prawo

Fas

Prawo boskie, właściwe postępowanie

Ius (iura)

Prawo od, wiązać’’

Lex (leges)

Ustawa

Contra ius fasque

Przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu

Fas Est

Jest rzeczą godziwą.

Per fas et nefas

Wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi.

Ius est ars boni et aequi

Prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne.

Ius recipsit aequitatem

Prawo ma na względzie sprawiedliwość

Ius et fraus nonquam cohabitant

Prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją.

Male iure nostro uti non debemus

Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa.

Summum ius summa iniura

Szczyt prawa to szczyt bezprawia

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

Sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania każdemu należnego mu prawa.

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere

Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy.

Non omne quod licet honestum est

Nie wszystko, co dozwolone, jest uczciwe.

Ius naturale

Prawo naturalne

Ius gentium

Prawo narodów (posługują się nimi wszystkie ludy)

Ius civile

Prawo cywilne, obywatelskie

Ius commune

Prawo powszechne

Ius sanguinis

Prawo krwi

Ius soli

Prawo ziemi

Ius publicum

Prawo publiczne

Ius privatum

Prawo prywatne

Publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem

Prawem publicznym jest to, które dotyczy spraw państwa rzymskiego, prywatnym zaś to, które ma na względzie korzyść jednostek.

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest

Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.

Privatorum conventio iuri publico non derogat

Umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego.

Ius cogens

Norma prawna bezwzględnie obowiązująca (ius publicum)

Ius dispositivum

Norma prawa względnie obowiązująca (ius privatum)

Ignorantia iuris nocet

Nieznajomość prawa szkodzi.

Ignorantia legis neminem excusat = Ignorantia iuris non excusat

Nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy.

Error iuris semper nocet?

Naruszenie prawa zawsze szkodzi?

Ius civile vigilantibus scriptum est

Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych.

Nec stultis solere succurri

Nie należy przyzwyczajać głupich, że będzie im się zawsze przychodziło z pomocą

Ius in personam

Prawo dotyczące osób

Ius in rem

Prawo dotyczące rzeczy

Ius generalne

Uprawnienie o charakterze ogólnym (przysługuje ogółowi)

Ius speciale

Uprawnienie o charakterze szczególnym (przysługuje określonej grupie osób)

Ius apellationis

Prawo do wniesienia apelacji, uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia od wyroku cywilnego

Ius avocandi

Prawo odwołania się

Ius provocationis

Możliwość wniesienia zaskarżenia od wyroku karnego

Ius cavendi

Uprawnienie do chronienia; uprawnienie do podjęcia działań w celu usunięcia ewentualnego zagrożenia

Ius coercendi

Uprawnenia do karcenia; uprawnienia władzy publicznej do karania przypadków naruszenia porządku publicznego

Ius gladii

Prawo stosowania miecza, uprawnienie do użycia siły zbrojnej.

Ius disponendi

Uprawnienie do rozporządzania przedmiotem uprawnienia

Ius possidendi

Uprawnienie do posiadania, faktycznego władania obiektem

Ius fruendi

Prawo czerpania korzyści

Ius acquisitum = ius quaesitum

Uprawnienia do nabycia własności

Dominus, proprietarius

Właściciel

ius utendi et fruendi

Prawo do korzystania i pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia

Lex Falcidia

Ustawa.

Lex humana

Prawo stanowione.

Lex contractus

Element czynności.

Lex patriae

Konkretny porządek prawny.

Lex posterior derogat priori

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą

Iura non in singulas personas, sed generaliter constituuntur.

Prawa są stanowione nie w odniesieniu do poszczególnych osób, lecz w sposób ogólny.

Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

Ogólna ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej

Lex specialis derogat legi generali

Ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną

Lex superior derogat legi inferiori

Ustawa wyższa uchyla ustawę niższą

Lex retro non agit

Prawo nie działa wstecz.

Lex prospicit, non respicit

Ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość

Cessante ratione legis cessat ipsa lex

Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa

Lex iniusta non est lex

Ustawa niesłuszna nie jest ustawą

Inter arma silent leges

Wśród szczęku oręża milczą prawa

Nullum crimen sine lege

Nie ma przestępstwa bez ustawy

Nulla poena sine lege

Nie ma kary bez ustawy

Nullum crimen sine poena

Nie ma zbrodni bez kary.

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

Ustawy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha

Scire leges non hoc est verba larum tenere, sed vim ac potestatem

Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet

W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość

Consuetudo est optima legum interpres

Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa

Ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus =lege non distinguente nec nostrum est distinguere

Tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień nie powinniśmy my takich rozróżnień wprowadzać

Lex imperfecta

Ustawa niedoskonała (brak sankcji)

Lex minus quam perfecta

Ustawa mniej niż doskonała (opatrzona sankcją ale nie pozbawiająca ważności czynności)

Lex perfecta

Ustawa doskonała (sankcja nieważności)

Lex plus quam perfecta

Ustawa bardziej niż doskonała (sankcja nieważności i kara)

Lex causae

Prawo właściwe w danej sprawie

Lex domicilii

Prawo miejsca zamieszkania

Lex fori

Prawo miejsca siedziby sądu

Lex loci actus

Prawo miejsca dokonania czynności

Lex loci celebrationis

Prawo miejsca dokonania aktu uroczystego (ceremonii)

Lex loci contractus

Prawo miejsca zawarcia umowy

Lex patriae

Prawo ojczyste

Lex rei sitae

Prawo położenia rzeczy

Hereditas

Spadek

Bonum (bona)

Majątek, całe dobro majątkowe, które przysługuje danemu podmiotowi.

Res corporales

Obiekty majątkowe (materialne składniki majątku)

Res incorporales

Obiekty majątkowe (niematerialne składniki majątku)

Possessio

Posiadanie, faktyczne władztwo nad określonym obiektem materialnym

Dominium = Proprietas

Własność

Iura in re aliena

Prawa na rzeczy cudzej

Obligatio

Zobowiązania (opisuje typ stosunku prawnego)

Obligationes

Obligacje

Hominum causa omne ius constitutum sit

Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka

Nasciturus pro iam nato habetur quitiens de commodis eius agitur

Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, o ile chodzi o jego korzyści

Nasciturus

Dziecko poczęte

Postumus

Pogrobowiec

Ius quod ad personas pertinet

Prawa, które odnoszą się do osoby (regulują stosunki rodzinne)

Matrimonium putativum

Domniemane małżeństwo, określa sytuację gdy małżeństwo zostało zawarte w prawnej formie, ale jest dotknięte wadą prawną, która pozwala na zakwestionowanie ważności tego małżeństwa

Matrimonium legitimum

Małżeństwo zawarte zgodnie z prawem i skuteczne

Coniux

Współmałżonek

Marita, Uxor

Żona

Maritus, Vir

Mąż

Parentes, Genitores

Rodzice

Ascendentes

Wstępni = przodkowie – pradziadkowie, dziadkowie, rodzice... (pokrewieństwo w linii prostej)

Descendentes

Zstępni = dzieci, wnuki, prawnuki (pokrewieństwo w linii prostej)

Cognatus

Krewny w linii bocznej, osoby, co do której dana osoba ma wspólnego przodka

Affinis

Powinowaty – relacje pomiędzy jednym z małżonków a krewnymi małżonka

Pater est quem nuptiae demonstrat

Ojcem jest ten, na kogo wskazuje związek małżeński

Mater semper certa est

Matka zawsze jest znana.

Quia semper certa est, etiam si volgo conceperit

Ponieważ ta zawsze jest pewna, nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża

Obligatio est vinculum iuris, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria

Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawami naszego państwa

Creditor

Wierzyciel

Debitor

Dłużnik

Obligatio ex contractu

Zobowiązanie powstałe w wyniku zawarcia umowy/kontraktu.

Obligatio ex delicto

Zobowiązanie powstałe z czynu niedozwolonego (np. zniszczenia komputera)

Obligatio quasi ex contractu

Zobowiązanie jak gdyby z umowy. Jak pod wpływem błędu zapłaciłeś komu dług, to wg zobowiązania prawnego polskiego masz prawo żądać ich z powrotem i trzeba oddać tą kasę.

Obligatio quasi ex delicto

zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego.np. uznawana odpowiedzialność za zdarzenia niezawonione. Zobowiązania za szkodę wyrządzoną przez zwierze.Np., ktoś ma psa i ten pies pogryzie.

Pacta sunt servanda

Umów należy dotrzymywać

Obligatio ex lege

Zobowiązania powstające z mocy samego prawa.

Obligatio naturalis

Zobowiązania naturalne- jest takie zobowiązanie, którego wykonania nie można wymusić przy użyciu instrumentów prawnych, ale którego wykonanie jest przykładem zachowania właściwego, np. długi wynikające z gry w karty – w sądzie nie wymusisz pieniędzy

Obligatio civilis

Zobowiązania cywilne – zobowiązania, którego wykonanie można wymusić w oparciu o porządek prawny/ można domagać się przymusowego wykonania.

Obligatio in solidum

Solidarność niewłaściwa - po stronie zobowiązanej występuje kilku dłużników, z których każdy może spełnić świadczenie co uwalnia pozostałych

Obligatio pro rata

Zobowiązanie podzielone na części – reguła w prawie rzymskim

Causa

(przyczyna prawna) to cel społeczno-gospodarczy, od którego istnienia określony porządek prawny uzależnia skuteczność oświadczenia woli.

Causa obligandi vel acquirendi

celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia

Causa solvendi

składający oświadczenie zmierza do rozwiązania węzła obligacyjnego (zwrot pożyczki).

Causa donandi

składający oświadczenie woli zmierza do bezpłatnego dokonania przysporzenia majątkowego na rzecz kontrahenta (darowizna).

Iusta causa

Słuszna przyczyna

Iusta causa traditionis

Przekazanie/ wręczenie, nabycie własności. Wiąże się z oceną czy doszło do nabycia własności.

Iusta causa possidendi

• Objęcie w posiadanie (przesądza o określonym traktowaniu posiadaczy)

Causa criminalis

Sprawa w zakresie prawa karnego

Causa civilis

Sprawa w zakresie prawa prywatnego

Cognita

Sprawa rozpoznana/ sprawa zakończona

Culpa

Wina

Culpa in custodiendo

Wina w nadzorze (brak należytego nadzoru nad wybraną osobą fizyczną- np. dzieckiem Lub nad zwierzęciem)

Culpa in eligendo

Wina w wyborze (brak należytej staranności w wyborze osoby fizycznej – np. gdy firma wybierze sobie podwykonawcę a ten coś zrobi nie tak)

Culpa neglegentia

Wina zaniedbania, niedbalstwo.

Culpa lata

Grube niedbalstwo, wina ciężka, niezrozumienie tego co wszyscy rozumieją

Culpa levis

Lżejsze niedbalstwo, lekkomyślność (wina polegająca na zachowaniu należnej staranności)

Culpa in concreto

Niedołożenie staranności według wzorca osobistego - wina w określonej sytuacji, prowadzić cudze sprawy gorzej niż własne (wina polegająca na nie zachowaniu staranności takiej, jakiej dany człowiek dokłada przy prowadzeniu własnych spraw)

Culpa in abstracto

Niedołożenie staranności według wzorca abstrakcyjnego.(wina polegająca na nie zachowaniu staranności określanej według wzorca abstrakcyjnego)

Culpa in contrahendo

Wina w kontraktowaniu, wina w kontrahowaniu (Zasada dobrej wiary jako kryterium oceny zachowania stron w toku negocjacji w ujęciu prawno porównawczym. 1. Podjęcie negocjacji bez zamiaru podpisania umowy, 2. Zerwanie negocjacji bez żadnego powodu)

Dolus

Odstęp, zły zamiar (opisuje nastawienie osoby, która działa w celu wyrządzenia krzywdy drugiej osobie)

Dolus premeditatus

Z premedytacją (szczególne nasilenie złej woli, ale też z precyzyjnego zaplanowania)

Dolus repentinus

Gwałtowny zamiar, ktoś spontanicznie podjął decyzję

Dolus subsequens

 Zamiar przestępstwa w toku działania kolejny zamiar powstaje.

Dolus directus

Zły zamiar bezpośredni (wina umyślna w zamiarze bezpośrednim, np. gdy podchodze do kogoś, by go okraść – jasny zamiar)

Dolus coloratus

• Zamiar zabarwiony. Zabarwienie (działanie w następstwie afektu, okrucieństwo)

Dolus eventualis

Zamiar ewentualny (widzę możliwość wystąpienia skutku i godzę się na to)

Volenti non fit iniuria

Chcącemu nie dzieje się krzywda

Casus fortuitus

Przypadek losowy

Casus mixtus

Przypadek mieszany

Casus a nullo praestantur

Nie można żądać odszkodowania powołując się na zdarzenie przypadkowe, losowe

Casus sentit dominus

Skutki zdarzenia przypadkowego odczuwa własciciel – za swoaj rzecz sami odpowiadamy

Vis

Siła, moc

Vis maior

Siła wyższa

Vis absoluta

Przymus absolutny, bezwzględny

Periculum locatoris

Ryzyko, które ponosi najemca

Periculum debitoris

Ryzyko dłużnika

Periculum in mora

Ryzyko będące następstwem popadnięcia w zwłokę

Lucrum cessans

Korzyść utracona (korzyści, jakich spodziewał się podmiot prawa, ale których nie osiągnął z uwagi na to, że ktoś wyrządził mu szkodę uniemożliwiającą osiągnięcie tych korzyści.)

Damnum emergens

Rzeczywisty uszczerbek majątkowy- wartość pieniężna zniszczonego przedmiotu

Damnum compensare

Wynagrodzić szkodę

Solutio

Świadczenie, rozwiązanie

Datio in solutum

„ danie na zaspokojenie” – dłużnik za zgodą wierzyciela oferuje coś innego niż określa świadczenia

Res

Rzecz, przedmiot

Tempus, locum

Czas, miejsce

Obligatio alternativa

Zobowiązanie przemienne

Facultas alternativa

Upoważnienie przemienne

Mora debitoris

Opóźnienie dłużnika

Mora solvendi

Opóźnienie świadczącego

Interpellatio

Wezwanie

Mora ex rei fit

Z treści umowy wynika, kiedy dane świadczenie ma być wykonane i automatycznie jeśli nie zostanie wykonane to bez wezwania ma miejsce zwłoka

Damnum

Szkoda

Fur semper moram facere videtur

Złodziej postrzegany jest zawsze jako będący w zwłoce

Perpetuatio obligationis

Uwiecznienie zobowiązania - Przeniesienie ryzyka

Mora creditoris = mora accipienti

Zwłoka wierzyciela/ zwłoka po stronie przyjmującego

Utile per inutile non vitiatur

to, co jest skuteczne, nie doznaje uszczerbku ze strony tego, co jest nieskuteczne.

Quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere

To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu

Ratihabitio (enim) mandato comparatur

Potwierdzenie równa się zleceniu

De solutionibus et liberationibus

O wykonaniach i zwolnieniach z zobowiązania

Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis

Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, lecz wykonanie przymusowe

Contractus bilateralis

zobowiązanie umowne dwustronne

Contractus multilateralis

zobowiązanie umowne więcej niż 2 podmiotów

Contractus innominatus

brak zaskarżalności w prawie rzymskim

Contractus vitalitus

Umowa aż do śmierci jednej ze stron

Contractus

Umowa (prawny obowiązek wykonania)

Essentialia contractus

Przedmiotowo istotne składniki treści kontraktu

Naturalia contractus

Przedmiotowo nieistotne składniki treści kontraktu, powinny się znaleźć w jej treści, jednakże jeśli strony ich do tej treści nie włączą; czynność jest ważna, a brakujące elementy można ustalić na podstawie np. zasad współżycia społecznego, innych przepisów, zwyczajów (np. ustalenie miejsca wykonania umowy

Accidentalia contractus

nie wpływają na istotę kontraktu (np. na to, czy daną umowę uznamy za umowę sprzedaży czy najmu), jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych (np. termin, warunek, polecenie).

Consensus

Porozumienie

Pretium

Wartość, wycena

Rebus sic stantibus

Ponieważ sprawy przybrały taki obrót

Rebus sic stantibus omnis contractus intellegitur

Każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach

Impossibilium nulla obligatio est

Nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe

Ex maleficio non oritur contractus

Kontrakt nie rodzi się z czynu bezprawnego

De contrahenda emptione et de pactis inter emptorem et venditorem compositis et quae res venire non possunt

O kontrakcie kupna, umowach zawartych między kupującym i sprzedającym i o rzeczach, które nie mogą być zbywane

Contractus stricti iuris

Umowa oparta o ścisłe prawo (używamy jako określenie rygoryzmu i formalizmu prawnego/prawniczego)

Contractus bonae fidei

Umowa oparta na dobrej wierze (obejmowały takie umowy w który sędzia mógł się odwołać do dobrej wiary a nie tylko do istniejącego prawa)

Bona fides

Dobra wiara

Mala fides

Zła wiara

Venire contra factum proprium (nemini licet)

Nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów

De adoptionibus et emancipationibus et aliis modis quibus potestas solvitur

O adopcjach i emancypacjach oraz innych sposobach wyjścia spod władzy [ojcowskiej].

Tu patere legem quam fecisti

Powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś

Turpitudinem suam allegans nemo audiatur

Powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany

Dolo facit qui petit quod redditurus est

Działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić

In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt

W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie

In ambiguitas contra stipulatorem

Wątpliwości tłumaczy się na niekorzyść tego, kto złożył oświadczenie w sposób niejasny

Clara non sunt interpretanda

Nie dokonuje się wykładni tego co jasne.

In contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis

W umowach zawierają się milcząco także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju

De rebus dubiis

O rzeczach wątpliwych

Actio negatoria

Powództwo negatoryjne (forma ochrony właściciela w razie naruszenia jego własności. Właścicielowi przysługiwało roszczenie o zaniechanie naruszeń i o otrzymanie od naruszającego stosownego zabezpieczenia.)

Rei vindicatio

Powództwo windykacyjne, powództwo wydobywcze (skarga, dzięki której właściciel odzyskuje swoją własność)

Superficies solo cedit

To, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi

Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet

Nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada.

Animus

Zamiar traktowania rzeczy, którą się włada tak jak swoją

Corpus

Materialne dysponowanie rzeczą

Detentio

Dzierżenie, detencja (ktoś faktycznie włada rzeczą, ale nie traktuje tej rzeczy jako swojej

Bonae fidei possessor

Posiadacz w dobrej wierze (ten, który nabył faktyczne posiadanie w przekonaniu, że nie pokrzywdził prawa)

Malae fidei possesor

Posiadacz w złej wierze (ten, który obejmuje posiadanie ze świadomością naruszenia czyichś uprawnień; posiadacz świadom jest tego, że wykorzystując władztwo nad rzeczą krzywdzi kogoś innego i przez to jest posiadaczem w złej wierze)

Melior est condicio possidentis

Lepsza jest pozycja posiadacza.

Mala fides superveniens nocet

Późniejsza zła wiara szkodzi

Servitutes, iura in re aliena

Zasady ustanawiania służebności

Servitus in faciendo consistere nequit

Służebność nie może polegać na działaniu

Servitutibus civiliter utendum est

Służebności należy wykonywać oględnie

Nulli res sua servit

Nie można mieć służebności na własnej rzeczy.

Inter vivo

Czynności prawne między żyjącymi.

Mortis causa

Czynności prawne na wypadek śmierci.

Ex testamento

Dziedziczenie wynikające z testamentu, na podstawie testamentu

Ab intestato

Dziedziczenie wynikające z ustawy, bez testamentu

Contra tabulas

Przeciwko tablicom, dziedziczenie przeciwtestamentowe (dziedziczenie przez osoby najbliższe spadkodawcy, które nie otrzymały należnej im części spadku w testamencie)

Hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit

Spadkobranie to nic innego niż sukcesja w całość praw zmarłego

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest

Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo

Testamentum

Testament

Testamentum allographum

Testament alograficzny, testament sporządzony ustnie przy obecności świadków

Testamentum holographum

Testament holograficzny, testament sporządzony własnoręcznie na piśmie

Testamentum ruptum

Testament wadliwy, testament, który nie rodzi skutków prawnych

Testamentum militum

Testament wojskowy

Ambulatoria (enim) est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

Zmienna jest (zatem) wola zmarłego aż do samego kresu życia

Falsa demonstratio non nocet

Fałszywe oznaczenie (przedmiotu czynności prawnej) nie szkodzi

Falsa causa non nocet

Fałszywa pobudka nie szkodzi (czynności prawnej)

In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur

Wykładnia testamentów opiera się na wnikliwym badaniu woli testatorów.

De condicionibus et demonstrationibus et causis et modis eorum, quae in testamento scribuntur

O warunkach, oznaczeniach, przyczynach i ich [dokładnych] określeniach, które wpisuje się w testamencie

Imperium

Uprawnienia władcze (magistratury rzymskie, wojskowość)

Regnum

Królestwo, truktura polityczna, władająca na wielkim obszarze terytorialnym

Iudicium

Sąd, wyrok, proces

Administratio

Administracja (słowo akcentuje służebny charakter)

Actor

Powód

Reus

Pozwany

Actor sequitur forum rei

Powód idzie za sądem pozwanego

Forum est ubi domicilium est

Miejscem sporu jest sąd miejsca zamieszkania (pozwanego)

Cognitio extra ordinem

Proces rzymskokanoniczny – proces cywilny

Actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens

Skargi raz wytoczone powodują stan sprawy zawisłej

Actio quaelibet in via sua

Każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest rozpatrywana samodzielnie)

Actio personalis moritur cum persona / delicta perentium liberis non nocent

Roszczenie o charakterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią osoby której dotyczy/ przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom (karne też)

Actio semel extincta non reviviscit

Roszczenie raz wygasłe nie odżywa

Res iudicata

Rzecz osądzona

Ne bis in idem

Nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania)

Res iudicata pro veritate accipitur

Prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę (wiążące)

Actio

Skarga, roszczenie

Actor non condemnatur

Powód nie może być zasądzony

Nemo tenetur seipsum accusare

Nikt nie jest zobowiązany do oskarżenia samego siebie

Actori incumbit probatio

Na powodzie spoczywa ciężar dowodu

Actori incumbit onus probandi

Ciężar dowodu spoczywa na powodzie

Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

Ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza

Reus exceptiendo fit actor

Podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem

Reus in exceptione actor est

Pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem (tj. na nim spoczywa ciężar dowodu)

Non debet actori licere, quod reo non permittur

Powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala się pozwanemu

Audiatur et altera pars

Niech będzie wysłuchana i druga strona

Qui statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit

Kto wydaje wyrok bez wysłuchania drugiej strony, jest niesprawiedliwy, chociażby nawet wydał wyrok słuszny.

Iura novit curia

Sąd zna prawo

Da mihi factum, dabo tibi ius

Daj mi fakt, a dam ci prawo.

Ubi ius ibi remedium

Tam gdzie jest prawo, jest środek dla jego ochrony (sąd nie może odmówć rozstrzygnięcie powołując się na nieznajomość prawa lub jego brak)

Iudicis est ius dicere, non dare

Zadaniem sędziego jego stosowanie a nie tworzenie prawa

Iudex non calculat

Sędzia nie kalkuluje (wykluczone jest wyrokowanie w sposób mechaniczny)

Quae sententiae sine appellatione rescindantur

Jakie wyroki są unieważniane bez apelacji

Iudex suspectus

Sędzia co do którego zachodzą podejrzenia.

Iudex inhabilis

Sędzia wyłączony ze sprawy.

Iudicium non debet esse illusorium

Wyrok nie powinien być pozorny

Nemo est iudex in propria causa

Nikt nie jest sędzią we własnej sprawie

Nemo iudex sine actore

Nie ma sędziego bez powoda

Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza

In dubio pro reo

W razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

In dubio semper id, quod minus est, debetur

W wypadku wątpliwości, wymagane jest to co mniejsze - W razie wątpliwości, jest zawsze mniejsza kwota należna

Iudex non dedit plus, quam quod petens ipse requirit / ne ultra petita

Sędzia nie może zasądzić ponad żądanie powoda

Reformatio in peius iudici apellatio non licet

Sądowi apelacyjnemu nie wolno zmienić wyroku na niekorzyść zasądzonego

Vim vi repellere licet

Siłę wolno odeprzeć siłą.

Vim vi defendere omnes leges omniaque iura permitunt

Wszystkie ustawy i wszystkie prawa pozwalają bronić przed siłą za pomocą siły.

Princeps legibus solutus est

Władca nie podlega ustawom

Intentio inservire debet legibus, non leges intentioni

Wola powinna być poddana ustawom, a nie ustawy woli

Ubi societas, ibi ius

Gdzie społeczeństwo tam prawo.

Auctoritas, non veritas facit legem

Władza a nie prawda są źródłem prawa

Lex facit regem

Prawo czyni króla

Fortior est custodia legis quam hominis

Mocniejsza jest ochrona przez prawo od ochrony przez człowieka

De minimis non curat praetor

Pretor (władza) nie zajmuje się błachostkami

De minimis non curat lex

Prawo nie zajmuje się błachostkami

Iustitia nemini neganda

Nikomu nie należy odmawiać sprawiedliwości

Nulla taxatio sine representatione

Nie ma opodatkowania bez demokratycznego umocowania

Fiscus sepmer locuples solvendo

Skarb państwa jest zawsze wypłacalny

In tributis non admittur compensatio

W przypadkach długów podatkowych nie dopuszcza się potrącenia

Quod semel sumpsit, fiscus numquam reddit

Skarb państwa nigdy nie oddaje tego, co raz przyjął

Actus

Akt.

Adoptio

Adopcja, przysposobienie.

Appellatio

Apelacja.

Cautio

Kaucja.

Cessio

Przeniesienie wierzytelności.

Clausula

Klauzula.

Compensatio

Kompensacja, potrącenie.

Contractus

Kontrakt.

Donatio

Darowizna.

Exceptio

Wyjątek.

Depositum

Depozyt.

Delictum

Czyn niedozwolony.

Vindicatio

Windykacja.

Legalis

Legalny, prawny.

Legatum

Legat, zapis.

Mandatum

Zlecenie, mandat.

Novatio

Nowacja, odnowienie.

Occupatio

Zawłaszczenie, okupacja.

Pactum

Pakt, umowa.

Poena

Kara.

Prohibitio

Zakaz.

Sanctio

Sankcja.

Accessio cedit principali

Rzecz przyłączona dzieli los rzeczy głównej.

Dies interpelat pro homine

Termin wzywa za człowieka.

Dolus omnimodo puniatur

Podstęp jest karany w każdym przypadku.

Emptio tollit locatum

Kupno przekreśla najem.

Qui tacet, consentire videtur ubi loqui potuit et debuit

Kto milczy, ten zdaje się zgadzać gdy ktoś mógł i powinien był mówić

Semel heres semper heres

Kto raz zostanie dziedzicem pozostaje nim na zawsze

Tutor rem pupili emere non potest

Opiekun nie może nabyć rzeczy osoby poddanej jego opiece.