paremie od A do D

aequitas in iudiciis inter litigantes servanda est

słuszność w sądach pomiędzy będącymi w sporze jest przestrzegana

abusus non tollit usum

nadużycie nie znosi prawa do właściwego użycia/ z nadużycia nie da się wyprowadzić argumentu na rzecz ustania uprawnienia

accipiens

odbiorca przekazu

actiones in personam

powództwa o charakterze osobistym/skarga o charakterze osobistym

adoptio naturam imitatur

przysposobienie naśladuje naturę; stosunki między przysposabiającymi a przysposobionymi powinny być ukształtowane na wzór stosunków między naturalnymi rodzicami i dziećmi

aequitas praeferitur rigori

słuszność ma pierwszeństwo przed rygoryzmem/formalizmem

aequitas

słuszność, równość, sprawiedliwość

aequum et bonum est lex legum

słuszne i dobre jest prawo prawem

assignatio

przyznanie, przysądzanie prawa

benignitas

dobroć, przychylność

benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

ustawy powinny być interpretowane szerzej, dla zachowania ich ducha; właściwe jest takie interpretowanie ustawy, które zachowuje zamiar ustawodawcy

bona fides

dobra wiara

bonam fidem agnoscere licet

dozwolone jest uznanie tego, co wynika z dobrej wiary

bona fides praesumitur

domniemywa się dobrą wiarę

bona fides semper praesumitur

zawsze domniemywa się dobrą wiarę

bonum/bona

dobro, dobro majątkowe

casum sentit dominus

właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodującego uszkodzenie lub zniszczenie rzeczy./ Zdarzenie losowe obciąża właściciela

casus a nullo praestatur

za przypadek nie ponosi się odpowiedzialności. Jeżeli coś będzie konsekwencją zdarzenia losowego, to nikt nie jest odpowiedzialny do odszkodowania z tego powodu wypadku nie może być zagwarantowany przez

casus fortuitus

szczególny przypadek, siła wyższa; występuje, gdy przypisuje się odpowiedzialność za zwykły przypadek, pomimo niezawinienia

casus mixtus

przypadek w szczególnym kontekście, do którego przyczyniło się wcześniejsze naganne zachowanie

casus

przypadek (jako stan faktyczny, stan rzeczy, do jakiego się odnosi, zdarzenie losowe). Coś, co nastąpiło losowo i nie jest konsekwencją nagannego (czyli zawinionego) zachowania jakiegoś podmiotu

causa donandi

dokonuje się czynności tylko po to, by nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu. Przykładem jest darowizna.

causa obligandi vel acquirendi

celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów; przykładem będą sprzedaż i najem. A świadczy coś, ażeby zobowiązać B do czegoś

causa

przyczyna, uzasadnienie, podstawa. Zobowiązanie może wywoływać określone skutki prawne, dlatego, bo ma określoną causę. To właśnie causa legitymizuje przymusowy charakter zobowiązania

causa solvendi

celem jest zwolnienie się z obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie się jej pasywów. Przykładem jest zapłata długu. Legitymizuje skuteczność prawną określonego zachowania w ramach zobowiązania

cessante ratione legis, cessat ipsa lex

Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa

condictio causa data causa non secuta

nieosiągnięcie celu świadczenia

consuetudo est optima legum interpres

zwyczaj jest najlepszą wykładnią praw

contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur

moc kontraktu opiera się na zgodnej woli stron/ kontrakt czerpie swoją moc z porozumienia

contractus

umowa, zobowiązanie

creditor

wierzyciel

culpa in contrahendo

wina w kontraktowaniu/ wina w negocjowaniu. Tym wyrażeniem oznacza się naganność osób, które dopiero negocjują zawartość umowy, czyli jeszcze zobowiązanie pomiędzy nimi nie powstało

culpa in custodiendo

„wina w nadzorze”. Uchwycenie niestaranności w sprawowaniu pieczy/ nadzoru. Jest to naganność, którą przypisuje się temu, kto powinien np. sprawować nadzór

culpa in eligendo

„wina w wyborze”. Występuje wtedy, gdy ktoś przy wykonywaniu swoich obowiązków, na przykład obowiązków umownych, posłużył się podwykonawcą. Uznaje się, co do zasady, że ta osoba ponosi odpowiedzialność

culpa lata

rażące niedbalstwo. Zwrotem tym kwalifikuje się taką sytuację, w której każdy człowiek zachowałby się inaczej, bardziej starannie, i łatwo jest każdemu stwierdzić, że np. zachowanie osoby A było skrajnie niedbałe

culpa levis in abstracto

niestaranność abstrakcyjna; jak staranny wykonawca zachowałby się w sytuacji

culpa levis in concreto

niestaranność według wzorca konkretnego. Zwrot używany podczas oceniania staranności, zachowania jakiejś osoby, która zajmuje się cudzymi sprawami (a więc działa w czyimś imieniu).

culpa levis

lżejsze niedbalstwo, wina lekka

culpa neglegentia

zachowanie, w którym nie dochowano jakiejś oczekiwanej staranności.

damnum compensare

rekompensata, szkoda powinna być naprawiona, wyrównana

damnum emergens

szkoda rzeczywista; rzeczywisty uszczerbek w majątku konkretnej osoby, będący konsekwencją jakiegoś zdarzenia. Przykładowo, jeżeli A zniszczy jakiś obiekt należący do osoby B, to damnum emergens stanowiłoby ekwiwalent wartości zniszczonego obiektu

damnum quod quis sua culpa sentit, sibi debet, non aliis imputare

szkoda, którą ktoś wyrządził ze swej winy ponosi on sam (obciąża go) i nie można nią obciążyć nikogo innego (nie może przypisać za nią odpowiedzialności innej osobie)

damnum sine iniuria esse potest

Szkoda może wystąpić bez naruszenia prawa./ Jest możliwe istnienie szkody bez bezprawia

damnum

szkoda, naruszenie interesu majątkowego

datio in solutum

dłużnik za zgodą wierzyciela świadczy wierzycielowi coś innego, niż powinien zgodnie z treścią zobowiązania.

debitor

dłużnik

delegans (autor)

przekazujący. Jest wierzycielem delegatusa, bo może czegoś od niego żądać

delegatio

przekaz (dokonywany w celu przelewu wierzytelności albo przejęcia długu)/ przekazanie procesu lub jego części przez sędziego zwyczajnego sędziemu w tym celu ustanowionem

delegatus

przekazany. Działanie przekazanego, działającego na rzecz przekazującego, prowadzi do umorzenia dwóch zobowiązań. Żeby skutek podwójnego umorzenia nastąpił, to musi poinformować przyjmującego, o tym, że działa na polecenie delegansa.

derogat

uchylać

dolus coloratus

zwrot opisujący jakieś szczególne, emocjonalne zabarwienie złego zamiaru. Czyli jest to po prostu zachowanie podjęte w celu naruszenia interesu innej osoby dokonane pod wpływem szczególnych emocji.

dolus directus

zamiar bezpośredni. Czyli, osoba A doskonale wie, jaki ujemny skutek chce osiągnąć i tym zamiarem się kieruje. Inaczej- dolus directus to bezpośrednie działanie w celu wyrządzenia określonego negatywnego skutku.

dolus eventualis

zamiar ewentualny. Czyli, osoba A wie, że jej zachowanie jest naganne i że może wyrządzić określony naganny skutek (akceptuje możliwość jego wystąpienia), ale nie działa w tym celu bezpośrednio.

dolus non praesumitur

nie domniemywa się złego zamiaru/ zły zamiar (podstęp) nie może być przyjęty jako domniemanie (bo zły zamiar trzeba udowodnić)

dolus omnimodo puniatur

podstęp jest karany w każdym przypadku/ działanie w złym zamiarze zawsze musi być ukarane

dolus premeditatus

zamiar zaplanowany, przemyślany już w szerszej perspektywie czasowej. Czyli, jest to działanie chłodne, wyrachowane, obliczone na wyrządzenie ujemnego, określonego skutku.

dolus repentinus

zamiar nagły. Czyli osoba A nie kalkulowała w dłuższej perspektywie czasowej, że wyrządzi szkodę osobie B, a zrobiła to pod wpływem impulsu, chwili, wpadła nagle na ten pomysł.

dolus subsequens

zamiar następczy. Gwałtowność zachowania może być skutkiem wcześniejszego, innego nagannego zachowania.

dolus

zły zamiar, podstęp; podstęp, oszustwo, zachowanie podjęte w celu naruszenia interesu innej osoby i wyrządzenia jej szkód; / w prawie karnym wina umyślna.

dominium

panowanie, posiadanie, siła, władza, prawo własności

dura lex sed lex

twarde prawo, ale prawo

accidentalia contractus

elementy treści umowy, które nie muszą być w niej zawarte, ale ich zawarcie przesądza o ocenie skutku prawnego umowy

condicio

warunek; zdarzenie przyszłe i niepewne

dies a quo/ad quem

termin początkowy/termin końcowy

conditio existens ad initium negotii retrotrahitur

warunek wywołuje skutki od początku zawarcia czynności; skutek rozciąga się wstecz

dolo facit qui petit redditurus est

działa niegodziwie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić

clausulae insolitae inducunt suspicionem

nietypowe postanowienia powodują wątpliowść

actio in rem (erga omnes)

skarga rzeczowa (wobec wszystkich)

actio negatoria

skarga negatoryjna; roszczenie w ramach którego właściciel może domagać się zaprzestania jakichś zachowań

bona fidei possessor fructus suos facit

posiadacz w dobrej wierze czyni zużyte pożytki swoimi

accessio cedit principali

przyłączenie rzeczy przypada rzeczy głównej

conditio sine qua non

warunek nieodzowny; warunek bez którego nie może zaistnieć dana czynność

ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

spadkodawca do ostatniej chwili swojego życia może zmienić swój testament

actor

powód, oskarżyciel

actio

skarga, roszczenie

actio semel extincta non reviviscit

skarga raz zużyta nie odżywa; z konkretnym roszczeniem do konkretnego pozwanego wystąpić można raz

actor sequitur forum rei

powód podąża za sądem do pozwanego

actori incumbit onus probandi

ciężar dowodu spoczywa na powodzie

audiatur et altera pars

niech będzie wysłuchana i druga strona

actio semel extincta non reviviscit

roszczenie raz wygasłe nie odżywa