Rzeźba

abakus

czworoboczna płyta będąca najwyższą częścią głowicy kolumny

absyda

półkoliste lub wieloboczne zamknięcie nawy kościoła

alkierz

izba narożna, kwadratowa lub prostokątna wydzielona w bryle budynku lub dobudowana do niej, wystająca przed lico, przykryta osobnym dachem

antemion

ornament skaldajacy się z zestawionych naprzemiennie motywów palmety i lotosu lub dwóch typów palmety

arabeska

ornament roślinny, w formie stylizowanej wici roślinnej, której często towarzyszą dodatkowe elelmenty np. elementy uzbrojenia, owoce

architraw

główny (najniższy poziom w belkowaniu) podtrzymujący belki stropu. Spoczywa bezpośrednio na kolumnach

arkada

łuk wsparty na dwóch kolumnach

astragal/perełkowanie

ornament ciągły w formie półwypukłego pasma z pałeczek rozdzielonych pojedynczymi lub podwójnymi krążkami bądź perełkami

astwerk

ornament składający się z suchych, bezlistnych i ostro łamiących się gałęzi

attyka

ścianka ponad murem wieńczącym budynek. oparcie dla dachu, ozdoba, utrudniał przechodzenie ognia z budynku na budynek

baszta

wieża obronna o podstawie koła, kwadratu

baza

podstawa kolumny, dźwigająca trzon

belka tęczowa

pozioma belka łącząca łuk tęczowy, który odziela nawę kościoła od prezbiterium. na belce znajduje się krucyfiks

blanki

regularnie rozmieszczone występy wieńcącze mury i baszty obronne (też: krenelaż)

bazylika

kościół wielonawowy z nawą główną wyższą od naw bocznych, posiadająca okna ponad nawami bocznymi

boniowanie

dekoracyjne opracowanie lica kamienne muru przez wyprofilowanie spoin/naśladowanie podziału płyt kamiennych w tynku

bukranion

motyw dekoracyjny z reguły w formie płaskorzeźby, w postaci głowy byka,

chinoiserie

elektyczny styl w sztuce, wzornictwie i architekurze europejskiej nawiązujący do kultury chińskiej

cios

kamień obrobiony do użycia w budownictwie

ornament chrząstkowo - małżowinowy

ornament przypominający małżowinę uszną i chrząski. Typowy dla manieryzmu.

czołganka

gotycki detal architektoniczny w kształcie zwiniętych liści umieszczonych jeden za drugim na gzymsach, głowicach kolumn, zwieńczeniach portali

motyw dekoracyjny w postaci małych scenek figuralnych lub zwierzęcych, nacechowanych fantazją, humorem, groteskową deformacją i karykaturą.

drolerie

empora

wywyższona loża występujący najczęściej w kościele zazwyczaj usytuowanej nad kruchtą lub nadwieszonej nad głównym wejściem. Empora jest wsparta na kolumnach lub filarach, otwartą do wnętrza kościoła.

dwór

niewielka rezydencja ziemiańska

dwór neoklasyczny

pałac magnacki zawsze z frontem wspartym na kolumnach. Często otoczony małym parkiem

renesans i barok. Motyw złożony z dwóch wolut na kształt litery "S". Zwany również wolutą podwójną.

esownica

dekoracyjnie upięta tkanina (draperia) lub element dekoracyjny w postaci tkaniny, wieńca z kwiatów, roślin lub owoców swobodnie zwieszający się z dwóch punktów zaczepienia. Stosowany w starożytności, renesansie, klasycyzmie, empire i secesji

feston

fresk

malowidło ścienne wykonane na mokrym tynku

fryz

dekoracyjny pas w górnej części ściany zawierający motywy malarskie lub płaskorzeźby

girlanda

motyw dekoracyjny splot lisci, kwiatow, owocow, opadajacy polkolami, podpiete wstazkami lub maskami

kościół halowy

kościół wielonawowy o nawach równej wysokości

hurdycja

drewniany ganek w sredniowiecznym bydownictwie obronnym, w gornej czesci murow obronnych

ornament kandelabrowy

ornament pionowy oparty na schemacie trzonu kandelabru

gzyms

pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, chroniąca go przed spływającą wodą deszczową

kanele

pionowe żłobkowanie wklęsłe na trzonie kolumny lub pilastru

kapitel

górna część kolumny składająca się z głowicy i abakusu

kariatyda

stosowana np. w portalach podpora w kształcie półpostaci kobiety wspierającej gzyms lub inny element architektoniczny

kartusz

ozdobne obramowanie herbu, emblematu, monogramu, napisu czy malowidła, a także motyw ornamentowy w postaci ozdobnej tarczy

kimation

ciągły ornament złożony z szeregu stylizowanych motywów roślinnych

kolumna

podpora architektoniczna o okrągłym trzonie. Składa się z bazy, trzony, głowicy i abakusu (głowica + abakus = kapitel)

Esownica

element dekoracyjny złożony z dwóch wolut (ślimacznic) na kształt litery "s". Umieszczana na wspornikach.

Facjata

Pomieszczenie mieszkalne na poddaszu z częściowo osobnym dachem

fasada

efektowna, dekoracyjna elewacja budynku, spełniająca funkcje reprezentacyjne dla całego budynku

Faseta

wklęsły narożnik między prostopadłymi ścianami lub zaokrąglone naroże, ozdobny gzyms na połączeniu ścian i sufitu lub ściany i posadzki

Feston

element dekoracyjny w formie fragmentu tkaniny, wieńca z kwiatów, roślin lub owoców swobodnie zwieszających się z dwóch punktów zaczepienia

Filar

Pionowa podpora o przekroju kwadratowym lub wielobocznym.

Fryz arkadowy

płaskorzeźbiony fryz - ciąg małych arkad umieszczonych pod gzymsem ściany zewnętrznej

Girlanda

dekoracyjny, roślinny ornament w formie podwieszonej wiązanki kwiatów, liści i owoców

Groteska

ornament roślinny składający się z wici roślinnej, w którą wplecione są inne elementy takie jak postacie ludzkie, zwierzęta, części uzbrojenia, owoce, obrazy itd.

Groteska stelażowa

Groteska pozbawiona wici roślinnej

Glif

ukośne rozszerzenie muru framugi okiennej dzięki czemu zyskiwały więcej światła

Gont

drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych

Kopuła

sklepienie półkoliste lub półeliptyczne oparte na murze lub bębnie na planie kolistym, eliptycznym lub wielobocznym.

Kruchta

część kościoła, przedsionek poprzedzający wejście

Krużganek

arkadowy, długi korytarz, okalający przeważnie wewnętrzny dziedziniec

Krypta

ciemne sklepione pomieszczenie pod kaplicą lub kościołem w którym umieszczano trumny ze zwłokami

Ornament lambrekinowy

ornament polegający na naprzemiennym zestawieniu ze sobą motywów np. muszli i stylizowanych liści.

Latarnia

cylinder umieszczony na górnym pierścieniu kopuły z otworami doświetlającymi pomieszczenie przykryte kopułą

Lico muru

zewnętrzna lub wewnętrzna strona muru kamiennego lub ceglanego, starannie obrobiona

Loggia

rodzaj galerii otwartej na zewnątrz, przeważnie pięknie dekorowanej

Lukarna

pionowe okienko na dachu doświetlające poddasze

Łęk

łukowa płaszczyzna np. sklepienia

Łuk tęczowy

Łuk zamykający od góry tęczowy otwór (portal) w ścianie oddzielającej nawę kościoła od prezbiterium

Machikuła

murowane zwieńczenie muru, wysunięte na zewnątrz, wsparte na kamiennych lub murowanych konsolach

Maswerk

zdobienie otworów okiennych w kamienne laskowania, służące do umieszczenia w nich szyb czy witraży

Maureska

ornament płaszczyznowy zbudowany ze stylizowanych wici roślinnych o silnie przekształconych łodygach, liściach i kwiatach, ułożonych symetrycznie i wypełniający całkowicie pole.

Meander

geometryczny ornament w formie poziomego pasa, złożony z powtarzających się układów linii załamanych wielokrotnie pod kątem prostym

Nawa

Część kościoła położona pomiędzy prezbiterium a kruchtą, przeznaczona dla wiernych

Nisza (arkadowa)

wnęka, wgłębienie w fasadzie lub ścianie wewnątrz budynku przeznaczona do celów zdobniczych, kultowych

ornament

motyw lub zespół motywów zdobniczych

Ornament okuciowy

ornament składający się z motywów naśladujących płaskie żelazne okucia, wycięte w kształt listew i ażurowych plakiet wśród których występują motywy imitujące główki gwoździ, nity, maszkarony, lwie głowy, elementy roślinne itp.

Panoplia

motyw dekoracyjno-symboliczny złożony najczęściej z broni białej i uzbrojenia ochronnego(tarcz, mieczy, zbroi)

Park neoklasyczny

park niesymetryczny, dążono do naturalności, różnorodności roślinnej

Pilaster

ustawiony przy ścianie lub częściowo w nią wtopiony filar - pełnił funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną

Plecionka celtycka

poczwórny węzeł na bazie koła

Płycina

pole o dowolnym kształcie, często wgłębione, obramowane, gładkie lub wypełnione dekoracją

Polichromia

wielobarwne malowidło, przedstawiające jakieś sceny lub składające się z ornamentów wici roślinnej

Portal

Najczęściej bogato dekorowane, ozdobne obramowanie otworu wejściowego lub bramnego

Porządek architektoniczny

system konstrukcyjno-dekoracyjny obejmujący kolumnę z bazą i kapitelem oraz belkowanie

Porządek dorycki

Stosunek średnicy kolumny do jej wysokości wynosił 1:6 - od wzrostu mężczyzny (6 stóp)

Porządek joński

Uosabiał kobietę - smuklejsza od mężczyzny. Stosunek szerokości do wysokości 1:8. Ślimaczny kapitel miał symbolizować loki a kanele - fałdy sukni

Porządek koryncki

Podobny do jońskiego - różnił się kapitelem dekorowanym powyginanymi liśćmi akantu

Prezbiterium

przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa. Może być wydzielona balustradą, podwyższeniem i tęczą

Profilowanie

powtarzający się motyw dekorujący np. fryz, gzyms, ościeża

Przypora

element konstrukcyjny przystawiony do ściany dla wzmocnienia całej konstrukcji

Rocaillle

ornament wyglądem naśladujący muszlę \, stylizowane małżowiny uszne lub florę morską

Rollwerk (ornament zwijany)

ornament składający się ze zwijających się blaszanych wstęg. Bardziej powyginany niż ornament okuciowy.

Rotunda

typ budynku zbudowany na planie koła, często zamknięty kopułą

Rozeta

ornament w kształcie rozwiniętej róży lub okrągłe okno wypełnione witrażem i ornamentem maswerkowym

Rustyka

mur zbudowany z dokładnie dopasowanych ciosów kamiennych

Ryzalit

część ściany budynku wysunięta do przodu lecz niewydzielona, a tworząca całość z fasadą

Rzygacz (gargulec)

ozdobny wylot rynny dachowej odprowadzający wodę daleko od lica muru. często w formie smoków, ptaków, fantastycznych potworów

Sgraffito

technika zdobienia ścian polegająca na wycinaniu położonego warstwami różnokolorowego tynku

Sklepienie

konstrukcyjno-przestrzenne zamknięcie pomieszczenia. Rozróżniamy: kolebkowe, krzyżowe, krzyżowo- żebrowe, gwiaździste, klasztorne, żaglowe

Sklepieni kolebkowe

sklepienie w kształcie połowy leżącego walca przeciętego wzdłuż płaszczyzny poziomej

Sklepieni krzyżowe

sklepienie zbudowane na planie kwadratu z dwóch, przenikających się sklepień kolebkowych

Sklepienie krzyżowo- żebrowe

Sklepienie krzyżowe o wyraźnie zaznaczonych miejscach przecięcia kolebek przez wymurowanie żeber

Sterczyna

piionowy element dekoracyjny w postaci smukłej czworobocznej wieżyczki, zakończonej od góry ostrosłupem, którego krawędzie dekorowane są żabkami i zwieńczone kwiatonem

Stiuk

mieszanina gipsu lub pyłu marmurowego z wapnem i piaskiem. Technika artystyczna polegająca na zdobieniu ścian czy sufitów dekoracją modelową z tej masy.

Strop

płaskie przykrycie pomieszczenia

Styl Ludwika XV

Styl związany z panowaniem Ludwika XV we Francji. Lekkie i eleganckie formy konstrukcyjne, krzywoliniowe we wszystkich płaszczyznach, meble skrzyniowe są fornirowane, powyginane

System szkieletowy

Rodzaj konstrukcji umożliwiającej wykonywanie sklepień o dużych rozpiętościach dzięki zastosowaniu łuku ostrego, przypór, skarp i filarów. Umieszczono w nich duże okna wypełnione witrażami

Szczyt

część ściany przedłużona ku górze aby zakryć dwuspadowy dach

Trakt

ciąg pomieszczeń między dwiema ścianami konstrukcyjnymi

Transept

nawa prostopadła do osi kościołapołożona między prezbiterium a resztą jego budynku

Tympanon

Zamknięta obramowaniem trójkątna płaszczyzna na której czasami umieszczano elementy dekoracyjne - płaskorzeźby. Wieńcząca zwykle szczyt dachu

Tete en espagnolette

motyw kobiecej maski z kryzą wokół głowy

Wimperga

dekoracyjne wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta wieńczące szczyt portalu lub ostrołuk okna

Ornament wstęgowo-cęgowy

ornament składający się z motywu wstęgi która przeplata się tworząc charakterystyczne cęgi

Wykusz

nadwieszona wybudówka. Pokryte na zewnątrz rzeźbionym detalem, dekorowane tarczami herbowymi. wewnątrz umieszczano siedziska

Zendrówka

Specjalnie wypalana o ciemnej barwie cegła używana w architekturze do zdobienia ścian.

Zwornik

najwyżej umieszczony w sklepieniu kamień, pełniący rolę zamknięcia całej konstrukcji żeber. Rzeźbiono na nich tarcze herbowe, postacie z mitologii lub sceny religijne, rzeźbiono kwiaty, rośliny

Żebro

element konstrukcyjny, wybudowany na przecięciu się pól sklepienia dla lepszego wzmocnienia