Rozdział II - 58 zagadnień

okres archaiczny

następuje po wiekach ciemnych, trwa od 8 do 6 w pne, grecja otworzyła się na świat, odrodziła sie kultura po mykeńczykach, rozwinął się handel i mobilnośc greków

lakonia

południowo wschodnia część półwyspu peloponeskiego, uczono tu mówić krótko zwięźle i na temat stąd nazwa "lakonia" opd mowy lakonicznej

polis

państwo-miasto, cechowały się małymi rozmiarami i liczbą ludności

spartiaci

wyprzywilejowana elita państwowa, obywatele sparty

heloci

niewolni chłopi pracujący dla spartiatów

periojkowie

politycznie podporządkowani spartiatom, mają wolność osobistą

retoryka

sztuka wymowy, była obewdcna w atenach na zgromadzeniach ludowych, politycy

metropolia

rodzime miasta w grecji, mające zwieszchnictwo nad koloniami

metojkowie

cudzoziemcy zamieszkujący Ateny w epoce Starożytnej Grecji. Była to wolna ludność osiedlająca się tam na czas nieokreślony.

ustroje polis

demokracja, oligarchia (po czasie pojawiała się tyrania), monarchia

kiedy odbyła się wielka kolonizacja?

VIII w pne

przyczyny wielkiej kolonizacji

przeludnienie, mało ziem uprawnych, poszukiwanie źródeł surowców

zasięg kolonizacji greckiej

basen morza czarnego, wybrzeże azji mniejszej, basen morza śródziemnego

skutki wielkiej kolonizacji

upowszechnienie się kultury greckiej, rozwój ekonomiczny poleis, w VII w. pne wprowadzono monety (gospodarka towarowo-monetarna), gospodarka wymienna

hoplici

ciężkozbrojni piechurowie, pojawili się w IX-VII w pne

gospodarka wymienna

czyli produkowanie towarów na sprzedaż, "towar za towar", która weszła w życie po wielkiej kolonizacji

776 r pne

pierwsze igrzyska olimpijskie w grecji w sankturarium zeusa

igrzyska sportowe

na ich czas zawierano święty rozejm, odbywały się co 4 lata w sanktuarium zeusa, czas pomiędzy nimi nazywano "olimpiadami" i używano ich do liczenia czasu np. coś było w 2 roku 1 olimpiady

demagog

ich pozycja wynikała z popularności wśród ludu ateńskiegho, nie sprawowali urzędów ale mieli wpływ na sytację polityczną, ograniczał ich tylko ostracyzm

oligarchia

tylko część obywateli sprawuje władzę np. najbogatsi. Najczęściej była to arystokracja która samodzielnie podejmowała najważniejsze decyzje

demokracja

władza spoczywa w rękach obywateli, obywatele mają bezpośredni wpływ na władzę

334 r pne

bitwa pod rzeką granikos, zwycięstwo aleksandra wielkiego nad persami

333 r pne

bitwa pod issos, kolejne zwycięstwo aleksandra wielkiego nad królem persji Dariuszem III który uciekł z pola bitwy, aleksander zgarnął zajebiste łupy i obóz perski z żoną i córką dariusza

przyczyny wojny peloponeskiej

wzrost potęgi aten i strach lacedemończyków, spór między koryntem a związkiem peloponeskim, inne cele aten i sparty

skutki wojny peloponeskiej

wielkie straty w ludziach, ograniczenie Aten do 20 okręgów zlikwidowanie demokracji, wprowadzenie rządów 30 tyranów. Wojna powoduje upadek Aten i wzrost potęgi Sparty.

431-421

wojna archidamijska, perykles bronił się w atenach, flota ateńska miała dewastować peloponez

430

przeludnienie aten

429

śmierć peryklesa

425

demostenes zajął pylos, sparta przeniosła się do tracji i zajęła antypolis

421

pokój nikiasza (rozstrzygnięcie tymczasowe)

415

wyprawa sycylijska mająca na celu zajęcie zaplecza żywnościowego sparty, porażka aten(414-413) wojska otoczo0ne i rozbite przez spartę

413

wznowienie działąń wojennych przez spartę, wojna dekelejska, celem była dekelea która była obwarowana murami, wojska greckie odbijały szturm sparty

405

kapitulacja aten po kolejnej porażce

wyprawa 10 tysięcy

odwrót armii greckich najemników z Mezopotamii do Trapezuntu nad Morzem Czarnym w latach 401-400 p.n.e.

diadochowie

następcy aleksandra wielkiego

301 r pne

bitwa pod ipsos, porażka macedonii i podział na 3 państwa hellenistyczne: egipt (do 30 r pne ptolemeusze), syrię (selukidzi do 70 r pne), Grecja (antygonidzi do 133 r pne)

style architektoniczne i ich różnice

dorycki (brak bazy w przeciwnieństwie do reszty), koryncki (głowica z ornamentem w kształcie liści akantu), joński (głowica z dwoma zwiniętymi ku dołowi wolutami)

kultura hellenistyczna

bardzo zróżnicowana, przez odmienne wpływy na każdym obszarze ale tez jednolita przez jej zasięg od hiszpanii po afganistan

hellenizm

współczesną religią politeistyczną, której wyznawcy czczą Bogów, którzy wyrazili się w panteonie starożytnych Greków.

wieki ciemne

następują po upadku kultury mykeńskiej, spadek liczby ludności i zaczęły się migracje. surowcem do wytwarzania broni stało się żellazo.

dorowie

wygnani z miasta potomków heraklesa, mniej rozwinięty lud pochodzący z północy, podbili środkową grecję i zajęli półwysep peloponez, później opanowali południe egei (dorydę) czyli rodos i sąsiednie wyspy.

jonowie

zasiedlali centrum wybrzeża azjatyckiego nazywanego jonią

falanga

szyk bojowy holpitów, ustawiali się w przeważnie 8 rzędach która usiłowała zmusić wroga do cofnięcia się.

rewolucja hoplicka

Nowy sposób walki wymagał od stojących w zwartym szyku żołnierzy współpracy: każdy z wojowników musiał osłaniać połową swojej tarczy sąsiada, w związku z czym zerwanie szyku poprzez wypad do przodu albo ucieczkę narażało całą formację

alfabet grecki

składa się z 24 liter, w tym 7 samogłosek, Posłużył nam do zapisu klasycznej greki, współczesnego języka greckiego

371

bitwa pod leuktrami między wojskami tebańskimi a spartą. zwycięstwo tebów, spadek znaczenia sparty na tle miedzynarodowym, umocnienie pozycji teb

krainy grecji

1. Grecja Północna (Macedonia i Tracja) Grecja Środkowa (Epir, Tesalia, Grecja Centralna i Attyka Grecja Południowa -peloponez

warunki naturalne grecji

Większość terenów Grecji stanowią góry, a niewielkie żyzne równiny wtłoczone są między masywy górskie. Wyspy nie są oddalone od siebie.

1450 r. p.n.e.

inwazja achajów z grecji kontynentalnej na kretę, wyszstko zostało zniszczone poza kompleksem w knossos

kreta minos

na krecie rozwinęła się najstarsza cywilizacja grecka - minojczycy którzy wznosili tam pałace

kiedy pojawili się minojczycy?

ok. 2000 r pne

skąd pochodzi nazwa minojczycy?

od ich centralnego boga minosa

na kiedy przypada szczyt rozwoju cyw. minojskiej?

na 1 poł 2 tys pne, kiedy to zaczęły się pojawiać pałace

kiedy wybuchł wulkan na therze

w XVII w. pne

kiedy odbudowano część zrujnowanych budowli?

między 1650 a 1450

dzięki czemu minojczycy byli tacy potężni i bogaci?

głównie dzięki handlowi morskiemu ponieważ produkowali oliwę, wino,. ceramikę oraz tkaniny luksusowe

478 r. p.n.e

założenie związku morskiego

ile poleis dołączyło do zw. morskiego?

ok. 400

jakie obowiązki mieli członkowie związku morskiego?

dostarczać okręty i wpłacac hajs na flotę

dlaczego dochodziło do napięć w związku morskim?

ponieważ aten zaczęły podporządkowywać resztę i wykorzystywać kasę ze związku na własne potrzeby po przeniesieniu skarbca do aten

440/439

stłumienie buntu w samos

461

wygnanie kimona poprzez ostracyzm

462

wyruszenie kimona na pomoc sparcie z helotami, odrzucenie pomocy z powodu reform w atenach które ogranbiczały rolę aeropagu

reformy Klejstenesa

508/507, nowy podział administracyjny7 attyki na 10 fyl, która składała się z 3 gmin nie graniczących ze sobą, z każdejk fyli 50 do rady 500

reformy solona

594/593, anulował wszystkie długi, sniósł i zakazał niewoli za długi, podzielił społeczeństwo na 4 klasy ze względu na dochód, każda miała prawa polityczne ale nie zadowoliło to społeczeństwa

621 p.n.e

prawa drakona, nie wiemy jak wyglądały dokładnie ale były bardzo surowe ponieważ były "pisane krwia"

wychowanie spartańskie

Spartańskie wychowanie to wychowanie surowe i rygorystyczne. Określenie nawiązuje do systemu wychowania stosowanego w starożytnej Sparcie

rada aeropagu

do jej kompetencji należało prowadzenie polityki polis i nadzór nad prawami i sądownictwem

archonci

zajmowali się najważniejszymi sprawami w polis, po rocznej kadencji włączani do rady aeropagu, wyłaniani z urzędników

niewola za długi

arystokraci dzięki swojej zamożności uzależniali od siebie biedniejszych sąsiadów pożyczając im zbożepod zastaw mienia, rodziny lub samych siebie

pizystrat

w 561 został tyranem, rządził surowo ale dbał o interesy polis, zbudował wodociągii i wiele momunentalnych budowli, zatyrudniły biednych do pracyprzy rozbudowie aten, rozładował napięcia, jego panowanie nazywano "złotymi czasami", zmarł w 528/27

621 p.n.e

prawa drakona, nie wiemy jak wyglądały dokładnie ale były bardzo surowe ponieważ były "pisane krwia"

wychowanie spartańskie

Spartańskie wychowanie to wychowanie surowe i rygorystyczne. Określenie nawiązuje do systemu wychowania stosowanego w starożytnej Sparcie

rada aeropagu

do jej kompetencji należało prowadzenie polityki polis i nadzór nad prawami i sądownictwem

archonci

zajmowali się najważniejszymi sprawami w polis, po rocznej kadencji włączani do rady aeropagu, wyłaniani z urzędników

niewola za długi

arystokraci dzięki swojej zamożności uzależniali od siebie biedniejszych sąsiadów pożyczając im zbożepod zastaw mienia, rodziny lub samych siebie

pizystrat

w 561 został tyranem, rządził surowo ale dbał o interesy polis, zbudował wodociągii i wiele momunentalnych budowli, zatyrudniły biednych do pracyprzy rozbudowie aten, rozładował napięcia, jego panowanie nazywano "złotymi czasami", zmarł w 528/27

fila

okręg administracyjny do którego należały 3 gminy które nie sąsiadowały ze sobą

rada 500

realizowała postanowienia zgromadzenia ludowego, przygotowywała wnioski pod zgromadzenie ludowe, składała się z 50 losowych osób z 10 fyl (10x50)

zgromadzenie ludowe

Eklezja jako reprezentacja ogółu była najwyższą władzą w państwie, decydującą o polityce zagranicznej, sprawach wojskowych i niektórych sądowych

euthyna

w pierwszej części procedury urzędnik musiał złożyć sprawozdanie z działąlności, a w 2 części obywatele mogli wnieść skartgi na działalność urzędnika

stratedzy

w greckich polis dowódcy wojsk, w atenach najwyźsi rangą urzędnicy, wybierano ich raz w roku, mogli sprawować urząd wielokrotnie

ostracyzm

raz w roku na zgromadzeniu ludowym na glinianych tabliczakch pisnao imię osoby która mogła zagrażać demokracji, kto uzsyakł ich najwięcej wylatywał z aten an 10 lat ale nie tracił obywatelstwa

eforowie

wyźsi rangą urzędnicy starożytnej sparty, tworzyli 5 os. gremium, czuwali nad przestrzeganiem praw, robili dochodzenia i nakazywali aresztowania, nadzorowali finanse, przygotowywali kampanie wojenna i prowaadzili politke zagraniczna

diarchia

rządy które sprawują 2 osoby

geruzja

rada starszych w sparcie, składała się z 28 obywateli którzy ukończyli 60 r.ż czyli gerontów wybieranych na zgromadzeniu ludowym, sprawowali sądy przy najpoważniejszych wykroczeniach i doradzali ws. polis

apella

zgromadzenie ludowe w sparcie składające się ze wszystkich obywateli którzy ukończyli 20 r.ż

mykeńczycy

ludy indoeuropejskie, przybyli napd. bałkany ok. 2000 r. pne, stworzyli kult. mykeńską (nazwa od najw. ośr. myken)

gdzie mykeńczycy składali ciała zmarłych z luksusowym wyposażeniem? (opisz)

w grobach szybowcowych, twarze chowanych były zakryte maskami z cieńskiej złotej blachy oddajcącymi rysy, wyposażenie świadczy o bogactwiei znaczeniu władców

grób agamemnona, jaki typ budowli? (opisz)

groby kopułowe, sama forma budolwi świadczy p bogactwie elit

achajowie

jedno z plemiona które przybyło ok. 2000 r pne na pd. Bałkany, stworzyli kulturę mykeńską

powstawało po przejęciu przez mykeńczyków krety

pałace mykeńskie, stanowiły siedziby władców, były podobne do tych kreteńskich, ale miały fortyfikacje, nie miały dziedzińców i toalet

jaki był zasięg panowania mykeńczyków?

nie jest nam to znane,

gdzie znajdował się najsłynniejszy pałac mykeński?

na wysokim wzgórzu warownia w mykenach

pismo linearne A

stworzyli je kreteńczycy, składało się z 85 znaków, do dziś poznano znaczenie tylko części z nich, używane przez minojczyków w II tys., nazwa pochodzi od linii zaznacxzanych przed napisaniem

Pismo linearne B

stworzone przez mykeńczyków po zajęciu krety, utrwalali teksty dla władzy (wykazy towarów/ludzi), odczytane w 1953 r. przez michaela ventrisa

elementy tworzące wspólnotę grecką

pochodzenie (wierdzyli że wszscy mają wspól. przodka hellena), język (porozumiewali się bez problemu), miejsca kultu (świątynie, wyrocznie), zwyczaje i tradycje (poezja, teart, sportowe zawody)

symmachia

inaczej związek peloponeski, poszczególne poleis potwierdzały dominację sparty nad symmachią. Do związku należały praawie wsyztskie państwa z peloponezu poza argos. w innych państwach były oligarchie co gwarantowało stabilność sojuszu

likurg

twórca systemu społecznego i ekonomicznego sparty. przypisano mu koncepcje wyodrębnienia działekzmieni używanych przez obywateli. panowały surowe obyczaje. prymat dobra wspólnego nad jednostki. zył ok. 9-7 w

wielka rhetra

fundament ustroju politycznego sparty stworzona przez likurga, wprowadzała regularne narady zgromadzenia obywateli i potwierdzała dominacje królów oraz geruzji

straż praw

eforowie i geruzja, nadzorowali wszystkie sprawy państwa i przygotowywali zagadnienia pod zgromadzenie ludowe

heliaja

sąd ludowy w atenach, od czasów peryklesa składał się z 6 tys. sędziów z 10 fyl, rozpartywał wszystkie sprawy prywatne i publiczne z wyjątkiem zabójstw

bule

rada 500

demos

lud ateński, mogli żyć wg. własnego upodobania, mogli brac udział w zgromadzeniu ludowym, byli równi wobec prawa

cyrus II wielki

w Vi w. pne stworzył imperium perskie, w którego granicach była większa część ziem bliskiego wschodu, podporządkował sobie również azję mniejszą w tym położone na zachodnim wybrzeżu miasta greckie

mardonios

zięc dariusza, dowodził oddziałami perskimi w 492 r. pne, na początku wygrywał, lecz siły lądowe dostały mocny wpierdol z tracjkimi wojskami, a flota rozjabana została przez burzę, nie mógł dalej walczyc i wycofał się do azji

dariusz

król persji, stłumił powstanie jońskie (499-94), w 492 r pne musiał wycofać wojska bo dostawal wpiernicz, rok później wysłał heroldów do miast greckich z żądaniem symbolicznej ziemii i wody, wszyscy się zgodzili poza atenami i spartą

miltiades

polityk i wódz ateński. Zwycięzca spod Maratonu, ojciec Kimona., wygłosił mowę do kallimacha do poparcia planmu roztyrzygającej bitwy z persami

polemarch

archont dowodzący wojskiem, był nim kallimarch który miał oddać 11 głos ws. stoczenia bitwy pod maratonem

490 r pne

bitwa pod maratonem, zwycięstwo aten, persją dowodzili datys z medii i artafernes a atenami miltiades, wojska perskie liczyły 15-20k i 0,8k konnicy, persowie chcieli zaatakować ateny z zaskoczenia ale hoplici przybyli na czas

triera

starogrecki okręt wojenny z trzema rzędami wioseł wzdłuż burt

480 r pne (300 spartan)

bitwa pod termopilami, porażka leonidasa i wojsk greckich, zwycięstwo ksewrksesa i persów, 7 tys. wojsk greckich i 300 spartan zostało pokonanych przez armię z całego imperium perskiego

bitwa pod salaminą

28 września 480 r pne, całkowita klęska persów, zwycięstwo temistoklesa, w cieśnminie wojska perskie zablokowały się, bo były za duze, przegrali mimo znacznej przewagi ilości wojsk, kserkses się wycofał ale wojska na lądzie zostały pd. mardoniusza

479 r pne

bitwa pod platejami, śmierć mardoniusza i porażka uciekających persów, zwycięstwo wojsk dowodzonych przez Pauzaniasza, spartanie przyjeli na siebie głownie uderzenie dzięki czemu grecy odnieśli sukces

temistokles z aten

wysłał do kserskesaniewolnika z informacją że grecy maja zamiar odpłynąć i dzięki temu persowie zaatakowali i w cieśninie ponieśli tragiczną porażkę

pauzaniasz

dowodził spartanami w bitwie pod platejami którzy przyjęli na siebie głowne uderzenie i dzięki temu grecy odnieśli sukces

bitwa pod mykale

479 r pne, greckie okręty pokonałyu flote perską w azji mniejszej, dzięki temu ocalili swpją wolność i przejeli incjatywę w wzmaganiach z persami, pozwoliło im to wyzwalic również swoje tereny.