HS A

abakus

najwyższa część głowicy w kształcie czworobocznej płyty. W porządku doryckim z echinusem tworzy właściwą głowicę

absyda

otwarta do wnętrza dobudówka o planie półkolistym lub wielobocznym, kończąca prezbiterium, nawę, kaplicę lub dodana do ramienia transeptu

action-painting (taszyzm)

to tak zwane malarstwo gestu, w którym główną rolę odgrywa zupełna spontaniczność i nieskrępowane regułami i zasadami malarskimi, np. rozlewanie i chlapanie farby na płótno

Adorant

w malarstwie lub rzeźbie sakralnej postać klęcząca u stóp postaci Jezusa Chrystusa lub Marii, składająca ręce w geście uwielbienia, czyli adoracji.

aedicula

miniaturowa kapliczka lub świątyńka o charakterze wotywnym albo motyw dekoracyjny w tym kształcie umieszczany w tympanonie, portalu lub jako sterczyna w attyce, nisza w ścianie budynku mieszkalnego przeznaczona na posąg boga lub przodka

Agora

główny plac, rynek w miastach starożytnej Grecji. Centrum wokół którego toczyło się życie polityczne, religijne, a czasami także handlowe

akant

rodzaj bylin lub krzewów należących do rodziny akantowatych, motyw dekoracyjny w postaci stylizowanego liścia tej rośliny

akroterion

(naszczytnik) terakotowa lub marmurowa dekoracja, która wieńczyła szczyt i boczne narożniki dachu (frontonu) w klasycznych budowlach greckich i rzymskich. Mógł mieć formę palmety, woluty, liści akantu, figury lub grup figur.

Akwaforta

to rodzaj druku wklęsłego, wykonywanego poprzez odbicie na mokrym papierze miedzianej lub cynkowej płyty, która wcześniej została wypolerowana, odtłuszczona i pokryta mieszanką żywicy, asfaltu i wosku.

akwarela

farba wodna o spoiwie rozpuszczalnym w wodzie, przeważnie z gumy arabskiej, często z dodatkiem miodu, cukru lub gliceryny; technika malarska, posługująca się farbami akwarelowymi kładzionymi najczęściej na papierze

Akwatina

Technika polegająca na zastąpieniu kamienia w druku litograficznym (patrz: litografia) płytą aluminiową

Akwedukt

były wodociągami doprowadzającymi wodę ze źródeł do miast rzymskich, wykorzystując zasadę stałego spływu. Woda była następnie dostarczana do licznych fontann, łaźni i szaletów publicznych, co bogatszych domów

Alegoria

zespół motywów w utworze literackim lub dziele plastycznym, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma jeszcze inne, ukryte i domyślne, zwane alegorycznym.

amfilada

szereg pomieszczeń połączonych ze sobą drzwiami umieszczonymi w jednej linii. Efektowne rozwiązanie stosowane w okresie renesansu, baroku, klasycyzmu w kształtowaniu wnętrz pałacowych oraz dworów w Polsce

amfiteatr

była to odkryta arena o kształcie elipsy lub koła, otoczona – najczęściej wznoszącymi się schodkowo – rzędami siedzeń dla widzów i przeznaczona do publicznych pokazów m.in. walk gladiatorów, walk z dzikimi zwierzętami, naumachii.

antependium

bogato zdobione zakrycie lub zasłona zakrywająca podstawę (stipes) stałego ołtarza chrześcijańskiego.

arabeska

wywodzący się ze starożytnej sztuki hellenistyczno-rzymskiej ornament roślinny, w formie stylizowanej wici roślinnej, której często towarzyszą dodatkowe elementy (np. elementy uzbrojenia, owoce, postacie ludzkie).

architraw

główny (najniższy) poziomy człon belkowania antycznego, który podtrzymywał belki stropu. Spoczywał on bezpośrednio na kolumnach. W porządku doryckim miał formę prostej gładkiej belki, w pozostałych jego płaszczyzna dzieliła się na trzy fasciae

archiwolta

zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal, najczęściej bogato zdobione

arkada

łuk wsparty na filarach lub kolumnach

arkadkowy fryz

arkatura, fryz złożony z arkadek, typowy gł. dla architektury przedrom. i rom., umieszczany zazwyczaj pod okapem na zewn. ścianach budowli, rzadziej w podziałach elewacji frontowych i w szczytach, wyjątkowo we wnętrzach.

astragal

ornament ciągły w formie półwypukłego rzędu pałeczek ułożonych na przemian z perełkami lub krążkami; często dekorowany, oddzielający w kolumnie trzon od głowicy; występuje od starożytności w architekturze, rzeźbie i wyrobach rzemiosła artystycznego.

Astwerk

ornament późnogotycki, składający się z suchych, bezlistnych i ostro łamiących się gałęzi o nerwowym przebiegu. Występował w latach 1480–1525, głównie snycerstwie, rzeźbie, złotnictwie, grafice.

atlant

postać męska podtrzymująca belki stropu, okapu, balkonu itp

atrium

w staroż. domu rzymskim centr. reprezentacyjne pomieszczenie, w którym koncentrowało się życie rodzinne; prostokątne, oświetlane przez otwór w dachu pod którym znajdował się basen na wodę deszczową,

attyka

ściana nad gzymsem koronującym budynek, zasłania dach i może mieć wygląd niskiej kondygnacji, wyróżniamy też tzw. attykę polską, składająca się z rozczłonkowanej wnękami ścianki oraz dekoracyjnego zwieńczenia z ozdobnego blankowania, obelisków lub posągów

aureola

motyw przejęty ze sztuki buddyzmu, w sztuce chrześcijańskiej od IV w.;