WOS

Obywatelstwo

więź prawna, która łączy jednostkę z państwem. Daje jej określone prawa i obowiązki wzgledem państwa, przy czym na zasadzie wzajemności również państwo ma obowiązki i prawa wobec jednostki

naturalizacja

Nadanie obywatelstwa przez prezydenta RP cudzoziemcowi zamieszkującemu w W Polsce legalnie przynajmniej przez pięć lat (na mocy wojewody)

apatryda

osoba, której żadne państwo nie uznaje za swojego obywatela. osoba nieposiadająca żadnego obywatelstwa

narodowość

poczucie przynależności do konkretnego kraju, które nie jest powiązane z miejscem urodzenia czy zamieszkania

Cnoty obywatelskie

wartości, którymi powinien zachować się każdy dobry obywatel

Nieposłuszeństwo obywatelskie

pojęcie odnoszące się do sytuacji, w których poprzez określone działania realizowane w sposób pokojowy społeczeństwo wyraża swój sprzeciw wobec prowadzonej polityki państwa lub jego metod działania

Prokuratura

Organ państwowy powołany do Strzyżenia praworządności, czuwania nad ściganiem przestępstw i oskarżenia przed sądem. Pełni rolę oskarżyciela publicznego.

Policja

Umundurowana i uzbrojona formację przeznaczone do ochrony bezpieczeństwa ludzi imienia oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Środki przymusu

czynności służbowe stosowane przez policję w celu ustalenia, czy popełnione zostało przestępstwo, lub zapobieżeniu jego dokonania.

Rzecznik Praw Ucznia

Organ powołany do ochrony uczniów ich wolności i praw zagwarantowanych w dokumentach międzynarodowych i aktach prawnych. Funkcję tę pełni wizytator Kuratorium Oświaty ds. przestrzegania praw w szkołach i placówkach na terenie województwa.

Edukacja pozaformalna

wszystkie działania, które mają na celu poszerzenie wiedzy i zdobywanie umiejętności praktycznych, ale nie odbywają się w ramach formalnie ustalonego systemu oświaty.

Kształcenie ustawiczne

kształcenie permanentne, trwające do końca życia.

Zbiorowość społeczna

grupa ludzi, między którymi wytworzyła się choćby przez krótki czas trwała więź społeczna

Krąg społeczny

niewielka zbiorowość, powstała w wyniku kontaktów między ludźmi, ma charakter nieformalny i płynny skład. Pomiędzy członkami nie wystepują trwałe i powtarzalne interakcje, członkowie nie muszą się znać.

Tłum

duża zbiorowość, na niewielkiej przestrzeni, ze spontanicznymi i bezrefleksyjnymi reakcjami, często agresywnymi zachowaniami i poczucie siły.

Grupa Społeczna

minimum trzy osoby posiadające trwałe lub tymczasowe cechy wspólne. Muszą występować pomiędzy nimi interakcje, obowiązują tam reguły. Dzielą się na ekskluzywne i inkluzywne.

Wspólnota

typ zbiorowości, oparty na silnych emocjonalnych więziach i nieformalnej strukturze. Dużą rolę we wspólnocie odgrywają tradycje i zwyczaje. Przykłady to rodzina czy grupa etniczna.

Stowarzyszenie

minimum 15 osób, mających wspólne cele, zainteresowania. To dobrowolne trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych. Charakteryzujące się więźniami umownymi i wymianą dóbr. Stowarzyszenie jest sformalizowane prawnie.

Fundacja

Rodzaj zrzeszenia, którego celem jest prowadzenie działalności finansowej w określonym celu.

Organizacja

grupa wyodrębniona, która posiada własną strukturę jest nakierowana na realizację określonego celu.

Więź społeczna

Relacje i zależności wiążące jednostkę ze zbiorowościami, grupami i innymi jednostkami.

Norma społeczna

przyjęta i ogólnie akceptowane społecznie reguła określające sposób postępowania jednostki w danej sytuacji społecznej.

Instytucja społeczna

grupa ludzi, która działa na rzecz zaspokojenia potrzeb danej społeczności, prezentowania jej interesów oraz podejmuje każde działanie w imieniu tej grupy.

ANOMIA

Stan niejasności, osłabienia lub wzajemnej sprzeczności obowiązujących norm społecznych, powstające zazwyczaj wskutek następujących szybko zmian w społeczeństwie, którego efektem jest wzrost zachowań dewiacyjnych i patologii społecznych.

KONFLIKT SPOŁECZNY

jednostki lub grupy społeczne dążą do realizacji swoich potrzeb i celów poprzez wyeliminowanie innych jednostek lub grup.

MEDIACJE

strony konfliktu o prowadzenie rozmów proszą osobę trzecią – mediatora, która pomaga znaleźć akceptowane przez nie rozwiązanie

KONCYLIACJA

strony konfliktu oddają sprawę pod ocenę niezależnej komisji, która bez udziału stron proponuje niewiążące rozwiązanie

ARBITRAŻ

strony konfliktu o rozstrzygnięcie sporu proszą osobę trzecią – arbitra i zobowiązują się do przestrzegania wydanego przez niego werdyktu

SOCJALIZACJA

kształtowanie i rozwój społeczny człowieka wynikający z jego kontaktów ze środowiskiem, pod wpływem którego uczy się i zyskuje cechy niezbędne do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie. Największą rolę mają rodzina, rówieśnicy, szkoła.

KONFORMIZM

postawa akceptacji zachowań społecznych i sposobu myślenia przez jednostkę, uznanie tych zachowań za własne, akceptowalne i przyjęte przez jednostkę.

NONKONFORMIZM

postawa braku akceptacji jednostki dla istniejących norm społecznych, w tym zachowań, działań, sposobu myślenia.

ROLA SPOŁECZNA

zespół praw i obowiązków związanych z konkretną pozycją jednostki w społeczeństwie lub grupie i wykonywanymi przez tę jednostkę zadaniami.

KONFLIKT RÓL SPOŁECZNYCH

Sprzeczność zachowań lub oczekiwań, utrudniająca, a nawet uniemożliwiająca osobie realizującej daną rolę społeczną normalne zachowanie wyznaczone inną rolą. Przykładem jest sytuacja, w której urzędnik odmawia przyjacielowi załatwienia sprawy bo nie może

KONTROLA SPOŁECZNA

mechanizmy uruchamiające lub wymuszające współdziałanie, utrzymujące porządek społeczny.

STYGMATYZACJA SPOŁECZNA

proces nadawania posiadaczom pewnych cech określonych pozycji społecznych, w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynają działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.

STEREOTYP

zespół przekonań ujmujący rzeczywistość społeczną w sposób schematyczny, uproszczony. Często szkodliwy społecznie.

INTERCYZA

umowa, która w sposób indywidualny reguluje odrębne stosunki majątkowe.

SEPARACJA

Stan prawny zbliżony do rozwodu, który ma podobne konsekwencje prawne jak rozwód, jednak nie daje małżonkom możliwości zawarcia nowego związku. Separacja może być zniesiona.

POKREWIEŃSTWO

stosunek rodzinny dwojga ludzi pochodzących od tego samego przodka. Stopniem pokrewieństwa określa się liczbę pokoleń, jaka dzieli dwie osoby, członków danej rodziny od wspólnego przodka.

POWINOWACTWO

związek, jaki łączy jednego z małżonków z rodziną drugiego małżonka.

WŁADZA RODZICIELSKA

ogół praw i obowiązków, jakie przysługują rodzicom i obowiązują ich wobec dzieci aż do momentu uzyskania przez nie pełnoletności.

KURATELA

ustanowiona przez sąd forma ochrony osób bądź też praw majątkowych osób, które nie mogą prowadzić swoich spraw.

ADOPCJA

inaczej przysposobienie. Przyjęcie cudzego dziecka za swoje. Przysposobić można jedynie osobę małoletnią, a orzeka o tym sąd.

PATOLOGIA

wszelkiego typu zachowania, reakcje i działania pozostające w zasadniczej, niedającej się pogodzić sprzeczności z wartościami akceptowanymi w danej społeczności.

WARSTWA SPOŁECZNA

grupa ludzi, których charakteryzuje podobna pozycja społeczna wynikająca ze statusu materialnego, poziomu wykształcenia, a także określonego stylu życia.

STRATYFIKACJA SPOŁECZNA

inaczej uwarstwienie społeczne. Dotyczy społeczeństwa, które jest opisywane według hierarchicznego podziału na warstwy społeczne.

KLASA SPOŁECZNA

zbiorowość społeczna o trwałym charakterze, która charakteryzuje się różnym dostępem do dóbr materialnych, władzy i wiedzy.

STATUS SPOŁECZNY

subiektywne określenie pozycji danej jednostki bądź grupy społecznej, odzwierciedlające sposób postrzegania jednostki lub grupy i jej ocenę społeczną. Może mieć charakter przypisany lub osiągnięty.

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA

zjawisko zmiany położenia jednostek względem grup społecznych, jakim te jednostki zostały wcześniej przypisane. Oznacza zmianę pozycji w zbiorowości lub zmianę zbiorowości.

SPOŁECZEŃSTWO OTWARTE

typ społeczeństwa, w którym panuje wolność myśli i przekonań, a jednostka ma prawo do osobistych decyzji. Zapewnia prawo do dowolnej migracji.

WYKLUCZENIE SPOŁECZNE

ma miejsce, gdy jednostka będąca członkiem społeczeństwa nie może normalnie uczestniczyć w działaniach podejmowanych przez nie.

ADAPTACJA SPOŁECZNA

przystosowanie się jednostki społecznej, instytucji lub grupy do nowych warunków społecznych i kulturowych.

REWOLUCJA

szereg następujących szybkim czasie przemian społecznych inicjowanych przez jednostki nadrzędne.

REFORMA

proces ewolucyjnego, stopniowego i zwykle długotrwałego przekształcania elementów systemu politycznego, nie naruszających jego podstawowych reguł i mechanizmów.

DEWIACJA SPOŁECZNA

Odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z normami i regułami przyjętymi w danym społeczeństwie.Np. przemoc domowa wobec kobiet i dzieci.

SANKCJE SPOŁECZNE

Reakcje społeczne na określone zachowanie jednostki, mogące być karą lub nagrodą w zależności od zachowania.

NARÓD

zbiorowość ludzka o określonym składzie etnicznym, która powstała w procesie dziejowym jako wspólnota o podłożu politycznym, gospodarczym, społecznym i kulturowym, tkwiąca w świadomości swoich członków.

PATRIOTYZM

postawa poszanowania ojczyzny i rzetelnego wypełniania podstawowych obowiązków wynikających z konstytucji.

NACJONALIZM

Postawa społeczno-polityczna, w której najważniejszą rolę odgrywa naród. Opiera się na przekonaniu, że członkowie każdej narodowości powinni stworzyć odrębne państwa. Może wiązać się z poczuciem wyższości własnego narodu nad innymi.

KOSMOPOLITYZM

Postawa społeczno-polityczna opierająca się na założeniu, że ojczyzną każdego człowieka jest cały świat, a brak podziału może wyeliminować zjawisko wojny. Prowadzi do odcięcia się od tradycji i kultury narodowej.

KSENOFOBIA

Postawa niechęci, wrogości i lęku w stosunku do obcych lub innych. Może dotyczyć rasy, religii, kultury.

SZOWINIZM

Skrajna postawa nacjonalistyczna, bezkrytyczny stosunek do własnego narodu, gatunku czy rasy i niedostrzeganie wad przy jednoczesnym wyolbrzymianiu zalet. Wiąże się z nim pogarda, a czasem nienawiść wobec innych narodów.

RASIZM

Teoria, według której wartość człowieka wynika z jego przynależności do rasy. Wiąże się to z uprzywilejowaniem jednych i dyskryminacją drugich.

MNIEJSZOŚĆ NARODOWA

Grupa ludzi zamieszkująca na terenie danego państwa, posiadająca własny język, kulturę, pochodzenie etniczne, religię. W odróżnieniu od mniejszości etnicznej mniejszość narodowa posiada lub posiadała własne państwo.

MNIEJSZOŚĆ ETNICZNA

Grupa etniczna, zamieszkująca na terytorium innej zbiorowości i wyróżniającą się odrębnym pochodzeniem i kulturą, a także językiem i religią. Mniejszość etniczna nie posiada i nie posiadała własnego państwa.

IMIGRANT

Cudzoziemiec, który przybywa do Polski w celach innych niż turystyczne. Do tej grupy zaliczać się będą też osoby ubiegające się o nadanie statusu uchodźcy, cudzoziemcy, którym przyznano status uchodźcy bądź inną formę ochrony międzynarodowej.

KULTURA

Duchowy i materialny dorobek społeczeństwa, na który składają się wierzenia, sztuka, moralność, prawa, obyczaje, zachowania. To całość życia każdego człowieka i wszystko co jest jego dziełem. Jest ona wytworem zbiorowym.

KULTURA NARODOWA

Zespół wartości charakterystycznych dla danego narodu, który został ukształtowany w toku dziejów.

KULTURA LUDOWA

Zespół elementów kulturowych, ukształtowanych w obrębie warstw niższych określanych jako lud.

KULTURA WYSOKA

Najważniejsza część kultury danego społeczeństwa, która jest podstawową wartością utworzoną i przekazywaną przez intelektualistów. To kultura propagowana przez teatry, opery, muzea, biblioteki, galerie. Jej najistotniejszym elementem jest sztuka.

SUBKULTURA

grupa społeczna o spójnym charakterze, pozostające na marginesie dominujących zachowań i norm, wyrażająca swoją odrębność poprzez za negowanie lub podważenie utrwalonych wzorców zachowania, tworząca swój system wartości.

KONTRKULTURA

Odrzuca system wartości i wzorce funkcjonujące w danym społeczeństwie. Zajmuje się przede wszystkim działaniem przeciwko określonej grupie wartości.Np. anarchiści

PLURALIZM KULTUROWY

Taka sytuacja społeczna, w której grupy mniejszościowe uczestniczą w pełni w dominującym społeczeństwie, zachowując przy tym swoje kulturowe różnice, swoją tożsamość i odrębność.

TOLERANCJA

Postawa społeczna i osobista odznaczająca się poszanowaniem poglądów, zachowań i cech innych ludzi.

AKCEPTACJA

Uznanie czegoś, aprobata, świadoma zgoda na coś, uznanie czyichś cech postępowania za zgodne z oczekiwaniami.

EUTANAZJA

Świadome przyspieszenie śmierci chorego lub świadome zaniechanie leczenia w celu oszczędzania mu bólu i cierpienia.

SPOŁECZEŃSTWO OBYWATELSKIE

Rozwija się w krajach demokratycznych, jego członkowie przejawiają wysoki stopień zorganizowania, potrafią się zrzeszać, aby realizować różne cele. Zachowują pewien stopień autonomii wobec państwa.

KAPITAŁ SPOŁECZNY

Każda niematerialna wartość będąca w posiadaniu jednostki lub grupy, która może przyczynić się do rozwoju społeczeństwa.

GRUPY INTERESÓW

Zbiorowości zrzeszające członków danej grupy społecznej (np. nauczyciele, górnicy), które poprzez różne formy nacisku, od negocjacji z rządem poprzez manifestację, strajki, starają się wywrzeć nacisk na ośrodki decyzyjne.

LOBBING

Oddziaływanie na decyzje podjęte przez władze, zmierzające do osiągnięcia zamierzonego celu.

OPINIA PUBLICZNA

Ogół poglądów, ocen i sądów wyrażanych przez członków społeczeństwa, dotyczących funkcjonowania państwa i jego instytucji.

BŁĄD STATYSTYCZNY

Niezgodność wyników sondażu z rzeczywistym stanem. Może wynikać z np. zastosowanej metody pomiaru.

PRÓBA REPREZENTATYWNA

Grupa losowych respondentów stanowiąca wycinek danej zbiorowości.

RESPONDENT

Osoba biorąca udział w badaniu.

CISZA WYBORCZA

Czas przedwyborczy, w którym obowiązuje całkowity zakaz agitacji. To czas po kampanii wyborczej, w którym obywatele podejmują decyzję dotyczącą wyboru.

SONDAŻ

Badanie przeprowadzone na pewnej reprezentatywnej grupie na podstawie obserwacji zachowań, wykonane za pomocą kwestionariusza. Celem jest zebranie danych.

KAMPANIA SPOŁECZNA

Szereg specyficznych, niekomercyjnych działań skierowanych do otoczenia organizacji. Celem jest zwykle zwrócenie uwagi na określony problem społeczny.

MASS MEDIA

Środki masowego przekazu inaczej nazywane czwartą władzą.

MARKETING SPOŁECZNY

Zastosowanie technik marketingu komercyjnego do analizy, planowania, realizacji i oceny programów oddziałujących na intencjonalne zachowania wybranych grup odbiorców, w celu poprawy dobrostanu jednostek oraz kondycji społeczeństwa.

WOLNOŚĆ SŁOWA

Podstawowe prawo człowieka, odnoszące się do możliwości swobodnego wypowiadania swoich poglądów.

KONSENSUS

Znalezienie takiego rozwiązania, które może zostać zaakceptowane przez strony zgodnie z ich wartościami i celami.

KOMPROMIS

Znalezienie porozumienia wskutek wzajemnych ustępstw.

BIUROKRACJA

Nadmierne podporządkowanie danej dziedziny życia procedurom administracyjnym. Zmierza do sformalizowania bardzo wielu działań w stopniu większym od umożliwiającego prawidłowe funkcjonowanie. Efektem jest powstanie zbyt dużej ilości przepisów prawa.

CENTRALIZACJA

Nadmierne skupienie władzy w jednym, centralnym ośrodku, powodujące brak możliwości wpływania władz lokalnych na proces decyzyjny, a co za tym idzie zmniejszenie bądź zaniechanie działań na obszarach peryferyjnych.

KORUPCJA

Wykorzystywanie pełnionej funkcji publicznej do uzyskania tą drogą własnej korzyści majątkowej w zamian za przychylną decyzję, działanie bądź przyśpieszenie tego działania, które bez osiągnięcia korzyści majątkowej nie miałoby miejsca.

PARTYKULARYZM

Działanie ośrodka władzy zmierzające do odcięcia się od całości społeczeństwa. Jedynym celem działania władzy jest osiągnięcie własnych korzyści materialnych lub pozamaterialnych.

PROGRAM POLITYCZNY

Sformułowane przez organizację lub grupę społeczną zespół postulatów dotyczący kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych i międzynarodowych.

SYSTEM PARTYJNY

Partie polityczne, zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne, a także powiązania między partiami a aparatem państwowym.

SYSTEM JEDNOPARTYJNY

W systemie tym istnieje jedna partia rządząca, której przywództwo nie jest przez społeczeństwo kwestionowane.

SYSTEM DWUPARTYJNY

W rywalizacji o władzę istnieją dwie partie polityczne będące zasadniczymi siłami politycznymi, a całość głosów łącznie przekracza 90%.

ORDYNACJA WYBORCZA

Zbiór przepisów wchodzących w skład tzw. prawa wyborczego, regulujących sposób przeprowadzenia wyborów.

PRÓG WYBORCZY

Rozwiązanie stosowane w systemach wyborczych opartych o zasadę proporcjonalności, którego celem jest uporządkowanie sceny politycznej poprzez zmniejszenie ilości ugrupowań parlamentarnych.

BEZPIECZEŃSTWO SPOŁECZNE

Ochrona egzystencjalnych podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości zaspokajania indywidualnych potrzeb oraz realizacji aspiracji życiowych przez tworzenie warunków do pracy i nauki, ochrony zdrowia oraz gwarancje emerytalne.

POPULIZM

Szereg działań podejmowanych przez rządzących bądź chcących dojść do władzy, które w kłamliwy sposób wydają się być idealną odpowiedzią na oczekiwania społeczne.

AFERA KOPUPCYJNA

Głośne i szczególnie rażące nadużycie władzy dla uzyskania prywatnych korzyści.

NEPOTYZM

Zjawisko o charakterze korupcyjnym, oznacza nadużywanie zajmowanego stanowiska przez daną osobę poprzez protegowanie krewnych czyli faworyzowanie.

KLIENTELIZM

Układ nieformalnych zależności typu ekonomiczno-politycznego, w ramach których wpływowy decydent polityczny roztacza opiekę nad kimś w zamian za poparcie polityczne.

MARKETING POLITYCZNY

Jedna z form komunikacji politycznej, zespół teorii, metod, technik i praktyk społecznych mających na celu przekonanie obywateli, by udzielili poparcia politykowi, partii lub projektowi politycznemu.

KAMPANIA WYBORCZA

Ogół działań rywalizujących partii politycznych lub indywidualnych kandydatów, prowadzonych w celu pozyskiwania głosów wyborców.

PAŃSTWO

Suwerenna organizacja polityczno-społeczna, ukształtowana historycznie, zajmująca określone terytorium wyznaczone przez granice. Posiada aparat przymusu.

SUWERENNOŚĆ ZEWNĘTRZNA

Państwo samo podejmuje decyzje i realizuje cele, nie ulegając wpływom innych państw.

SUWERENNOŚĆ WEWNĘTRZNA

Władza na danym terytorium jest władzą najwyższą i podporządkowane jej są wszystkie inne ośrodki decyzyjne.

REŻIM POLITYCZNY

Styl rządzenia, na który składa się ogół metod, jakimi posługuje się aparat państwowy.

UNIA

Związek dwóch lub większej liczby państw, mających co najmniej jeden wspólny element.

FEDERACJA

Państwo będące zbiorem samodzielnych składowych, zachowujących odrębną politykę w zakresie stanowienia i przestrzegania prawa. Wspólna pozostaje polityka zagraniczna i finanse.

KONFEDERACJA

Państwa będące w związku dla osiągnięcia danego celu politycznego lub gospodarczego, zachowujące odrębność poza zakresem, który umożliwi realizację podjętych zadań.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA

Przewidziane prawem konsekwencje wyciągane w stosunku do osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, które podczas wykonywania funkcji naruszyły konstytucję lub inne ustawy.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA

Zasada ustalona prawnie lub zwyczajowo, wedle której osoba sprawująca urząd państwowy obowiązana jest ustąpić ze stanowiska w przypadku utraty zaufania podmiotu ją mianującego lub sprawującego nad nią kontrolę.

PAŃSTWO WYZNANIOWE

Państwo, w którym panuje ścisła zależność między religią i strukturami państwowymi. Zasady wynikające z religii znajdują odzwierciedlenie w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym.

PAŃSTWO LAICKIE

Państwo, w którym występuje wyraźny rozdział kościoła od państwa. Żadna religia bądź kościół nie ma wpływu na sprawy państwowe.

NEUTRALNOŚĆ ŚWIATOPOGLĄDOWA PAŃSTWA

Bezstronność w sprawach przekonań religijnych. Państwo nie popiera ani nie preferuje żadnych orientacji filozoficznych i światopoglądowych oraz zapewnia wolność sumienia i swobodę kultu religijnego.

ATEIZM PAŃSTWOWY

Promowanie ateizmu przez władze państwowe, często połączone z aktywną walką z praktykami religijnymi.

KONKORDAT

Umowa międzynarodowa zawierana między państwem a Stolicą Apostolską, regulująca sprawy interesujące obie strony.

IMMUNITET

Przywilej deputowanego sprowadzający się do ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności za działania, za które inne podmioty ponoszą odpowiedzialność.

SESJA PLENARNA

Posiedzenie poświęcone określonej sprawie, obrady.

SESJA SEJMOWA

Okres, w którym odbywają się posiedzenia plenarne sejmu.

KWORUM

Liczba członków zgromadzenia, których obecność jest niezbędna do podjęcia prawomocnej decyzji. Na ogół konieczna jest połowa liczby członków.

INTERPELACJA POSELSKA

Pisemne skierowanie przez posła pytania do Prezesa Rady Ministrów i innych członków Rady Ministrów, na które adresat musi odpowiedzieć w ciągu 21 dni.

ZAPYTANIE POSELSKIE

Kierowane przez posłów do Prezesa Rady Ministrów, członków rządu, prezesa Najwyższej Izby Kontroli oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.

KOALICJA

Porozumienie partii lub organizacji politycznych zawierane w celu wspólnego występowania na scenie politycznej.

GŁOWA PAŃSTWA

Nazwa określająca najwyższego przedstawiciela władzy w państwie.

OPOZYCJA

Partia bądź grupa partii, która w danej kadencji parlamentu nie sprawuje władzy w państwie, jednak której członkowie wchodzą w skład parlamentu.

KOHABITACJA

Stan, w którym dwie osoby o odmiennych przekonaniach na drodze kontraktowej osiągają konsensus, niezbędny do skutecznego współdziałania w egzekutywie.

LEGITIMIZACJA WŁADZY

Kryterium określające siłę poparcia społeczeństwa dla działań wybranej osoby piastującej państwowy urząd.

KONSTYTUCJA

Akt prawny o najwyższej pozycji w hierarchii, zwany również ustawą zasadniczą. Określa ustrój polityczny, społeczny, ekonomiczny oraz podstawowe prawa i obowiązki obywateli.

WIĘKSZOŚĆ ZWYKŁA

Większa liczba głosów za niż przeciw, głosy wstrzymujące się nie są brane pod uwagę.

WIĘKSZOŚĆ BEZWZGLĘDNA

Większa liczba głosów za niż suma głosów przeciw i wstrzymujących się.

WIĘKSZOŚĆ KWALIFIKOWANA

Liczba głosów za musi sięgać określonej liczby całkowitej, przewyższającej połowę liczby uczestników głosowania i nie mniejszej niż ułamkowa określona część liczby uczestników

PREZYDIUM SEJMU

marszałek + wicemarszałkowie sejmu

KONWENT SENIORÓW

Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów parlamentarnych i kół.

STRACONE GŁOSY

Zjawisko to występuje w systemie większościowym i ma miejsce wówczas, gdy głosy oddane na mniejsze partie nie przekładają się na mandaty uzyskane w parlamencie, ponieważ partie te nie przekraczają progu wyborczego.

BUDŻET PAŃSTWA

Plan finansowy państwa w formie zestawienia prognoz na następny rok budżetowy o dochodach i wydatkach rządowych.

EXPOSE BUDŻETOWE

Obszerne wystąpienie, na którym podczas sesji plenarnej sejmu jest przedstawiony projekt ustawy budżetowej przez premiera lub ministra finansów.

KONTRASYGNATA

Wymóg złożenia przez premiera podpisu pod aktem, który wcześniej podpisany został przez prezydenta.

PREROGATYWY

Akty, które nie podlegają obowiązkowi kontrasygnaty.

MINISTROWIE

Najwyżsi urzędnicy państwowi kierujący poszczególnymi działami administracji rządowej – ministerstwami.

ADMINISTRACJA RZĄDOWA

Zespół organów administracyjnych, kierowanych przez radę ministrów.

WOJEWODA

W obecnie obowiązującym stanie prawnym to terenowy organ administracji rządowej w województwie i zwierzchnik zespolonej administracji rządowej na terenie województwa.

SŁUŻBA CYWILNA

Działa w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa w urzędach administracji rządowej.

PROKURATURA

Organ kontrolujący przestrzeganie prawa przez ogół obywateli w państwie. Do podstawowych zadań należy ściganie z urzędu przestępstw oraz reprezentowanie interesów państwa przed sądami.

NIK

Naczelny organ kontrolny w państwie. Jego głównym zadaniem jest sprawdzanie i weryfikowanie poprawności wykonania budżetu, ocena poprawności wydatkowania środków publicznych oraz kontrola działalności organów państwa, NBP i samorządu terytorialnego.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Stoi na straży wolności oraz praw człowieka i obywatela, które to prawa zapisane są w konstytucji i innych aktach normatywnych. Rzecznik rozpatruje przypadki naruszenia tych praw przez organy władzy publicznej.

RZECZNIK PRAW DZIECKA

Jednoosobowy organ, który stoi na straży praw dziecka, a w szczególności prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godziwych warunków socjalnych, prawa do nauki.

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY

Organ nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń, czasu pracy, urlopu itd.

SAMORZĄD

Forma organizacji grupy społecznej, wynikająca ze wspólnego dla tej grupy ludzi terenu zamieszkania.

SUBWENCJE

Bezzwrotna pomoc finansowa, udzielana przez państwo ze środków budżetowych celu wsparcia działalności samorządu terytorialnego.

DOTACJE

Bezpośrednia płatność o charakterze niekomercyjnym, przekazana biorcy przez jednostkę kontraktującą w celu realizacji konkretnego działania.

GMINA

Najmniejsza jednostka podziału terytorialnego, stworzona z mocy prawa przez jej mieszkańców wspólnota samorządowa, która wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Posiada przy tym osobowość prawną.

POWIAT

Pośrednia jednostka podziału terytorialnego, obejmująca kilka gmin lub teren miasta będącego gminą na prawach powiatu. Jest to stworzona z mocy prawa przez jej mieszkańców wspólnota samorządowa.

WOJEWÓDZTWO

Największa jednostka podziału terytorialnego. Jest to stworzona z mocy prawa przez jej mieszkańców wspólnota, wykonująca określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

REFERENDUM LOKALNE

Forma demokracji bezpośredniej polegająca na wyrażeniu przez obywateli swojej woli co do sposobu rozstrzygnięcia określonej sprawy.

KONSULTACJE SPOŁECZNE

Proces, w którym przedstawiciele władz przedstawiają obywatelom swoje plany, które będą miały wpływ na życie codzienne i pracę. Zawierają również wysłuchania opinii, modyfikacje i informację o ostatecznej decyzji.

PRAWO

Spisany system norm postępowania, związanych z funkcjonowaniem państwa lub danego organizmu społecznego. Reguluje prawidłowe stosunki pomiędzy wszystkimi podmiotami.

KULTURA PRAWNA

Ogół wiedzy na temat prawa w danym społeczeństwie, a także sposób odnoszenia się do przepisów prawa, jego znajomość, zdolność interpretacji, umiejętności posługiwania się przepisami prawa.

NORMA PRAWNA

Wynikająca z przepisów prawa reguła postępowania, usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana aparatem przymusu państwowego.

NORMY POZAPRAWNE

Przede wszystkim normy kulturowe i religijne określające dopuszczalne oraz pożądane zachowania. Celem tych norm jest zachowanie i utrwalenie określonego porządku społecznego.

APELACJA

Wniosek strony o rozpatrzenie sprawy przez wyższą instancję, kończący się zmianą lub podtrzymaniem poprzedniego wyroku.

SKARGA KASACYJNA

Wniosek o uznanie przez Sąd Najwyższy niezgodności z prawem wyroku i przekazanie do ponownego rozpatrzenia przez najniższą instancję.

NIEZAWISŁOŚĆ SĘDZIOWSKA

Zagwarantowana przez konstytucję i ustawy i jedna z podstawowych zasad wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędziowie przy rozstrzyganiu spraw podlegają wyłącznie ustawom.

NIEZALEŻNOŚĆ SĄDÓW

Zasada działania sądów polegająca na tym, iż wypadku organizowania pracy wewnętrznej sądu organ ten jest samodzielny i niezależny.

SĘDZIA

Przedstawiciel władzy sądowniczej, realizujący konstytucyjną zasadę państwa prawa w Polsce.

ŁAWNIK

Sędzia społeczny. Jest niezawisły i podlega tylko konstytucji oraz ustawom.

PROCES SĄDOWY

Ciąg planowych działań, odbywających się w czasie rozprawy sądowej oraz postępowania sądowego, którym celem jest odtworzenie i określenie stanu faktycznego, zakończone wydaniem wyroku.

POSTĘPOWANIE SĄDOWE

Ogół działań, związanych z rozpatrywaniem sprawy sądowej; dzieli się go na przygotowawcze, odwoławcze i wykonawcze.

ŚWIADKOWIE

osoby posiadające wiedzę o zdarzeniu.

BIEGLI

Specjaliści posiadający wiedzę dotyczącą badanej sprawy.

APELACJA

Prawo do odwołania się od wyroku sądu pierwszej instancji w terminie 14 dni od otrzymania uzasadnienia wyroku sądowego.

ZAŻALENIE

Środek odwoławczy stosowany, gdy zaistnieją np. nieprawidłowości procesowe, zastrzeżenia co do procesu lub zastosowano niewłaściwy środek zapobiegawczy.

KASACJA

Stosowany jest w wypadku zaistnienia uchybień prawnych, które mogły mieć wpływ na decyzję sądu. Rozpatruje ją Sąd Najwyższy.

WNIOSEK O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

Stosuje się go, gdy uchybienie nastąpiło z powodów pozasądowych np. ujawnienia nowych faktów.

PRAWOMOCNOŚĆ ORZECZENIA SĄDOWEGO

Aspekt prawny wyroku sądowego polegający na ustaleniu w jego treści czasu od dnia jego wydania, po którego upływie staje się obowiązujący.

VACATIO LEGIS

Okres pomiędzy publikacją aktu prawa a jego wejściem w życie.

ZASADA PRAWORZĄDNOŚCI

Wskazuje ona, że organy, różnego typu podmioty i instytucje oraz obywatele w demokratycznym państwie muszą działać wyłącznie na podstawie obowiązującego prawa.

OSOBA FIZYCZNA

W obowiązującym prawie każdy człowiek.

OSOBY PRAWNE

Jednostki organizacyjne, które na równi z osobami fizycznymi są podmiotami stosunków cywilnoprawnych. Organizacja traktowana przez prawo na podobnych zasadach co każdy człowiek.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA

Ujemne konsekwencje ponoszone przez podmioty prawa w związku z zaistnieniem zdarzeń negatywnie ocenianych przez prawo.

KONKUBINAT

Wspólne pożycie podobne do małżeństwa, jednak pozbawione legalnego więzła. Oznacza istnienie duchowej, fizycznej i ekonomicznej więzi między partnerami, którzy nie decydują się na sformalizowanie związku.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA

Odpowiedzialność sprawcy czynu społecznie niebezpiecznego, zabronionego pod groźbą kary przez ustawę w czasie jej obowiązywania.

PRZESTĘPSTWO

Czyn społecznie szkodliwy, bezprawny, zawiniony, zagrożony karą w momencie jego popełnienia. Dzielimy je na zbrodnie i występki.

WYKROCZENIE

Jest to czyn karalny niebędący przestępstwem, społecznie szkodliwy. Nie wchodzi w skład kodeksu karnego, ale kodeksu wykroczeń.

ZBRODNIA

Czyn, który można popełnić tylko umyślnie. Zagrożony jest karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż trzy lata bądź też karą surowszą.

WYSTĘPEK

Czyn, za który grozi kara pozbawienia wolności przekraczająca miesiąc, kara ograniczenia wolności, bądź grzywna w wysokości powyżej 30 stawek dziennych. Można go popełnić nieumyślnie.

NIELETNI

Osoba, która w momencie popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 17 lat. Odpowiada przed sądem rodzinnym.

MŁODOCIANY

Osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 21 lat i chwili orzekania przed sądem nie osiągnęła 24 roku życia. Łagodzi karę.

KASACJA

Nadzwyczajny środek zaskarżenia, który przysługuje stronom od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji do Sądu Najwyższego. Strony mają 30 dni od doręczenia wyroku. Obowiązuje przymus radcowsko – adwokacki.

AKT ADMINISTRACYJNY

Akt indywidualny organu administracyjnego, objawiający jego wolę w regulacji sytuacji prawnej określonego podmiotu prawnego. Reguluje w sposób władczy zakres praw i obowiązków podmiotu prawnego.

NOTARIAT

Organ strzegący bezpieczeństwa obrotu prawnego i zgodności zawieranych transakcji z obowiązującym prawem.

NOTARIUSZ

Osoba zaufania publicznego, powołana do wykonywania czynności notarialnych np. sporządzanie aktów notarialnych, uwierzytelniania i poświadczenia, spraw spadkowych.

ADWOKATURA

Rodzaj samorządu zawodowego, skupiającego adwokatów i aplikantów adwokackich; jej celem jest udzielanie pomocy prawnej oraz działanie na rzecz ochrony praw i wolności obywatelskich.

RADCY PRAWNI

Osoby świadczące usługi prawne podmiotom gospodarczym oraz podmiotom prywatnym na podobnych zasadach co adwokaci, ale bez prawa reprezentowania strony w procesach karnych.