Prawo osobowe

dziecko poczęte, a nienarodzone jest uważane za już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść

Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur

niewolnik nie ma żadnej zdolności prawnej

SERVILE CAPUT NULLUM IUS HABET

niewolnicy mogą polepszyć nasze stanowisko, nie mogą go zaś pogorszyć

MELIOR CONDICIO NOSTRA PER SERVOS FIERI POTEST, DETERIOR FIERI NON POTEST

szkoda postępuje za głową

NOXA CAPUT SEQUITUR

trzej tworzą związek

TRES FACIUNT COLLEGIUM

nikt nie może przenieść na kogoś innego więcej prawa niż sam ma

NEMO PLUS IURIS IN ALLIUM TRANSFERRE POTEST QUAM IPSE HABET

nieznajomość prawa szkodzi

IGNORANTIA IURIS NOCET

to, co od początku jest wadliwe, nie może zostać uzdrowione z upływem czasu

QUOD INITIO VITIOSUM EST, NON POTEST TRACTU TEMPORIS CONVALESCERE

błędna pobudka nie szkodzi

FALSA CAUSA NON NOCET

chociaż gdybym był wolny, nie chciałbym, jednak zmuszony jestem

QUAMVIS SI LIBERUM ESSET NOLUISSEM, TAMEN COACTUS VOLUI

fałszywe oznaczenie rzeczy nie szkodzi

FALSA DEMONSTRATIO NON NOCET

osobą w rozumieniu prawa

jest każdy kto został wyposażony przez prawo w zdolność prawną (osobowością prawną) tj. zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków

persona

w języku nieprawniczym - maska noszona w teatrze, aktora, jego roli lub postaci. oznaczenie istoty ludzkiej w ogóle, osoby wolnej lub niewolnika. z prawego punktu widzenia niewolnicy nie byli traktowani jako osoby

zdolność prawna zaczynała się

w chwili urodzenia, skutki prawne wywoływało tylko urodzenie dziecka żywego, nie uznawano za osoby płodów poronionych oraz niemającyh kształtu ludzkiego

nasciturus

ten, który ma się narodzić. nie był uważany za odrębną osobę, lecz jako część matki, jeśli urodziło się żywe miał korzyści majątkowe

status

pozycja, sytuacja prawna osoby

status libertatis - pozycja osoby ze względu na wolność (libertas), summa divisio - najważniejszy podział na rozróżnienie ludzi na wolnych (liberi) i niewolników (servi).

wśród wolnych - wolno urodzeni (ingenui) oraz wyzwoleńcy (liberti). czasowo ograniczona zdolność - półwolni - osoby in mancipio, koloni

status civitatis

pozycja osoby ze względu na obywatelstwo: obywatele rzymscy, latyni, peregryni (cudzoziemcy)

status familiae

pozycja osoby ze względu na położenie prawne w rodzinie agnatycznej: osoby niepodlegające władzy zwierzchniej w rodzinie (Sui iuris) i osoby podległe (alieni iuris)

capitis deminutio

zakres podmiotowości prawnej danej osoby mógł ulec modyfikacji w skutek utraty dotychczasowego status

capitis deminutio

każda zmiana statusu. umniejszenie osobowości

capitis deminutio maxima

utrata osobowości prawnej w stopniu najwyższym, następowała w skutek utraty Wolności powodowała radykalne zmiany pozycji prawnej osoby, stawała się ona niewolnikiem traciła obywatelstwo oraz pozycję w rodzinie

capitis deminutio media

lub minor w stopniu średnim. była konsekwencją kary wygnania, pozbawiała skazanego obywatelstwa i pozycji w rodzinie, ale pozwalała zachować wolność, stawała się cudzoziemcem

capitis deminutio minima

w stopniu najmniejszym. skutki w zakresie prawa cywilnego tj. zerwanie dotychczasowych więzów agnatyczncyh w rodzinie, w skutek adopcji, emancypacji lub conventio in manum

koniec zdolności prawnej

z chwilą śmierci lub popadnięcia w niewolę co było przyrównywane do śmierci cywilnej

kiedy ktoś popadł w niewolę stawał się niewolnikiem i tracił swoje dotychczasowe prawa jeśli komuś udało się powrócić na podstawie IUS POSTLIMINII odzyskiwał wszystkie swoje prawa,

zachowywał ciągłość władzy ojcowskiej, opieki oraz praw majątkowych. nie odżywały stosunki prawne, które polegały na stanie faktycznym tj. posiadanie i małżeństwo - wymagały one ewentualnego odnowienia

Lex Cornelia ustawa wydana ok. 80 r. przed Chr. z inicjatywy Korneliusza Sulli tzw. fictio legis Corneliae,

ten kto dostał się do niewoli uznawany był za zmarłego i można było po nim dziedziczyć, jeśli testament dziedziczenie testamentowe, jeśli nie beztestamentowe (ustawowe)

powstanie niewoli

według ius gentium - captivatas (popadnięcie w niewolę nieprzyjacielską) - urodzenie z matki niewolnicy

powstanie niewoli

według ius civile - sprzedaż trans Tiberim (sprzedaż za granicę) - skazanie na śmierć, prace w kopalniach lub walkę z dzikimi zwierzętami (servi poenae) - pożycie wolnej kobiety z niewolnikiem innego właściciela (według senatus consultum Claudianum)

niewolnik jako przedmiot prawa. był istotą ludzką, której status został zredukowany do kategorii rzeczy, nie osoba, a rzecz. obok zwierząt.

przedmiot obrotu gospodarczego: właściciel mógł go swobodnie sprzedać, podarować lub oddać w najem za wynagrodzeniem, zapisać w testamencie. związek - contubernium. władza życia i śmierci - vitae necisque potestat

Lex Petronia wydana za Augusta lub Tyberiusza

zakaz walk ze zwierzętami w cyrku bez pozwolenia władz. zniesienie władzy życia i śmierci. zakaz rozdzielenia z rodziną

udział niewolników w obrocie majątkowym

na początku niewolnik nie mógł pogorszyć sytuacji właściciela, później jednak można było wnosić skargi na właściciela

powództwa o charakterze dodatkowym

actiones adiecticiae qualitatis

actio de peculio

powództwo przeciwko zwierzchnikowi familijnemu ze zobowiązań osób mu podległych, wyposażonych w peculium, zaciągniętych w ramach działalności związanej z peculium

actio exercitoria

powództwo przeciwko piastunowi władzy, który mianował podwładnego kapitanem statku, odpowiadał za zobowiązania zaciągnięte w związku z prowadzeniem powierzonej im działalności zarobkowej

actio institoria

skarga przeciwko piastunowi władzy, który mianował podwładnego kierownikiem przedsiębiorstwa, odpowiadał za zobowiązania w ramach ustanowienia

actio quod iussu

zwierzchnik odpowiadał za dług podwładnych powstałych w oparciu o udzielone upoważnienie

actio de in rem verso

mogła być stosowana do każdej czynności prawnej zawartej przez podwładnych, która przyniosła zwierzchnikowi korzyść majątkową, odpowiadał on do wysokości wzbogacenia

actio tributoria

powództwo przeciwko zwierzchnikowi familijnemu ze zobowiązań zaciągniętych przez podwładnych w ramach prowadzenia peculium obróconego na cele handlowe

za czyny na osobie trzeciej odpowiadał właściciel

skarga noksalna, właściciel mógł wydać sprawcę deliktu lub zapłacić karę

wyzwolenie

manumissio - wypuszczenie z ręki

przysądzenie wolności

addictio in libertatem

Sposoby wyzwolenia niewolników - manumissio

formalne według ius civile - manumissio vindicta (przed organem państwowym) - manumissio censu (wpis na listę obywateli) manumissio testamento (w testamencie): directa (bezpośrednio); fideicommissaria (w fideikomisie)

Sposoby wyzwolenia niewolników - manumissio

niefor. wg prawa proterskiego - manumissio inter amicos (oświad ustne właś) - manumissio per epistulam (oświad pisemne właś) - manumissio per mensam (dopuszczenie do stołu) - manumissio in ecclesia (oświad przed biskupem i gminą chrześcijańską

Lex Iunia Norbana z 19 r.

nieformalne były odwoływalne, ale już nie mogli

Lex Fufia Caninia 2 r. przed Chr.

ograniczenia liczbowe wyzwoleń dokonywanych w testamencie (liczba wyzwoleń została uzależniona od ogólnej liczby niewolników, których posiadał właściel

Lex Aelia Sentia 4 r.

ograniczała lekkomyślne wyzwolenia poprzez wprowadzenie limitu wieku, właściciel musiał mieć 20 lat, niewolnik 30

sytuacja wyzwolonych ze stanu niewolnictwa była gorsza niż wolno urodzonych, doznali oni wielu ograniczeń

nie mieli dostępu do sprawowania wielu urzędów państwowych. prawo patronatu - prawny stosunek zależności wyzwoleńca od dawnego właściciela, który powstawał wskutek wyzwolenia

wyzwoleńcy

wyzwoleniec winien był okazywać szacunek i posłuszeństwo dawnemu właścicielowi, który stał się jego patronem, nie mógł go pozwać, ani złożyć powództwa - infamia, pewne usługi świadczyć,

status urodzonego jako wolna osoba

restitutio natalium, w zakresie prawa prywatnego znosił ograniczenia, a w publicznym dopiero poprzez prawa do noszenia złotego pierścienia rycerskiego

półwolni - osoby in mancipio

dzieci, które Pater familias oddawał w drodze mancypacji, w wypadku popełnienia czynu niedozwolonego (deliktu), w ramach odpowiedzialności noksalnej oddać dziecko, nie traciła wolności i obywatelstwa rzymskiego, ale położenie miała takie jak niewolnik

półwolni - koloni dzierżawcy rolni, na stałe zostali przypisani do ziemi wraz z rodzinami

właś latyfundiów oddawali działki w wieczystą dzierżawę. pełna zdolność prawna, jednak byli niewolnikami, ponieważ nie mogli opuścić ziemi. kolonat dziedziczny, zasiedzenie (30 lat) lub dobrowolne poddanie

półwolni - addicti

grupa osób więzionych z tytułu długów, byli niewypłacalnymi dłużnikami, którzy na podstawie sędziowskiego przysądzenia zostali poddani egzekucji osobistej, w więzieniu aż do odpracowania długu

półwolni - nexi

więzieni w ramach zaciągnięcia pożyczki w starorzymskiej i uroczystej formie zwanej nexum, dokonywanej przy użyciu spiżu i wagi, zawładnąć dłużnikiem

publicznoprawne uprawnienia przysługujące obywatelom

prawo do udziału i głosowania na zgromadzeniach ludowych (ius suffragii - prawo wyborcze czynne) - prawo piastowania urzędów (ius honorum - wyborcze biern) - prawo do noszenia 3 nazwi rzymsk - służba wojskowa - odwołanie do zgrom lud (ius provocationis)

uprawnienia prywatnoprawne

-ius conubi prawo zawierania małżeństwa - ius commerci prawo do udziału w obrocie gospodarczym i zawierania aktów prawnych - legis actio prawo występowania przed sądem

uprawnienia prywatnoprawne

-patria potestat prawo do sprawowania władzy ojca rodziny - testamenti factio activa i passiva prawo sporządzania ważnego Testamentu i prawna możność zostania dziedzicem ustanowionym poprzez testament

zdolność do czynności prawnych to

zdolność do samodzielnego dokonywania ważnych czynności prawnych i nabywania wskutek tego praw lub zaciągania zobowiązań

czynność prawna

oświadczenie woli, zmierzające do wywołania zamierzonych skutków prawnych, którymi są: powstanie, zmiana lub zgaśnięcie stosunku prawnego

czynności prawne

jednostronne - dwustronne (liczba stron) inter vivos - mortis causa (moment zaistnienia skutków czynności prawnych) rozporządzające - zobowiązujące (skutek, na jaki oświadczenie woli było skierowane)

czynności prawne

odpłatne - nieodpłatne (oświadczenie woli o przysporzenie majątkowe) formalne - nieformalne (forma oświadczenia woli a skutki prawne) przyczynowe (kauzalne) - abstrakcyjne (zależność/niezależność od przyczyny prawnej (causa)

błąd error

mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy

error in negotio

co do rodzaju czynności prawnych

error in persona

co do tożsamości osoby

error in corpore

co do tożsamości przedmiotu

error in substantia

co do substancji

error in qualitate

co do jakości przedmiotu

error in nomine

co do nazwy

dolus - podstęp, oszustwo, zły zamiar

świadome działanie mające na celu oszukanie drugiej osoby

actio de dolo

poszkodowany wykonał już zobowiązanie, wyrównanie szkody

exceptio doli

poszkodowany nie wypełnił zobowiązania, a został pozwany przez nieuczciwego kontrahenta do wypełnienia go

restitutio in integrum proper dolum

poszkodowany mógł dochodzić przewrócenia do stanu sprzed dokonania oszukańczej czynności prawnej

dolus był zaliczany do

tzw. przestępstw prawa pretorskiego

metus - obawa, bojaźń

powstawał wówczas, gdy czynność prawna została zawarta pod wpływem bojaźni wywołanej groźbą innej osoby

groźba musiała być zwłaszcza:

-bezprawna - poważna - bezpośrednia oraz winna - uzasadniać obawę u każdego normalnego człowieka

actio quod metus causa

skarga przeciwko osobie grożącej oraz osobom trzecim odnoszącym korzyść, poszkodowany mógł zarządzać poczwórnej wartości wyrządzonej szkody

exceptio quod metus causa

zarzut procesowy, przeciwko powodowi

restitutio in integrum proper metum

przywrócenia do stanu sprzed dokonania wymuszonej groźbą czynności prawnej

elementy przedmiotowo istotne

essentialia negotii - były to elementy niezbędne do powstania danej czynności prawnej

elementy przedmiotowo nieistotne

naturalia negotii - elementy treści czynności prawnej, które zależały od woli stron

elementy podmiotowo istotne

accidentalia negotii - dodatkowe postanowienia szczególne (klauzule) istotne dla stron