ELEMENTY NAUKI O JĘZYKU

podsystemy sysytemu językowego

fonologiczny, morfologiczny (słowotwórczy i fleksyjny), leksykalno-semantyczny, składniowy, stylistyczny

podsystem fonologiczny

zajmuje się warstwą dzwiękową; obejmuje zbiór typów najmniejszych elementów fonicznych, które stanowią budulec znaków i służą do ich rozróżniania w procesie komuniacji

fonem

najmniejsza jednostka funkcjonalna systemu językowego realizowana w ciągu fonicznym służąca do rozróżniania i współtworzenia znaków; fonem sam nie jest znakiem a diakrytem; w wypowiedziach realizowany jest w postaci głoski

głoska

najmniejszy segment intuicyjnie wyodrębniany przez użytkowników języka; głoska nie posiada własnego znaczenia

fonetyka

opisuje zjawiska wytwarzania dźwięków mowy i ich cechy akustyczne

morfem

cząstka, która ma już znaczenie; najmniejsza znakowa jednostka języka tj. posiada plan wyrażania oraz plan treści, np. DOM

wyraz

połączenie dwóch morfemów, np. DOM-EK

podział morfemów

1. swobodne 2. związane: rdzenne, słowotwórcze (prefiksy, interfiksy, sufiksy), fleksyjne

podsystem leksykalno-semantyczny

na tym poziomie operuje się wyrazami; łączenie wyrazów w większe zespoły: zdanie, równoważniki zdań, zasady tworzenia zdań; dzieli się na: •leksyka(wyrazy) •semantyka(znaczenie wyrazów)

trzy znaczenia słowa wyraz

1. wyraz słownikowy 2. wyraz fleksyjny 3. wyraz tekstowy

pole semantyczne

grupy wyrazów powiązanych jakimś wspólnym elementem treściowym, np. przemieszczać się: iść, jechać, biec, pełzać, lecieć, toczyć, płynąć, spacerować, wędrować

Na czym polega znajomość języka?

Na tworzeniu nowych tekstów na podstawie określonych reguł

syntakty

jednostki, z których buduje się zdania; jednostki najważniejszego rzędu

podsystem stylistyczny

zajmuje się sytuacjami, które wymagają odpowiedniego stylu, odmiany stylowej, np. styl artystyczny, urzędowy, naukowy

uzus językowy

zwyczaj używania danych form językowych panujących w pewnym środowisku albo występujących powszechnie w pewnych typach tekstów

norma językowa

zbiór elementów językowych, które są w pewnym okresie uznane przez daną społeczność za wzorowe, poprawne lub co najmniej dopuszczalne

Uzus jest pojęciem szerszym niż norma, dlaczego?

Ponieważ oprócz składników zawartych w normie językowej uzus obejmuje także elementy językowe rozpowszechnione w pewnym typie tekstów, w określonych środowiskach, ale powszechnie uznawane za błędne

Elementy wspólne uzusu i normy językowej

Większość wyrazów, form i połączeń wyrazowych, występująca powszechnie (stanowiąca uzus współczesnej polszczyzny) tworzy także normę językową

system językowy

ogół morfemów występujących w języku i modele ich łączenia, a także reguły ich zespalania w jednostki tworzące tekst

Co przechodzi z systemu do normy?

Zjawiska, które są faktami izolowanymi (np. po polsku - z pańska)

Co może przejść z normy do systemu?

Elementy nowe, które nie mają systemowego modelu, a powtarzają się w normie. Schemat ich budowy może przeniknąć do systemu.

rodzaje normy językowej

1. norma spontaniczna, naturalna 2. norma skodyfikowana 3. norma wzorcowa 4. norma użytkowa (norma profesjonalna, potoczna regionalna, potoczna ogólna)

innowacja językowa

każdy nowy element w tekście, uzusie, normie lub systemie

Do innowacji językowej należy:

nowy sposób: wymiawiania nowej głoski/głosek, akcentowania wyrazu, nowa forma fleksyjna, nowy model słowotwórczy, nowy typ połączenia składniowego, nowy wyraz, znaczenie wyrazu, frazeologizmu

Innowacje językowe powstają:

•nieświadomie w skutek niedostatecznej znajomości normy językowej •jako wynik nowych skojarzeń językowych lub przejęzyczeń •świadomie w wyniku pojawienia się określonych potrzeb (np. konieczność nazwania nowego zjawiska)

Kiedy innowacja wchodzi do normy?

Wtedy gdy innowacja zyskuje aprobatę normatywną i użytkownicy języka zaakceptują nowy sposób mówienia.

Innowacje językowe (podział ogólny)

• zmiany językowe - innowacje, które zostały zaaprobowane w normie i sysytemie, • błędy językowe - ... nie zostały ..., gdyż nie mają uzasadnienia funkcjonalnego

Innowacje językowe (podział formalny)

• innowacje fonetyczne • gramatyczne (fleksyjne i składniowe) • leksykalne (słowotwórcze, wyrazowe, semantyczne, frazeologiczne) • stylistyczne • ortograficzne i interpunkcyjne

Innowacje językowe (podział funkcjonalny)

Innowacje • uzupełniające • regulujące • rozszerzające • alternatywne • nawiązujące • skracające • precyzujące

kontaminacje językowe

innowacje które są wynikiem przemieszczania części dwóch istniejących dotąd elementów językowych, np. wywrzeć piętno (wywrzeć wpływ i odcisnąć piętno); są typem innowacji nawiązujących

ocena elementów językowych

polega na stwierdzeniu czy elementy językowe są zgodne z aktualną normą językową

JĘZYK - definicja

Język to system znaków konwencjonalnych, fonicznych, służących do porozumiewania się o wszystkim (uniwersalny). Charakteryzuje się tzw. dwuklasowością tzn. udziałem gramatyki, umożliwiającej nieograniczone tworzenie nowych konstrukcji.

system

ma charakter abstrakcyjny, jego zasady nie są zarejestrowane, system ewoluuje (następują zmiany w czasie, które są niewidoczne dla zwykłego użytkownika, następują one powoli, w ciągu kilku pokoleń)

kompetencja językowa

zdolność właściwe gatunkowi ludzkiemu do posługiwania się językiem; umożliwia rozumienie, jaki produkowanie ze skończonej dla danego języka liczby elementów językowych nieskończonej liczby zdań

Niepełna zgodność kodu językowego bierze sie z:

1. rożnego rozumienia używanych słów 2. innych skojarzeń i emocji 3. odmiennych doświadczeń

cechy języka

pojęcie akstrakcyjne, ogólny, społeczny, trwały, ograniczony

cechy mowy

charakter materialny, konkretna, jednostkowa, nietrwała, nieograniczona

znak

zjawisko fizyczne, percypowane zmysłowo, które odsyła do czegoś innego niż ono samo, które coś znaczy, coś komunikuje, np. czerwone światło - zakaz przejścia

podział znaków

1. naturalne (równoczesne, nierównoczesne (ślady, zapowiedzi)) 2. konwencjonalne (motywowane, niemotywowane)

cechy języka naturalnego

konwencjonalność znaków, foniczność, dwustopniowość, dwuklasowość systemu, abstrakcyjność znaków, polisemiczność, uniwersalność

dwuklasowy system znaków

system otwarty, składa się ze słownika (licznego, ale zamkniętego) i gramatyki, tj. reguł pozwalających na tworzenie nieograniczonej liczby nowych konstrukcji, np. system zapisów dzieisętnycn

jednoklasowy system znaków

złożony z rejestru językowego

funkcje znaku w stosunku do

1. nadawcy -> funkcja ekspresywna 2. odbiorcy -> funkcja impresywna (ewokacyjna, apelu) - wywołuje 3. opisywanej rzeczywistości -> funkcja symboliczna (przedstawieniowa)

funkcje języka (wg Jacobsona)

1. poznawcza - kontekst 2. poetycka - komunikat 3. emotywna - wyraża stan nadawcy 4. konatywna - angażuje silnie nadawcę 5. fatyczna - kończenie kontaktu 6. metajęzykowa - kod

ogólne funkcje języka

1. komunikatywna - wymiana, gromadzenie i przechowywanie info 2. ekspresywna - wtrażanie poglądów, uzewnętrznianie emocji i uczuć 3. nakłaniająca - kontaktywna 4. stanowiąca - obietnica, przysięga 5. estetyczna - uczucia 6. metajęzykowa - dot. języka

funkcja poznawcza języka

interpretowanie, porządkowanie i oswajanie świata

dyscypliny lingwistyczne

1. fonologia 2. morfologia 3. słowotwórstwo 4. fleksja 5. leksykologia 6. semantyka 7. składnia

Fonologia

bada funkcje, jakie pełnią cechy artykulacyjne w procesie porozumiewania się

Morfologia

słowotwórstwo + fleksja

Słowotwórstwo

nauka o budowie wyrazów i o sposobie tworzenia nowych wyrazów z już istniejących

Fleksja

nauka o odmianie wyrazów

Leksykologia

opisuje wyrazy

Semantyka

zajmuje się znaczeniem wyrazów

Składnia

zajmuje się opisem budowy jednostek dłuższych niż wyraz, przede wszystkim zdań

ocena normatywna obejmuje ocenę:

*tekstów językowych (budowa, użycie środków gramatycznych, leksykalnych i stylistycznych) *innowacji językowych *środków już istniejących w języku

kryterium oceny formy językowej

miernik, którego zastosowanie pozwala stwierdzić, czy forma ta jest poprawna czy niepoprawna (błędna)

wewnętrzno-językowe kryteria oceny (dotyczą samego języka)

1. kryterium wystarczalności 2. kryterium ekonomiczności

zewnętrzno-językowe kryteria oceny (odwołują się do stosunku między językiem, a jego użytkownikiem)

1. kryterium uzualne (stopnia rozpowszechniania) 2. kryterium autorytetu kulturalnego 3. kryterium literacko autorskie lub autorskie 4. narodowe 5. funkcjonalności 6. estetyczne

BŁĘDY JĘZYKOWE (1wsza definicja)

Nieświadome odstępstwo od obowiązującej w danym momencie normy językowej. Innowacje, które nie znajdują uzasadnienia funkcjonalnego: nie usprawniają porozumiewania się, nie wyrażają nowych treści.

BŁEDY JĘZYKOWE (2ga definicja)

Takie użycie elementów językowych, które razi jego świadomych użytkowników i jest w sprzeczności z dotychczasowymi przyzwyczajeniami.

ranga błędów językowych

1. rażące 2. pospolite 3. usterki językowe

styl językowy

sposób wyrażania myśli w mowie i piśmie

styl językowy indywidualny

całokształt cech językowych charakteryzujących sposób mówienia i pisania jednego człowieka

style językowe fonkcjonalne

teksty o tej samej funkcji społecznej

style językowe artystyczne

teksty reprezentujące ten sam kierunek artystyczny

stylistyka

nauka o róznych odminach stylu rozumianego jako sposób wyrażania myśli w mowie i piśmie

stylistyka językowa

świadomy zabieg w procesie ksztaltowania wypowiedzi, mający na celu nadanie jej cech właściwych określonemu stylowi

najczęściej spotykane rodzaje stylizacji to

1. archaizacja 2. dialektyzacja 3. kolokwializacja

archaizacja

wplecenie w teks utworu archaizmów lub ukształtowanie całego języka na wzór polszczyzny z dawnych epok, np. trylogia

dialektyzacja (stylizacja gwarowa)

wprowadzenie do tekstu elementów gwary ludowej lub ukształtowania języka utworu na wzór języka gwarowego, np. Konopielka

kolokwializacja

kształtowanie języka wypowiedzi na styl potoczny, np. stylizacja na środowisko odmiany języka bądź też stylizacja na język określonej grupy zawodowej

w języku narodowym wyróżniamy polszczyznę

ogólną i gwarową

główne odmiany stylowe

1. styl potoczny 2. styl przemówień 3. styl urzędowo-kancelaryjny 4. styl publicystyczno-dziennikarski 5. styl naukowy 6. styl artystyczny