oświecenie

triumf racjonalizmu U schyłku 17 wieku w kulturze europejskiej zaszły wyraźne zmiany przede wszystkim Był to okres zmierzchu dawnych autorytetów zaczęła wówczas wydawać pierwsze owoce wielka lekcja Kartezjusza który postulował zbudowane na nowo podstaw

wiedzy opartej na rozmowach zasadach zgodnie z duchem racjonalizmu myśliciele głosili tezę że świat jest navalny natura rządzi się bowiem tymi samymi prawami co stanowiący jej część rozum wkrótce okazało się jednak że nowemu pokoleniu nie wystarczą już

poglądy kartezjusza który jak większość filozof w 17 wieku nie wierzył w poznawanie zmysłowe w 18 wieku triumfuje ostatecznie Doświadczalna metoda badań rzeczywistości dane których dostarczają wzrok słuch węch smak węch i dotyk muszą być oczywiście podane

racjonalistyczne analizie gwarantem precyzji Poznania staje się matematyka uważana wówczas za królową Nauk

empiryzm jeden z najważniejszych filozofów schyłku 17 wieku był Anglii John locke (1632-1704) autor rozważań dotyczących rozumu ludzkiego 1690 książka ta pełna szczerego entuzjazmu dla wiedzy zyskała wówczas ogromną popularność znane są na przykład

osiemnastowieczna portrety przedstawiające bogate Damy z rozważaniami rozłożonymi na kolanach locke głosił empiryczne czyli doświadczalne pochodzenie wiedzy nie ma według niego żadnych wrodzone fidei umysł ludzki jest początkowo jak czysta kartka

czekając aby ją zapisać swoistego podsumowania myśli Oświecenia dokonał niemiecki filozof Immanuel Kant 1724 do 1804 postulujący synteza racjonalizmu i empiryzmu autor dzieł krytyka czystego rozumu 1781 krytyka praktycznego rozumu 1788 i krytyka władzy

sądzenia 1790

zmiany społeczne śmiałem próbą budowania nowej wiedzy towarzyszyło dążenie do nadania nowego kształtu społeczeństwu ludzie zaczęli dusić się w przestarzałych fundamentalnych strukturach pierwsze oznaki przemiany pojawiły się w Anglii gdzie w wyniku wojny

domowej i stracenia króla Karola 1 1649 zachwiany został dotychczasowy porządek społeczny podzielone na klasy społeczeństwo pogrążyło się w kryzysie tematem rozważań publicystów i myślicieli stała się zajść równość wszystkich ludzi uderzyło to w podstawy

tradycyjnego zhierarchizowanego świata ludzie uwolnienie od autorytetu władzy z łatwością ocalili także autorytety religijne je naukowe postulat stworzenia nowego społeczeństwa opartego na równości i braterstwie głosił także tajny ruch wolnomularzy

zwanych także masonami odwoływali się oni do symboliki murarskiej chcieli powiem gruntownie przebudować świat organizacje wolnomularskie Działały na całym świecie należeli do nich władcy politycy artyści a nawet dostojnicy kościoła wielu myślicieli tych

czasów uważało że jedną z głównych przez szkód w modernizacji społeczeństwa jest kościół stałą bowiem ich zdaniem na luz straże Starego feudalnego porządku krępowały ludzką myśl przeżył szkodliwe przesądy dlatego właśnie pojawiły się wówczas bardzo ostre

ataki na instytucje kościoła i religię w ogóle jeśli nawet nie podważa no istnienia Boga to głoszono pogląd że objawia się on w prawach natury a nie wersetach Pisma Świętego

pojęcie i ramy czasowe Oświecenia drogą do przebudowy starego świata miało być szerzenie wiedzy i kształtowanie ludzkich umysłów Był to okres wiary w moc oświaty i nauki dlatego ludzie żyjący w tym czasie nazywali swoją epokę oświeceniem dziś określamy

tak okres w kulturze europejskiej trwający od około 1680 roku do końca 18 wieku w Polsce epoka oświecenia zaczęła się nieco później lata 40 18 wieku a zakończyła się w pierwszym dwudziestoleciu wieku 19 termin oświecenie rozpowszechnił się najpierw na

terenach niemieckich i we Francji gdzie Jak mówiono raczej o wieku świateł jeden z polskich pisarzy tej epoki zanotował rozumieniem tego słowa znaczy się w ciemności porównanie widoku ognia i tak oświecenie miasta ulicy sieni domu od tego wyrazu zrobiono

przenośne znaczenie oświecenia do rozumu ludzkiego gdzie prawda ma być jak ogień a poznanie prawdy tak jak światło ognia przez to nazywają wiek nasz dzisiejszy oświeconym że i pojęcie prawdy większe nastało między ludźmi i zmniejszenie przesądów

rewolucja francuska idee oświecenia znalazły oddźwięk w całej Europie po śmierci Ludwika 14 1715 nastąpił stopniowy rozkład feudalnej monarchii francuskiej obrońcy ludzkiej wolności i równości coraz odważniej atakowali tradycyjne porządek a także stojący

na jego straży kościół za ukoronowanie epoki oświecenia można uznać Rewolucję Francuską 1789 po które już nic nie będzie takie jak przedtem

polskie reformy polskiego oświecenia to okres prób zreformowania zachowanego państwa Ostatni polski król Stanisław August Poniatowski 1732 1798 jest pod stacją wzbudzają do tej pory liczne kontrowersje był władca światły otaczający się ludźmi

wykształconymi Chojny mecenas sztuk i Nauk wraz ze swoimi współpracownikami widział drogę do reformy politycznej i społecznej w powszechnym oświeceniu umysłów oraz w walce z przestarzałym modelem Kultury szlacheckiej największe osiągnięcia okresu jego

panowania to uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 i Europejskiej Ustawy Zasadniczej oraz unowocześnienie polskiego systemu edukacji

nowy typ Szkół w pierwszej połowie 18 wieku szkolnictwo w Polsce było zdominowane przez przestarzały model jezuicki młodzież uczono anachroniczny mi metodami polegającym przede wszystkim na pamięciowym opanowaniu wiedzy wykłady odbywały się wciąż po

łacinie a rozwijające się wówczas nauki ścisłe i przyrodnicze były w programach szkolnych nie ma i całkowicie pomijane ważną rolę w reformie edukacji w Rzeczypospolitej odbierało Collegium Nobilium 1740 pierwsza nowoczesna szkoła jej założycielem był

ksiądz ze zgromadzenia Pijarów pisarz publicysta i działacz kultur Stanisław Konarski 1700 do 1773 w kolegium wprowadzono zasady oświeceniowej pedagogiki kładąc akcent na nauki przyrodnicze prawne ekonomie geografii historie i języki nowożytne nowa była

też metoda nauczania oparta na logicznym myśleniu i łączeniu teorii z praktyką w szkole Konarskiego nie stosowano hańbiący ucznia kar cielesnych do zadań kolegium należało wykształcenie świadomych obywateli oraz przygotowanie ich do życia publicznego w

1765 roku dzięki staraniom króla otwarto kolejną nowoczesną placówkę oświatową szkołę rycerską prawdziwą kuźnie patriotyzmu i wiedzy

Komisja Edukacji Narodowej działań nie szkolnictwa stała się powołanie w 1773 roku Komisji Edukacji Narodowej pierwszego w Europie jak byśmy dzisiaj powiedzieli Ministerstwa Oświaty komisja podjęła próbę reformę do poziomu Szkół parafialnych aż do

uniwersytetów ograniczono nauczanie łaciny wprowadzono lekcje języka polskiego historii moralności prawa fizyki przyrody i geometrii wybitni uczeni zaczęli przygotowywać podręczniki które miały obowiązywać We wszystkich szkołach

edukacyjna rola teatru środowisko związane z królem Stanisławem augustem Poniatowskim wspierało teatr licząc w nim ważny ośrodek wychowawczy wiele ówczesnych koncepcji teatr miał przede wszystkim nauczać być miejscem gdzie propaguje się nowe podstawy

i nowy model państwa tak jak człowiek religijny otrzymał pouczenia w kościele w czasie kazania tak człowiek świecki miał odbierać swoją lekcję w teatrze zwanym wówczas świecką kazalnica nie jest więc w przypadkiem że właśnie w tej epoce powstała

z inicjatywy króla scena narodowa publiczny stały teatr dostęp dla wszystkich 1765 Najbardziej popularną formą dramatyczną była wtedy komedia dobrze odpowiadająca dydaktycznym celom epoki w Polsce odegrała ona ważną rolę w szerzeniu nowych idei i w walce

z wynaturzenia mi kultury sarmackiej

teatr polskiego oświecenia rockfit polskiej sceny teatralnej w czasach stanisławowskich wiąże się z obecnością Wojciecha Bogusławskiego 1757 1829 pisarza aktora i i organizatora życia teatralnego na przełomie 18 i 19 wieku wieloletniego dyrektora teatru

Narodowego Bogusławski prowadził na scenę polską arcydzieła dramaturgii Europejskiej a także najpopularniejsze utwory pisarzy polskich sam był autorem sztuk Henryk 6 na łowach 1792 i cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale 1794 najbardziej utalentowanym

komedia pisarzem Oświecenia był Franciszek Zabłocki 1752 1821 jego komedie wyróżniają się z ręczną intrigo dobrym rysunkiem psychologicznym postaci i pięknym pod oczy z tym wierszem do najbardziej znanych należą fircyk w zalotach 1781 i sarmatyzm 1784

oprócz Zabłockiego komedia pisał także Julian Ursyn Niemcewicz 1757 do 1841 poeta pisarz i dramaturg aktywny działacz obozu patriotycznego w czasie Sejmu Czteroletniego później audiotent Kościuszki w czasie instrukcji 1794 jest on autorem

autorem pierwszej polskiej komedii politycznej Powrót posła 1791

rozkwit publicystyczny Stanisław August Poniatowski patronował również rozwojowi publicystyki w Polsce podobnie jak w całej Europie powstały wówczas czasopisma które odegrały ważną rolę w próbach reformy państwa do najbardziej znanych należał monitor

wydawany w latach 1765 1785 wyrażające poglądy środowiska związanego z królem to właśnie na ułamkach monitora przedstawiono druzgocącą krytykę tragedii sarmackiej poprawiając zarazem nową racjonalną filozofie otwartą tolerancyjną podstawę oraz naturalną

religijnych motywacji moralności do monitora pisali autorzy w tej miary co kosiarski czy Zabłocki ciasto pisarzem o profilu literackim był zajść zabawy przyjemne i pożyteczne 1770 do 1777 wyrażające upodobania literackie najbliższego otoczenia monarchy

zabawy kształtowały literackich gust epoki w duchu klasycyzmu drukowano tam przede wszystkim utwory oparte na wzorach literatury antycznej i oświeceniowej poezji Europy od Satyr bajki sielanki a więc główne gatunki które dotyczyły treści dydaktyczne i

rozrywkowe zgodnie z tytułową formułą pisania uczyć i bawić Taki był program literacki klasycyzmu polskiego epoki stanisławowskiej

publicysta Sejmu Wielkiego apogeum rozwoju polskiej publicystyki 18 Stulecia jest okresem Sejmu Czteroletniego pojawia się wówczas mnóstwo ulotnych druków podających najbardziej aktualne tematy obok tej wyraźniejsze i problematyki nie brakuje też

ambitnych prób pisarstwa politycznego podejmują je pióra tej miary co ksiądz Stanisław Staszic 1755 1826 pisarz filozof i uczony którego przestrogi dla Polski 1790 są doskonałym przykładem stylu patriotycznej publicystyki tego okresu oraz ksiądz Hugo

Kołłątaj 1750 do 1812 autor słynnej odezwy do świetnej typu stacji 1790 skierowanej do szlachty obrazującej a w czasie Sejmu Czteroletniego

upadek króla reformatora prawdziwe osiągnięcia Stanisława Augusta Poniatowskiego W dziedzinie polityki Edukacji i kultury nie mogą jednak przynosić faktu że burzliwym określić się który nastąpił po uchwaleniu Konstytucji król nie potrafią okazać

prawdziwe siły i wolności i konsekwencji zdarzył za wszelką cenę do ugody z Rosją a potem przystąpił nawet do obozu nieprzejednany ich wrogów reformom Konfederacji Krakowskiej od władzy został ostatecznie odsunięty w 1794 roku w momencie wybuchu SU rekcji

Kościuszkowskiej ostatni koronowany władca Rzeczypospolitej zmarł w biedzie i samotności na wymaganiu w Petersburgu

czas i Rozum pracy z epoki oświecenia oświecenie przynosi wrażenie zmiany w literaturze której celem staje się odkrywanie praw rządzących naturą i człowiekiem a przez to przekształcenie świata do dlatego triumfuje wówczas klasycyzm dążące do jasności

w porządku i harmonii spod mnogości zjawisk pisarze drogą rozumnego wyboru wydobywają ogólne uniwersalne zasady przyświeca tymczasem kartezjańska idea to co jest prawdziwe jest zarazem jasne i wyraźne Dlaczego pisarze i artyści dążą do prostoty stylu

oraz przejrzystości myśli osiągnięcie tego ideału ułatwiały reguły sztuki z których większość już sformułowali już starożytni właśnie owo uzależnienie od reguł stanie się Cechą charakterystyczną klasycyzmu 18 stulecia sądzono wówczas bowiem że tylko

przestrzeganie surowych przepisów zapewnia sztuce prawdziwą doskonałość

Wolna myśl Oświecenia literatura Oświecenia ma zwykle charakter dydaktyczny pisarze głoszą pochwałę rozumu opiewają z trujące wiedzy która daje człowiekowi coraz silniejsze poczucie panowanie nad naturą walczą też z krępujący mi ludzkie umysły przesądami

człowiek Oświecenia czuję się wolny i śmiało głosi idee sprzeczne z tradycjami przekonania we Francji powstaje słynna encyklopedia prawdziwy manifest jego krytycznego ducha krytycyzm tej epoki wyrażał się jednak nie tylko w poważnych naukowych Czy

w komicznym przy rysowaniu gdy jakiś myśl mi nie można głosić wprost pisarzy Oświecenia stosując strategie ukrywania swoich prawdziwych intencji na przykład błaha z pozoru historyjka Kubuś Fatalista i jego pan Denisa diderota skrycie propaguje

poglądy społeczne i filozoficzne encyklopedia encyklopedia 1751 1780 była Wzięłem najwybitniejszego umysłu epoki oświecenia nad jej powstaniem czuwali oraz filozof i matematyk jeab d'alembert

ateizm już w starożytności pojawiały się poglądy podważanie mijające istnienie Głogów to czasów oświecenia głoszone nie ateizmu poglądu odrzucającego idee wyższej siły która stworzyła świat i nim rządzi było dość niebezpieczne dopiero myśliciele 18 wieku

śmiało Przyznają się do wizji świata bez Boga

deizm w inny sposób rozwiązywali problem istnienia Boga deiści Otóż przyjmowali jego istnienie jako dające się udowodnić rozumowo jak pisał jeden z najsłynniejszych myślicieli epoki Wolter nie mogę pojąć by ten zegar mógł istnieć a nie było zegarmistrza

zatem to że świat jest było dla dj-ów świadectwem istnienia Stwórcy uważali Oni jednak że Bóg stworzył wszechświat i nadawczy mu naturalne prawa nie ingeruje w jego działanie zegarmistrz Konstruował zegar nakręcił go a potem po prostu porzucił dzieło

libertynizm nazywano wówczas wolnomyślicieli zwykle ateistów którzy nie wierzyli w żadne konteksty moralne a w życiu kierowali się epikurejską filozofią to że nie do rozkoszy i unikania wszelkich przykrości figury mu brali też przekonanie że materia jest

wieczna w związku z tym nie trzeba bać się śmierci mną nice sławniejszy Vibera Tarnów 18 stulecia należy niepoprawny uwodziciel wędrowny awanturnik i oszust Włoch Casanova oraz francuski arystokrata markiz de Sade jego nazwiska wywodzi się termin sadyzm