Nowożytność IV: Nowa Rzeczpospolita

elelcja Zygmunta Wazy

1587r. Trzech kandydatów-Maksymilian III Habsburg, Waza(1587/1632), Fiodor I(car)

Unia personalna Polsko-Szwecja

1594/1599 Królem obu państw był Waza

Rokosz Zebrzydowskiego/sandomierski

1606r. Przez wsparcie kontreformacji i politykę prohabsurską. 1607 bitwa pod Guzowem- przegrana rokoszan i ugoda

uchwalenie podymnego

1629r. podatek od każdego domu mieszkalnego

ostatni hołd pruski

1641r. złożony nie przez elektora a posłów

przeciwnik Jana Kazimierza

Jan (1648/1668) vs Karol Ferdynand(biskup wrocławski)-zrezygnował jak kozacy obiecali się dogadać z Kazikiem

pierwsze zastosowanie Liberum Veto

1652r. Władysław Siciński poseł z Upity nie zgadza się na przedłużenie Sejmu

układ w Radnot

1656r. próba rozbioru Polski-podpisana przez Szwedów Brandenburgię, siedmiogród(Jerzy II Rokocz), Bogusława Radziwiłła i Bohdana Chmielnickiego

Rokosz lubomirskiego

1665r bunt spowodowany próbami reform Jana Kazimierza-dowódcą Jerzy Sebastian Lubomirski(marszałek wielki Koronny)-podrzegał on szlachtę.

Bitwa pod Mątwami

1666r. klęska wojsk królewskich, wygrana wojsk rokoczanskich

bitwa pod Kircholmem

1605r. wygrana Jana Karola Chodkiewicza.

bitwa pod Oliwą

1627r. wygrana polski na morzu.

rozejm w Altmarku

1629r. Szwedzi zatrzymują Inflanty na północ od dźwiny i porty w Prusach Królewskich oraz książęcych (oprócz Gdańska, Pucka i Królewca) oraz cło 3,5 % od towarów z Gdańska

rozejm w Sztumskiej Wsi

1635r. Szwedzi rezygnują z portów pruskich i z cła

potop szwedzki

1655/1660 Karol X Gustaw wypowiada wojnę przez używanie tytułu króla Szwecji przez wazów, zdrada Janusza Radziwiłła, uciczka króla, obrona Klasztoru na Jasnej Górze(1655) itd

śluby lwowskie

1656r. król oddaje państwo w opiekę Matki Boskiej i obiecuje poprawę warunków mieszczaństwo i chłopstwa

traktaty welawsko-bydgoskie

1657r. za zerwanie zależności lennej Prus Książęcych brandenburgia przechodzi na stronę RP

traktat w Oliwie

1660 koniec potopu, Jan Kazimierz mógł nazywać się królem Szwecji dożywotnią, ale nie możne sobie rościć praw do tego i do inflant, brak zmian terytorialnych, Szwedzi mają zwrócić zagrabione rzeczy i zapewnić wolność handlu na Bałtyku

przyczyny wojen z Moskwą

kryzys Moskwy, rywalizacja o tereny przygranczne, integrecja Rosji w walki z kozakami

rok koronacji Dymitra Samozwanca, jego żona oraz następca

1605r. Maryna Mniszchówna, niby Dymitr II ale no tak w sumie to Wasyl Szujski

wojna po dymitraidach

1609/1619r. Zygmunt waza atakuje Moskwę, dowodzi Stanisław Żółkiewski, część bojarów przechodzi na stronę polską, korona obiecana Władysławowi Wazie, ostatecznie się to nie stało

bitwa pod Kłuszynem

1610r. po niej zajęcie Moskwy i destabilizacja państwa rosyjskiego

rozejm w Dywilinie

1619r. RP zdobywa ziemię Smoleńska, siewierską i czernihowska, koniec wojny związanej z Dymitriadami

wojna smoleńska

1632/1634r. Car Michał Romanow chce wykorzystać sytuację. Wygrana polski. W 1634r. Pokój w Polanowie-Moskwa odzyskuje wschodnie części ziemi smoleńskiej i siewierkiej

wojna po powstaniu Chmielnickiego

1654/1667 po podpisaniu ugody w Perejasławiu, Moskwa zajmuje dużo, ale przestaje kiedy Szwedzi atakują Polskę. Rozejm w 1656r. Walka wznowiona po Uni hadziackiej(1658r)

bitwa pod Połonką i Cudnowem

1660r. wygrana Polski nad Moskwą, nie wpłynęły na wojnę

koniec wojny z Rosją (tej ostatniej)

1667r. Rozejm w Andruszkowie. Rosja zdobywa ziemię Smoleńska, siewierską i czernihowską, Podział Ukrainy na dwie części-lewy brzeg dniepru z kijowem dla Rosji, prawy dla Polski

pokój Grzymułtowskiego

1686r. to samo co w andruszkowie, Rosja ma wypłacić odszkodowanie i zerwać sojusz z Turcja(oraz się z nimi bić). Pokój nie ratyfikowany

przyczyny wojen z Turcją

Ataki Tatarów i kozaków, zaangażowanie magnaterii w Mołdawia, polityka prohabsburska, ekspansjizm Turcji

bitwa pod Cecorą

1620r. klęska Polski i wygrana Turcji, śmierć Stanisława Żółkiewskiego

I bitwa pod Chocimiem

1621r. nierostrzygnięta. Śmierć Jana Karola Chodkiewiczem

pokój w buczaczu

1672r. Polska traci podole, bracławiczyznę i południe kijowszczyzny. Polska musi też płacić haracz. Sejm nie ratyfikował

II Bitwa pod Chocimiem

1673r. wygrana Jana Sobieskiego, potem podpisanie rozejmu-do RP wraca część Ukrainy

odsiecz wiedeńska

12 września 1683r. w 1684r. Polska przystępuje do Ligi Świętej, Koniec konfliktu w 1699 RP odzyskuje utracone ziemie

przyczyny buntów kozackich

Konflikt wyzbianiowy, zmiany w rejestrze, represje przez magnatów, problematyczni byli

Powstanie Chmielnickiego

1648/1654r. wsparcie Turków i Tatarów

bitwy w trakcie powstania kozaków

1648r.-Żółte wody, Korsuń, Piławce(wszytkie wygrane przez kozaków) dojście pod Zamość. Rozwiązanie konfliktu(ugoda zborowska 1649r) ale ten wybuchł znowu w 1651

wznowienie walk i bitwa pod Beresteczkiem i batohem

1651r. beresreczko 1651r.(wygrana polski), 1652 Batoh-maskara wojsk polskich

ugoda w Perejasławiu

1654r. Ukraina ma być autonomiczną częścią Rosji, a kozacy mają zachować swoje przywileje i administrację(nie rozestrzegano) Wojna Moskwy z polską

Unia w Hadziaczu

1658r. Ukraina ma się stać odzielnym ksietwem Ruskim z odzielnymi urzędami, skarbem, wojskiem i trybunałem oraz z uprzywilejowanym prawosławiem-Powstanie Rzeczpospolitej Trojga Narodów. Przez wojnę ugoda nie wchodzi w życie

skutki konfliktów Polski w XVIIw.

Olbrzymie Zniszczenia, rozgrabienie, straty terytorium, ukazanie słabości RP, utrata lenna pruskiego, spadek populacja i upadek miast, zaangażowanie się innych państw w sprawy wewnętrzne RP, koniec tolerancji w Polsce

przymus propinacyjny

wymuszanie na chłopach kupowania alkoholu wyprodukowanego przez szczlachte

latyfundia i klientela magnacka

olbrzymie posiadłości ziemskie należące do jednej osoby/szlachta która pracowała u magnatów aby zrobić karierę, często głosowali na sejmach i sejmikach zgodnie z wolą pracodawcy

ustrój RP w drugiej połowie XVIIw.

oligarchia magnacka-spadek znaczenia średniej i ubogiej szlachty

podatek pogłówny

placowny przez każdego po wieku lat 10. Nie był stale pobiarany

wybory Michała Korybuta w Wiśniowieckiego i jego rządy

1669/1673 Inni kandydaci-Filip Wilhelm(hrabia neuburki) i Karol Lotaryński. Opozycją byli tzw. malkontenci(stronnictwo profrancuskie wspierające Filipa)

Jan III Sobieski panowanie

1674/96r. na początku profrancuski, chciał odzyskać Prusy Książece, potem zmiana polityki na prohabsurską(sojusz z Leopoldem I przeciw Turcji). Za jego pogorszenia pogorszyła się sytuacja wewnętrzna-fakcje maganckie ze sobą walczyły

barok w Polsce

od XVI do połowy XVIII w.-dwa główne nurty dworsko kościelny i ziemiański(sarmacki), Pierwszy stały teatr i operę stworzył Władysław IV

zabytki baroku w Polsce

Kolumna Zygmunta w Warszawie, Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie i Wilnie, Pałac w Wilanowie

kalwarie

zespoły sakralne zakładane na wzgórzach mające odwzorować drogę krzyżową-pierwsza Kalwaria Zebrzydowska

Artyści tworzący w Polsce

Tomasz Dolabella, Peeter Danckers de Rij, Daniel Schulz, Michał Anioł Palloji, Jerzy Eleuter Siemiginowski

twórcy literatury barokowiej w Polsce

Mikołaj Sęp Szarzyński(religijna poezja) Samuel Twardowski, Maciej Kazimierz Sarbiewski, Wacław Potocki

silva rerum

'las rzeczy' - prywatne księgi szlacheckie w których notowano info, przepisy i twórczość literacką

naukowcy baroku polskiego

Ja Heweliusz, Jan Brożka

sarmatyzm

szlachecka ideologią-wyższość szlachty nad resztą(wywodzenie się od sarmatów), przywiązanie do tradycji rycerskich, pielęgnowanie tradycji, przepych na imprezach

portrety trumienne

przytwierdzane do trumien obrazy zmarłego szlachcica, oryginalny element kultury polskiego baroku

strój szlachecki

żupan(szata o długich rękawach), Kontusz(szata wierzchnia podobna do płaszcza-ich rozcięte rękawy tzw wyloty zarzucano na plecy), pas kontuszowy(miał nawet parę metrów), Karabela(szabla typu wschodniego), Baczmagi(buty z płaską podeszwą)