuty;

268. duplicatio

odpowiedź na odpowiedź (replikację);

269. onus proferendi

ciężar wniesienia dowodu, przytoczenia twierdzeń, dla uczestników (ciężar przytoczenia dowodu), strony są obowiązane podejmować działania, ażeby wyjaśnić istotne okoliczności sprawy i przedstawiać dowody;

270. onus probandi

ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, ciężar na oskarżycielu;

271. ei incumbit probatio qui dicit non qui negat

ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, co zaprzecza;

272. ne bis in idem

nie można wnieść powództwa 2 razy w tej samej sprawie;

273. sententia facit ius inter partes

wykrok stanowi prawo między stronami;

274. votum separatum

zdanie odrębne np. odrębne zdanie sędziego w sądzie kolegialnym, odcięcie i uzasadnienie swojego stanowiska, uzasadnienie to powinno być na sporządzone na piśmie;

275. reformatio in peius

zmiana/reforma na gorsze. Ten kto wnosi apelację nie może dostać gorszego wyroku niż w sądzie 1 instancji (wyjątek stanowi prokurator wg KPK);

276. de minimis non curat praetor

drobnostkami nie zajmuje się sąd np. sprawy o małej szkodliwości społecznej;

277. error in procedendo

błąd w procedurze postępowania/proceduralny np. niepodpisanie pisma;

278. iudex inhabilis

sędzia niezdolny do wydania wyroku (wyłączony przez ustawę) np. kiedy jest krewnym jednej ze stron;

279. iudex suspectus

sędzia podejrzany (wyłączony na wniosek którejś ze stron gdy są wątpliwości co do jego stronniczości) np. gdy istnieje podejrzenie romansu między sędzią, a oskarżonym;

280. absolutio ab instantia

wyrok uwalniający, zakończenie sprawy w wyniku umorzenia, np. z powodu braku dowodu winy;

281. professio iuris

na podstawie jakiego prawa ma orzekać sąd, wyznanie prawa, oświadczenie osoby o tym jakiemu prawu podlega (osobowość prawa w średniowieczu);

282. ad litis ordinationem

to co dotyczy prowadzenia procesu;

283. ad litem decidendam

to co się bierze pod uwagę przy wydaniu wyroku;

284. compensatio

potrącenie, wzajemne zaliczenie długów i wierzytelności;

285. novatio

odnowienie, przemiana zobowiązania w nowe;

286. cessio

cesja, przelew (przeniesienie) wierzytelności, odstępowanie swoich praw (wierzytelności) osobie trzeciej;

287. error in iudicando

błąd materialny w osądzeniu;

288. cessio legis

cesja z mocy ustawy, odstąpienie uprawnienia na mocy ustawy;

289. actio Pauliana

skarga pauliańska, powództwo przysługujące wierzycielom w razie ich pokrzywdzenia przez działania dłużnika,

290. tempus deliberandi

czas do namysłu;

291. emptio rei speratae

kupno rzeczy przyszłej, spodziewanej np. plony (charakter warunkowy, kontrakt wywiera skutki prawne jedynie w przypadku ziszczenia się warunku);

292. emptio spei

kupno szansy, losu np. zwierzyny z polowania, (wywiera skutki prawne nawet w przypadku nieuzyskania oczekiwanych rezultatów);

293. res extra commercium

rzeczy wyłączone z obrotu prawnego;

294. dicta et promissa

to, co zostało powiedziane, przyrzeczone przez sprzedającego właściwości przedmiotu kupna (sprzedawca odpowiada za nie w myśl zwyczajów kupieckich i przepisów prawnych);

295. pactum reservati dominii

umowa z zastrzeżeniem własności, np. zastrzeżenie własności sprzedawanego przedmiotu na rzecz sprzedawcy aż do chwili zapłaty ceny;

296. pactum displicentiae

umowa o zwrot rzeczy, np. sprzedaż na próbę, gdy kupujący może do określonego czasu wycofać się z kontraktu, uznając, że towar mu nie odpowiada;

297. pactum in favorem tertii

umowa na rzecz osoby trzeciej, np. dłużnik, zamiast świadczyć do rąk wierzyciela, jak w typowym stosunku obligacyjnym, jest zobowiązany spełnić świadczenie na rzecz osoby trzeciej;

298. pactum de retroemendo

umowa sprzedaży z zastrzeżeniem prawa odkupu (za tę samą cenę);

299. emptio ad gustum

kupno z zastrzeżeniem prawa do zwrotu, jeśli dana rzecz nie będzie się kupującemu podobała (jeszcze nie zawarta umowa, dopiero gdy dany przedmiot mi się spodoba to jest zawarta umowa);

300. negotiorum gestio

prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia;

301. affectio (animus) societatis

chęć (wola) pozostawania w spółce;

302. locatio conductio operis

najem dzieła, zobowiązanie wykonawcy dzieła do wykonania oznaczonego dzieła dla zamawiającego. W zamian za to zamawiający był zobowiązany zapłacić ustalone wynagrodzenie w pieniądzach;

303. in situ criminis!

bierze się pod uwagę ustawę w miejscu gdzie popełniono przestępstwo;

304. pacta sunt servanda

umów należy dotrzymywać;

305. ius soli

prawo ziemi, jeden ze sposobów wyznaczania obywatelstwa z mocy prawa;

306. qui in territorio meo est, etiam meus subditus est

kto jest na moim terytorium podlega mojej władzy;

307. quidquid est in territorio, est etiam de territorio

wszystkie rzeczy znajdujące się na danym terytorium podlegają jego władzy i prawu;

308. persona non grata

osoba niemile widziana, (status ten otrzymują osoby przyłapane na szpiegostwie, muszą wtedy ulotnić się z danego kraju);

309. crimen

przestępstwo/ zbrodnia;

310. delictum

czyn niedozwolony;

311. liber inventarius!

księga inwentarzowa;

312. libri baptisatorum!

parafialna księga chrztu;

313. libri sponsorum!

parafialna księga zawartych małżeństw;

314. libri morturorum/libri demortuorum!

księga zmarłych;

315. delictum frustratum!

przestępstwo chybione;

316. nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori

nie ma przestępstwa jeżeli wcześniej nie było zagrożenia sankcją karną;

317. sine lege scripta

bez ustawy pisemnej;

318. sine lege certa

bez ustawy ściśle określonej;

319. sine lege praevia

bez ustawy wcześniejszej;

320. victima

ofiara przestępstwa;

321. vis

siła;

322. vis ac metus

siła i groźba;

323. vis privata

skarga prywatna na wniosek pokrzywdzonego - jeśli została zastosowana przemoc, np. gwałt

324. vis publica

skarga publiczna - oskarżenie z urzędu;

325. vis legis

z mocy prawa;

326. vis testamenti

moc/ważność testamentu;

327. vis probandi

moc dowodu;

328. vis absoluta

siła której nie można się oprzeć;

329. vis compulsiva

siła mogąca oddziaływać na psychikę jednostki/ przymus psychiczny;

330. dolus generalis

zły zamiar ogólny;

331. dolus directus

zły zamiar bezpośredni;

332. dolus directus repentinus

zły zamiar nagły;

333. dolus directus praemeditatus

zły zamiar zamierzony;

334. dolus eventualis

zły zamiar ewentualny, (np. idę napaść na bank i JEŚLI spotkam strażnika to go zabiję)

335. culpa dolo exorta

wina, która pochodzi ze złego zamiaru;

336. delictum putativum

przestępstwo mniemane, urojenie „sprawca” myśli, że je popełnił, sprawca myśli, że czyn dokonany jest przestępstwem;

337. in dubio pro reo

w razie wątpliwości brana jest pod uwagę kara łagodniejsza, to co przemawia na korzyść oskarżonego. W razie wątpliwości na korzyść oskarżonego;

338. in dubio pro libertate

uznanie, że ktoś jest wolny jak są wątpliwości, w razie wątpliwości na korzyść wolności, jeżeli pojawia się wątpliwość czy dany czyn jest dozwolony czy też nie, należy przyjąć, że jest dozwolony;

339. dolus non praesumitur

złego zamiaru się nie domniemywa (powiązane z zasadą domniemania niewinności);

340. nemo prudens punit quia peccatum est sed ne peccetur

nikt roztropny nie karze dlatego, że ktoś popełnił przestępstwo, ale żeby inni nie popełniali przestępstwa (prewencja);

341. delicta parentum liberis non nocet

dzieci nie odpowiadają za przestępstwa rodziców;

342. reus in exceptione actor est

pozwany jeśli stawia zarzut, staje się powodem;

343. verba volant, scripta manent

słowa ulatują, pisma pozostają;

344. nemo iudex in propria (sua) causa

nikt nie jest sędzią we własnej sprawie;

345. causa principalis

proces główny;

346. causa accessoria

kwestia dodatkowa;

347. res iudicata pro veritate habetur

jeżeli zapadł prawomocny wyrok, taki wyrok jest prawdziwy;

348. ne bis in idem crimen iudicetur

nie można kogoś karać za ten sam czyn 2 razy. Nie wolno dwa razy osądzać tego samego przestępstwa, w tej samej sprawie;

349. confessio est regina probationum

przyznanie się (do winy) jest królową dowodu;

353. lex satura

przepis regulujący różne kwestie ujęte w jednym zwartym przepisie;