Moja lekcja

retoryczna sztuka sądu; antyczne korzenie retoryki

Ars iudicii oratoria

Każda definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna bo: można upaść i się nie podnieść (rzadko się zdarza by nie można było jej podważyć).

Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim, ut non subvrti potest.

Regula est quae rem quae est breviter enarrat. Non ex regula ius sumatur, sed ex

Regula est quae rem, quae est breviter enarrat. Non ex regula ius sumatur sed ex

Reguła jest tym, co krótko opowiada o jakiejś sprawie. Z reguły nie wynika prawo, ale z prawa, które istnieje, powstaje reguła. Za pomocą reguł w sposób krótki, przekazywany jest opis stanu rzeczy.

iure, quod est, regula fiat. Per regulam igitur brevis rerum narratio traditur.

pierwotnie reguły (zgodne z pierwotnymi wyobrażeniami religijnymi)

Fas

prawo w ogólności, wartości pierwotne, niezależne od prawodawcy

Ius

prawo wydane na skutek procedury w danym państwie

Lex

przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu (wbrew wszelkim świętością)

Contra ius fasque

jest rzeczą godziwą

Fas est

wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi

Per fas et nefas

Prawo jest sztuką tego, co dobre i sprawiedliwe

Ius est ars boni et aequi

Prawo ma odpowiadać ze sprawiedliwością.

Ius respicit aequitatem

Prawo i podstęp nigdy nie mogą ze sobą współistnieć.

Ius et fraus numquam cohabitant

Nie powinniśmy źle korzystać z naszego prawa.

Male iure nostro uti non debemus

Szczyt prawa to szczyt bezprawia.

Summum ius summa iniuria

Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą dodania każdemu prawa, które mu się należy.

Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

Nakazy prawa są takie: żyć godziwie, nie wyrządzać innemu szkody, oddać każdemu to, co mu się należy.

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere.

Nie wszystko, co dozwolone, jest godziwe.

Non omne, quod licet, honestum est.

prawo naturalne

Ius naturale

prawo cywilne

Ius civile

prawo ludów

Ius gentium

prawo wspólne (powszechne)

Ius commune

prawo ziemi

Ius soli

prawo krwi

Ius sanguinis

Nieznajomość prawa szkodzi.

Ignorantia iuris nocet

Prawo obywatelskie pisane jest dla osób czuwających.

Ius civile vigilantibus scriptum est

Prawo służy starannym, a nie drzemiącym.

Iura vigilantibus, non dormientibus prosunt

Nie ma zwyczaju, aby przychodzić z pomocą głupim.

Nec stultis solere succurri

Publicum ius est quod ad statum rei

Publicum ius est quod ad statum rei

Prawem publicznym jest to, które odnosi się do statusu państwa, prawem prywatnym jest to, które odnosi się do jednostkowych korzyści.

Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem.

Prawo publiczne nie może być zmienione przez prywatne postanowienia.

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest

Umowa prywatna nie uchyla prawa publicznego.

Privatorum conventio iuri publico non derogat

uprawnienie o charakterze osobistym; przysługuje konkretnemu podmiotowi względem innego konkretnego podmiotu

Ius in personam

uprawnienie o charakterze rzeczowym, przysługuje konkretnej osobie względem rzeczy

Ius in rem

uprawnienie o charakterze bezwzględnym, nie może być przez strony uchylone

Ius cogens

uprawnienie o charakterze względnym; można w jego zakresie dokonać modyfikacji

Ius dispositivum

uprawnienie o charakterze ogólnym, stosuje się do wszystkich

Ius generale

uprawnienie o charakterze szczegółowym

Ius speciale

uprawnienie do rozporządzania (dysponowania)

Ius disponendi

uprawnienie do zarządzania (posiadania)

Ius possidendi

prawo do pobierania korzyści (czerpania pożytku)

Ius fruendi

uprawnienie do nabycia (czegoś)

Ius acquisitum = Ius quaesitum

Ius apellationis,

Ius apellationis,

avocandi jus;

ius avocandi;

uprawnienie do wniesienia apelacji; uprawnienie do wniesienia środka zaskarżenia

Ius provocationis

prawo do ochrony

Ius cavendi

uprawnienie do karania (do odwetu)

Ius coercendi

uprawnienie do stosowania kary miecza (śmierci)

Ius gladii

ustawa falcydyjska (zapewniała spadkobiercom

Lex falcidia

altitudo stillabunt post legatorum praestatione onerare, quod

wysokość spadku po wypłaceniu legatów co

quartam partem cum saltem)

najmniej ¼ jego wartości)

prawo stanowione

Lex humana

ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą

Lex posterior derogat priori

ustawa późniejsza ogólna nie uchyla wcześniejszej szczegółowej

Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali

ustawa szczegółowa uchyla ogólną

Lex specialis derogat legi generali

ustawa wyższego rzędu uchyla ustawę niższego rzędu

Lex superior derogat legi inferiori

Umów należy dotrzymywać.

Pacta sunt servanda

Wszelkie kontrakty są oceniane według stanu rzeczy z chwili ich zawarcia.

Rebus sic stantibus (omnis contractus intellegitur)

Nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.

Impossibilium nulla obligatio est

Z bezprawnego działania nie powstaje zobowiązanie umowne.

Ex maleficio non oritur contractus

dobra wiara

Bona fides

zła wiara

Mala fides

Nikomu nie wolno postępować wbrew wytworzonemu przez siebie zaufaniu / Poddaj się prawu, które sam ustanowiłeś.

Venire contra factum proprium nemini licet / Tu patere legem quam (ipse) fecisti

Nikt nie będzie wysłuchany, gdy powołuje się na swoją niegodziwość

Turpidutinem suam allegans nemo audiatur

Postępuje podstępnie kto żąda tego, co jest do zwrotu

Dolo facit, qui petit, quod redditurus est

To, co jest jasne, nie powinno być interpretowane

Clara non sunt interpretanda

W przypadku wątpliwości rozstrzyga się na niekorzyść tego, kto wątpliwości wywołał.

In ambiguitas contra stipulatorem = In dubio contra proferentem

Postanowienia nietypowe powodują podejrzliwość.

Clausulae insolitae inducunt suspicionem

Voluntatem potius quam verba spectari contrahentium In conventionibus

In conventionibus contrahentium voluntatem potius quam verba spectari

W umowach bardziej pierwszeństwo przyznajemy zgodnej woli stron niż dosłownemu brzmieniu umowy.

placuit

W umowach w sposób milczący wyrasta to, co odpowiada obyczajom i zwyczajom.

In contractibus tacite insunt quae sunt moris et consuetudinis

Uprawnienie, które do momentu powstania przysługuje względem szerokiego kręgu podmiotów (prawo własności)

actio in rem

instrumenty, które służą ochronie własności

Actiones in rem

skarga lub powództwo negatoryjne (skarga za pomocą której właściciel przeciwstawia się przed zakłóceniem spokojnego korzystania z

Actio negatoria

proprietas)

jego własności)

powództwo o charakterze osobistym, skarga

Actio in personam

Prawo do używania i pobierania korzyści

Ius utendi et fruendi

skarga wydobywcza (odzyskanie rzeczy)

Rei vindicatio

coś czemu przypada; to co jest trwale połączone z gruntem, przypada właścicielowi

Superficies solo cedit

terram

gruntu

Nikt nie może przenieść na drugiego więcej prawa, niż sam ma

Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet

własność

Dominium

prawo na rzeczy cudzej

Iura in re aliena

służebności

Servitutes

Służebność nie może polegać na działaniu

Servitus in faciendo consistere nequit

Służebność wykonuje się w sposób najmniej uciążliwy

Servitutibus civiliter utendum est

Nie można ustanowić służebności na służebności – uprawniony nie może uprawniać kolejnych podmiotów

Servitus servitutis esse non potest

dziedziczenie

Successio

spadek

Hereditas

czynności prawne zorientowane na wywołanie skutków za życia dokonujących

Inter vivos

czynność ma przynieść skutek dopiero po śmierci działającego

Mortis causa

z testament

Ex testamento

dziedziczenie beztestamentowe (ustawowe)

Ab intestato

Zmienną jest wola spadkowdawcy aż do chwili, gdy jego życie wygaśnie.

Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

Najnowsza wola jest obowiązująca.

Novissima voluntas servatur

W przypadku wątpliwości należy szukać takiego toku myślenia, który podtrzyma testament.

Favor testamenti

W testamentach zmierzamy do poznania pełnej woli testatora.

In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur

więcej zostało powiedziane, mniej zapisane

Plus nuncupatum, minus scriptum

(Aliquam shortcuts, non sequitur indeterminatio in negativo)

(skróty myślowe, nieprecyzyjność nie skutkują negatywnie)

Błędna przyczyna nie szkodzi.

Falsa causa non nocet

Błędne oznaczenie nie szkodzi.

Falsa demonstratio non nocet

powód (ten, który działa)

Actor

pozwany

Reus

skarga/roszczenie

Actio

Nie ma sędziego bez powoda (zasada skargowości, sąd z urzędu nie wszczyna

Nemo iudex sine actore

Actio)

postępowania)

Skarga o charakterze ściśle osobistym wygasa wraz ze śmiercią tej osoby.

Actio personalis moritur cum persona

Czyny niedozwolone rodziców nie szkodzą dzieciom.

Delicta parentum liberis non nocet

Skarga raz użyta nie ożywa.

Actio semel extincta non reviviscit

Nie można prowadzić jeszcze raz postępowania o to samo.

Res iudicata, ne bis in idem

Rzecz osądzona traktowana jest jak prawdziwa.

Res iudicata pro veritate accipitur

Właściwy jest sąd miejsca, gdzie mieszka pozwany.

Actor sequitur forum rei (forum est ubi domicilium est)

Powód nie może być zasądzony.

Actor non condemnatur

Od nikogo nie można wymagać, aby sam się oskarżył.

Nemo tenetur se ipsum accusare

Ciężar dowodu ciąży na powodzie / Ciężar dowodu ciąży na tym, kto mówi, a nie na tym, co przeczy.

Actori incumbit onus probandi / Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat

Pozwany w zakresie podniesionych przez siebie okoliczności jest powodem.

Reus excipiendo fit actor = Reus in exceptione actor est

Nie powinno powodowi być dozwolone, co jest zakazane pozwanemu.

Non debet actori licere quod reo non permittitur

przed rozstrzygnięciem obie strony powinny być wysłuchane

Audiatur et altera pars

mówca

Bonus vir

retoryka

Scientia bene

właściwa interpretacja ustawy to taka, która zachowuje zamiar (intencje) ustawodawcy

Benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur

Znać ustawy to nie oznacza trzymać się słów, ale tego, co wynika z ich mocy.

Scire leges non hoc est verba earum tenere, sed vim ac potestatem

W ustawach bardziej podoba się prostota niż złożoność.

In legibus magis simplicitas quam difficultas placet

Zwyczaj jest najlepszym sposobem interpretowania ustawy (wykładnią praw).

Consuetudo est optima legum interpres

Tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień, nie powinniśmy my takich rozróżnień wprowadzać.

Ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus / lege non distinguente nec nostrum est distinguere

W tym, co jest większe, mieści się to, co jest mniejsze.

In maiore minus est

Prawo nie działa wstecz

Lex retro non agit

Prawo (ustawa) patrzy w przyszłość, nie przeszłość

Lex prospicit, non respicit

Gdy odpada uzasadnienie ustawy, ustawa przestaje obowiązywać

Cessante ratione legis cessat ipsa lex

Niesprawiedliwa ustawa nie jest ustawą (nie obowiązuje)

Lex iniusta non est lex

Pomiędzy armatami (w czasie wojny) ustawy milczą

Inter arma silent leges

prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne

Lex specialis, generalibus derogat

Nie ma przestępstwa bez ustawy

Nullum crimen sine lege

Prawo działa wstecz w sposób łagodzący

Lex retro agit in mitius

Nie ma kary bez ustawy

Nulla poena sine lege

przestępstwo nie powinno pozostać bez kary

Nullum crimen sine poena

ustawa niedoskonała, nie przewiduje sankcji za naruszenie ustawy

Lex imperfecta

ustawa mniej niż doskonała; czynność dokonana sprzecznie z ustawą jest ważna, ale podlega sankcji

Lex minus quam perfecta

ustawa doskonała; czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna

Lex perfecta

ustawa więcej niż doskonała, czynność sprzeczna z ustawą jest nieważna i podlega

Lex plus quam perfecta

sanctiones

sankcji

(stosujemy) prawo właściwe danej sprawie

Lex causae

prawo właściwe dla miejsca zamieszkania

Lex domicilii

prawo ojczyste

Lex patriae

prawo obowiązuje w miejscu rozstrzygania (sądu)

Lex fori

prawo obowiązuje w miejscu dokonania czynności

Lex loci actus

prawo obowiązuje w miejscu uroczystości (dokonania aktu uroczystego)

Lex loci celebrationis

prawo obowiązujące w miejscu zawarcia umowy

Lex loci contractus

miejsce położenia rzeczy (nieruchomośi)

Lex rei sitae

Wszelkie prawo jest ustanawiane ze względu na człowieka.

Hominum causa omne ius constitutum sit

Dziecko poczęte traktuje się jako urodzone, gdy chodzi o jego korzyści

Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur

prawo naturalne jest tym, czego natura uczy wszelkie stworzenia... stąd pochodzi związek mężczyzny i kobiety, który nazywamy małżeństwem.

Ius naturale est quod natura omnia animalia docuit (...) hinc descendit maris atque feminae coniunctio quam nos matrimonium apellamus.

małżeństwo

Matrimonium

współmałżonek

Coniux

małżonek

Maritus

małżonka

Marita

mąż

Vir

żona

Uxor

małżeństwo mniemane, nieważne

Matrimonium putativum

małżeństwo wywołujące wszystkie skutki prawne

Matrimonium legitimum

rodzice

Parentes

przodkowie

Genitores

matka

Mater

ojciec

Pater

Matka zawsze jest pewna.

Mater semper certa est

Ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.

Pater est quem nuptiae demonstrant

wstępni (przodkowie w linii prostej)

Ascendentes

zstępni (potomkowie w linii prostej)

Descendentes

powinowactwo (relacja między małżonkiem, a krewnymi drugiego małżonka)

Affinis

krewni (osoby, z którymi persona ma wspólnego przodka)

Cognatus

osoba, podmiot

Persona

rzecz (przedmiot – obiekty, względem których podmioty mogą mieć uprawnienia)

Res

prawo prywatne

Ius privatum

Prawo, które odnosi się do osób.

Ius quod ad personas pertinet

majątek, mienie (dobra majątkowe)

Bonum/bona

Reczy materialne i niematerialne.

Res corporales et incorporales

zobowiązanie/zobowiązania (wierzytelność)

Obligatio/obligationes

posiadanie, faktyczne władanie rzeczą

Possessio

Zobowiązanie jest węzłem prawnym.

Obligatio est vinculum iuris

wierzyciel (ten, który ma prawa)

Creditor

dłużnik (ten, który coś powinien)

Debitor

zobowiązanie wynikające z umowy

Obligatio ex contractu

zobowiązanie z czynu niedozwolonego

Obligatio ex delicto

zobowiązanie jak gdyby z umowy

Obligatio quasi ex contractu

zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego

Obligatio quasi ex delicto

zobowiązanie wynikające z prawa

Obligatio ex lege

zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku prawnego

Obligatio naturalis

zobowiązanie za którym stoi przymus porządku prawnego

Obligatio civilis

w sytuacji, gdy więcej niż 1 dłużnik; każdy odpowiada za całość

Obligatio in solidum

w sytuacji, gdy więcej niż 1 dłużnik; zobowiązanie rozpada się na podmioty

Obligatio pro rata

Przyczyna

Causa

przyczyna działania skierowana na nabycie prawa lub innej korzyści

Causa obligandi vel acquirendi

pomniejszenie majątku, aby kogoś do czegoś zobowiązać

Causa obligandi

pomniejszenie majątku, aby nabyć do czegoś prawa

Causa acquirendi

zachowanie dłużnika, które jest skierowane na zwolnienie z ciążącego na nim obowiązku

Causa solvendi

darowizna, przyjmowanie obowiązku, wyprowadzanie czegoś z majątku, bez uzyskiwania za to korzyści

Causa donandi

prawidłowe spełnienie świadczenia

Solutio

zwłoka, dłużnik nie wykonał zobowiązania w terminie

Mora

szkoda, naruszenie cudzego interesu majątkowego

Damnum

Dłużnik za zgodą wierzyciela zrobił coś innego niż to, co wynika z treści zobowiązania (taki sam skutek jak solutio)

Datio in solutum

zobowiązanie przemienne (dłużnik ma do wyboru jedno z dwóch możliwych zachowań, aby się zwolnić ze zobowiązania – po popadnięciu w zwłokę wierzyciel ma prawo wyboru)

Obligatio alternativa

uprawnienie przemienne (dłużnik zobowiązany jest do konkretnego jednego świadczenia, ale do momentu popadnięcia w zwłokę może zwolnić się świadcząc na coś innego)

Facultas alternativa

zwłoka dłużnika/zobowiązanego do świadzcenia

Mora debitoris/ mora solvendi

wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia

Interpellatio

zwłoka wynikająca z samej treści zobowiązania

Mora ex rei fit

złodziej zawsze znajduje się w zwłoce

Fur semper moram facere videtur

uwiecznienie zobowiązania, sankcja dla dłużnika

Perpetuatio obligationis

zwłoka wierzyciela/zwłoka przyjmującego (sytuacja, gdy wierzyciel nie odbiera tego, co musi w ustalonym terminie)

Mora creditoris/mora accipendi

odszkodowanie za straty

Damnum compensare

rzeczywiste umniejszenie majątku

Damnum emergens

utracone korzyści

Lucrum cessans

wina

Culpa

przypadek

Casus

siła wyższa

Vis maior

działanie w zamiarze na ujemne konsekwencje (zły zamiar, podstęp)

Dolus

zamiar bezpośredni; zamierzone działanie w celu uzyskania złego skutku

dolus directus

zły zamiar zabarwiony emocjonalnie

dolus coloratus

sprawca wie, że jego działanie może wywołać złe skutki, ale godzi się na nie

dolus eventualis

działanie w złym zamiarze jest zaplanowane z zimną krwią

dolus premeditatus

zły zamiar podjęty nagle, gwałtownie

dolus repentinus

zły zamiar podjęty w toku jakiegoś działania

dolus subsequens

niestaranność

Neglegentia

zaniedbanie

Culpa neglegentia

gruba wina, niedbalstwo

Culpa lata

lżejsze niedbalstwo

Culpa levis

brak staranności jak w swoich własnych sprawach

Culpa in concreto

wina w kontraktowaniu (nierzetelne

Culpa in contrahendo

gerunt in tractationibus, eg. satus negotium contractus non aliter, ad formationem)

postępowanie w czasie negocjacji, np. rozpoczęcie negocjacji bez zamiaru zawiązania umowy)

sprawca nie dał staranności, jakiej dołożyłaby staranna osoba

Culpa in abstracto

wina w nadzorze (odpowiedzialność za osoby poddane czyjejś pieczy)

Culpa in custodiendo

wina w wyborze (odpowiedzialność za podwykonawców)

Culpa in eligendo

Bezprawie nie dzieje się temu, kto chce (chcącemu nie dzieje się krzywda).

Volenti non fit iniuria

ryzyko

Periculum

ryzyko w czasie zwłoki

Periculum in mora

ryzyko dłużnika

Periculum debitoris

przypadek/losowość

Casus

zdarzenie losowe, które nastąpiło po popadnięciu w zwłokę (które, jest spowodowane wcześniejszym nagannym zachowaniem)

Casus mixtus

zdarzenie losowe utożsamiane z vis maior

Casus fortuitus

skutki zdarzenia losowego ponosi właściciel

Casus sentit dominus

z powodu zdarzenia losowego nikt nie jest zobowiązany do świadczenia

Casus a nullo praestatur

Siła, której słabość ludzka nie może się przeciwstawić.

Vis cui humana infirmitas resistere non potest

Nie ważne postanowienia umowy nie szkodzą ważnym.

Utile per inutile non vitiatur

To, co od początku jest wadliwe, nie może być naprawione z upływem czasu.

Quod ab initio vitiosum est non potest tractu temporis convalescere

Zatwierdzenie jest traktowane na równi ze zleceniem.

Ratihabitio mandato comparatur

takie elementy treści umowy, które muszą w niej występować by rodziła skutek prawny

Substantialia contractus

elementy treści umowy, które są w niej zawarte bez porozumienia stron w tym zakresie (np. odpowiedzialność za wady fizyczne towaru)

Naturalia contractus

postanowienia, które nie muszą być zamieszczone, ale jeżeli strony je wprowadziły, wpływają one na obowiązywanie umowy

Accidentalia contractus

czynność prawna

Negotium

elementy, które muszą zaistnieć (aby konkretna czynność prawna wywołała oczekiwane skutki)

Essentialia negotii

elementy, które nie zostały zawarte przez strony, a wynikają z prawa

Naturalia negotii

elementy nie wynikające z prawa, ale dodane przez strony

Accidentalia negotii

ustawa nikogo nie zmusza do rzeczy niemożliwych

Lex neminem cogit ad impossibilia (ad impossibilia nemo obligator)

ustawa nie wiąże, jeśli nie zostało ogłoszone

Lex non obligat nisi promulgata

nikt nie może być odpowiednim sędzią we własnej sprawie

Nemo iudex idoneus in propria causa

pretor (sąd) nie zajmuje się sprawami małej wagi

De minimis non curat praetor

prawo sprzyja temu, co legalne

Favor legitimitatis

prawo napisano dla wykazujących należytą staranność

Iura scripta vigilantibus

domniemywa się, że każdy działa w dobrej wierze (że jest niewinny)

Quisquis praesumitur bonus

Nie można występować przeciwko własnemu postępowaniu

Nemini permittitur venire contra fatum proprium

nie można zasądzać ponad żądanie

Ne ultra petita

w razie powstania wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego

In dubio pro reo

(Reum) vel quia liberum)

(pozwanego) lub na rzecz wolności)

nie jest przestępstwem i nie podlega karze czyn, który nie był uważany za taki przez ustawę karną w chwili jego popełnienia.

Nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori

Maxim applicat audacia font in auditoria.

Wytłuszczona czcionka dotyczy paremii podawanych na wykładzie.