Słownik wyrazów obcych

sztuka świadomego ubóstwa; działanie artystyczne polegające na eksponowaniu przedmiotów surowych, ubogich lub niepoddanych obróbce

arte povera

sztuki wyzwolone; siedem przedmiotów świeckich - gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka - wykładanych w szkołach starożytnego Rzymu i średniowiecznej Europy

artes liberales

francuska odmiana secesji

art nouveau

działa anatomii - nauka o stawowych połączenia kości

artrologia

przekonanie występujące u dzieci w wieku przedszkolnym, że niektóre przedmioty i zjawiska przyrody są przez kogoś w jakimś celu zrobione

artyficjalizm

rodzaj domowej katarynki odtwarzającej dźwięk z dziurkowanych płyt, popularny w XIX w.

aryston

karierowicz; człowiek dla którego celem w życiu jest zdobycie stanowiska, władzy lub pieniędzy

arywista

czarcie łajno, smrodzieniec; żółta przyprawa lub gumożywica w postaci żółtobrązowej masy o nieprzyjemnym zapachu otrzymywana z korzeni i kłączy rośliny o tej samej nazwie, wykorzystywana gł. na plastry lecznicze

asafetyda

trójwymiarowa kompozycja utworzona często z gotowych przedmiotów lub dzieł plastycznych, wywodząca się z kolażu

asamblaż

pozycja ciała podczas ćwiczeń jogi, także mata do tych ćwiczeń

asana

skrajne ugrupowanie religijne muzułmanów z XI-XIII w. stosujące terror wobec przeciwników religijnych i politycznych

asasyni, nizaryci

w informatyce podstawowy kod 7-bitowy przypisujący znakom liczby z zakresu 0-127 lub w wersji rozszerzonej 0-255

ASCII

urządzenie hydrolokacyjne wykrywające zanurzone okręty podwodne

asdic, azdyk

jałowość; stan braku żywych drobnoustrojów w pomieszczeniach i na przedmiotach, pożądany zwłaszcza podczas operacji chirurgicznych

aseptyka

złotowłos, złotogłów; roślina z liliowatych znana w starożytności jako kwiat cmentarny

asfodel

glista; pasożyt człowieka

askaryda

1. w XIX i XX w. żołnierz włoskich lub niemiecki ch wojsk kolonialnych; 2. uzbrojony autochton ochraniający karawany

askarys

demon występujący w apokryfach i legendach Talmudu jako król demonów; także postać średniow. legend żydowskich

Asmodeusz

rym niedokładny, polegający na identyczności samych samogłosek: woda - droga

asonans

słodzik ok. 200 razy słodszy od sacharozy

aspartam

w sztuce egipskiej: sposób przedstawieńtrójwymiaru poprzez ujęcia z przodu, z boku i od góry

aspektywa

grzyb tworzący pleśnie na owocach, chlebie, konfiturach

aspergillus, kropidlak

pokropienie wodą święconą

aspersja

zniknięcie osoby lub przedmiotu i pojaiwenie się ich w innym miejscu

asport

wg typologii Kretschmera: człowiek o smukłej, wątłej budowie ciała, nieśmiały i drażliwy

astenik, leptosomatyk

kryptogram złożony z gwiazdek mogący pełnić rolę podpisu w publikowanym tekście

asteronim

znak drukarski w postaci gwiazdki (*) służący jako odsyłacz lub znak umowny

asterysk

rodzaj pluszu z okrywą włosową z przędzy moherowej, używana na płaszcze damskie imitujące futro

astrachan

ornament w formie pasma perełek ułożonych na przemian z pałeczkami i krążkami

astragal

wróżenie za pomocą kostek, kamyków lub kawałków drewna

astragalomancja

w mit.gr.: bogini sprawiedliwości; żyła na ziemi, ale zarażoną ludzką nieprawością powróciła do nieba, gdzie widnieje w gwiazdozbiorze Panny

Astrea

umiejętność rozpoznawania gwiazd i gwiazdozbiorów na niebie

astrognozja

kult gwiazd i planet uważanych za demony, bóstwa lub ich siedzibę

astrolatria

wróżenie z gwiazd

astromancja

reakcja ruchowa zwierząt na światło Słońca, Księżyca i gwiazd umożliwiająca im orientację przestrzenną i utrzymanie właściwego kierunku (np. lot ptaków)

astrotaksja

w mit. ind. upersonifikowana siła zła, istota demoniczna walcząca z bogami o władzę nad światem

Asura

prosta, której odległość od krzywej maleje wraz z przesuwaniem się po tej prostej

asymptota

konstrukcja składniowa charakteryzująca się brakiem spójników między współrzędnymi członami np. Veni, vidi, vici.

asyndeton

nauka zajmująca się badaniem zabytków pisma klinowego i kultury ludów starożytnej Mezopotamii: Asyryjczyków, Babilończyków, Akadów i Sumerów

asyriologia, asyrologia

prąd w teologii muzułmańskiej X-XI w. w którym szczególne znaczenie miała koncepcja ograniczonej wolnej woli człowieka i w którym ustalono podstawowe kanony teologii islamu wrelacjacj woara-rozum i bóg-człowiek

aszaryzm

żydzi zamieszkujący Europę środkowo-wschodnią, posługujący się na co dzień językiem jidysz

Żydzi Askenazyjscy, Askenazyjczycy

semicka bogini płodności, wcielenie znanego na całym Bliskim Wschodzie kultu WIelkiej Matki - utożsamiana z babilońsko-asyryjską Isztar

Asztarte

1. miejsce przeznaczone dla modlących się lub medytujących ascetów (klasztor, pustelnia, erem); 2. każde z czterech stadiów życia zalecanego członkom tzrech wyższych stanów społeczeństwa indyjskiego;

aśrama, aszrama

w filozofii starożytnej: zupełny spokój ducha, obojętność wobec niezależnego od ludzi losu i cierpień, niepoddawanie się namiętnościom

ataraksja

1. pierwsza wyższa uczelnia założona w Rzymie przez cesarza Hadriana; 2. szkoła średnia we Francji w okresie Rewolucji Francuskiej oraz szkoła średnia w Belgii i Szwajcarii

ateneum

zamach na czyjeś życie na tle politycznym

atentat

rozpylacz; przyrząd do rozpylania cieczy

atomizer

wyraz nieakcentowany

atonon

pot. ptasznik australijski; bardzo agresywny i jadowity pająk australijski, budujący rurkowate sieci w szczelinach skał i przy pniach drzew

atraks, podkopnik

przypisanie dzieła sztuki o nieznanym autorstwie konkretnemu artyście lub w szkole.

atrybucja

poza baletowa: tancerz staje na jednej nodze, drugą ma uniesioną do tyłu i ugiętą w kolanie, tułów wyprostowany.

attitude [atitid]

jedna trylionowa 10(-18)

atto

uroczysta pieśń poranna, wykonywana w XVII-XVIII wieku na dworach magnackich, w czasie porannych przyjęci lub audiencji.

aubade [obad]

1. o potrawie z mięsa: podawany w stanie półsurowym; 2. o potrawie z ryb: gotowany do nabrania niebieskiej barwy.

au bleu [o ble]

Audaces fortuna iuvat

śmiałym szczęście sprzyja.

zgrubienie (o wyrazie)

augmentatyw

o potrawie: zapiekany, zwłaszcza w sosie beszamelowym.

au gratin

zbiór 28 artykułów wiary ułożonych przez luterańskiego teologa Melanchtona i przedłożone do zatwierdzenia Karolowi V w 1530 roku

Augsburskie wyznanie wiary, konfesja Augsburska

w starożytnym Rzymie: kapłan przepowiadający przyszłość i odgadujący wolę bogów ze zjawisk przyrody

augur

złota moneta polska Augusta III bita w latach 1753-1758.

augustdor

wzrostomierz; aparat do pomiaru wzrostu roślin.

auksanometr

hormon wzrostowy roślin.

auksyna

ospielica; roślina azjatycka

aukuba

osada górali kaukaskich oraz niektórych plemion koczowniczych Azji Środkowej

auł

potrawy przyrządzane bez przypraw i sosów.

au naturel [o natirel]

w starożytnym Rzymie: woźnica, kierujący wozem zawodach podczas igrzysk.

auriga

nakłuwanie lub stymulowanie prądem określonych punktów na uchu w celach leczniczych.

aurikuloterapia

badanie wewnętrznych narządów przez osłuchanie uchem lub słuchawką.

auskultacja

w starożytnym Rzymie: przepowiadanie przyszłości i odgadywanie woli bogów, głównie z lotu ptaków.

auspicje

program przebudowy monarchii austriackiej w federację równouprawnionych narodów pod berłem Habsburgów, wysunięty na początku XIX wieku przez działaczy czeskich.

austroslawizm

w czasie okupacji niemieckiej zaświadczenia o zatrudnieniu.

ausweis

1. tymbalik; potrawa z mięsa lub ryby w galarecie; 2. galareta z żelatyny lub wywaru z nóżek cielęcych i wieprzowych lub z rybich głów.

auszpik

samowystarczalność gospodarcza państwa; według stoików i cyników samowystarczalność jednostki w dążeniu do szczęścia.

autarkia

dział ekologii badający zależności organizmu od jego środowiska oraz wpływ czynników środowiska na jego życie.

autekologia

publiczne wyznanie lub zaparcie się wiary przez oskarżonego o herezję - etap procesu inkwizycyjnego; także: publiczne wykonanie wyroku na skazanym w takim procesie, gł. spalenie na stosie; przen.: publ. napiętnowanie kogoś, pokajanie się lub przyznanie

autodafe, auto da fe

sprzeczna z konstytucją forma przejęcia całkowitej władzy w państwie przez legalnego szefa władzy wykonawczej (np. prezydenta) praktykowana gł. w Ameryce Południowej

autogolpe

samodzielność i odrębność krajowych kościołów prawosławnych w zakresie organizacji, hierarchii, zwyczajów i liturgii.

autokefalia

hermetycznie zamykany zbiornik do ogrzewania pod wysokim ciśnieniem używany m.in. do sterylizacji materiałów opatrunkowych i narzędzi chirurgicznych.

autoklaw

każdy z chromosomów, poza chromosomami płci (alosomami).

autosom

zdolność niektórych zwierząt do odrzucania części swojego ciała np. ogona przez jaszczurkę.

autotomia

samożywność; zdolność wytwarzania związków organicznych z nieorganicznych w procesie fotosyntezy i chemosyntezy.

autotrofizm

szczepionka sporządzona z drobnoustrojów pochodzących z organizmu chorego i tylko dla niego przeznaczona.

autowakcyna

wiatrakowiec; wiropłat w którym pionowy wirnik nośny obraca się samoczynnie, a ciąg wytwarza napędzane silnikiem poziome śmigło

autożyro

Aut vincera, aut mori

„Albo zwyciężyć, albo umrzeć” (napis na pieczęci konfederacji barskiej).

w mitologii celtyckiej: raj lub kraina umarłych – opływająca w rozkosze wyspa na Morzu Zachodnim.

Avalon

rosół drobiowy z jajkami i cytryną lub sos z jajek i cytryny.

avgolemono

płynne rezerwy finansowe, które mogą być natychmiast uruchomione, będące w dyspozycji banków lub państw.

avoiry [awuary]

poręczenie na wekslu lub czeku.

awal

przedporcie; zewnętrzna część portu, obszar między falochronami a wewnętrznymi basenami portowymi.

awanport

wysunięta ku nieprzyjacielowi placówka ubezpieczająca.

awanpost

w mitologii indyjskiej wcielenie boga, zwłaszcza Wisznu, który zstępuje do świata ludzi pod postacią człowieka lub zwierzęcia, by przywrócić zachwiany ład świata.

Awatara

studnia krasowa; pionowy kanał w skałach wapiennych wiodący w głąb ziemi lub łączący korytarze jaskiniowe na różnych poziomach.

awen

zbiór tekstów religijnych zaratusztrianizmu z XVI-XII wieku p.n.e. – jedyny zabytek języka staroperskiego.

Awesta

rozcięża; krzew lub drzewo odporne na duże stężenia soli, o charakterystycznych korzeniach powietrznych; rośnie w lasach mangrowych.

awicenia

1309-1377 okres rezydowania papieży w Awinionie i uzależnienia kościoła od władzy królów Francji.

Awiniońska niewola

funkcjonariusz węgierskiej służby bezpieczeństwa w czasach stalinowskich.

awosz

opieka wuja nad siostrzeńcami, którzy dziedziczą po nim majątek i pozycję społeczną.

awunkulat

symboliczne wyobrażenie kosmosu w kształcie pionowej osi, wokół której ułożone są jego elementy (światy, krainy), przedstawiony jako drabina, słup, góra, krzyż lub drzewo kosmiczne.

Axis Mundi

różanecznik

azalia

przeciwzapalny wyciąg spirytusowy z kwiatów rumianku.

azulan

mająca działanie przeciwzapalne substancja w olejkach eterycznych np. rumianku.

azulen

nadwyżka kursu dewiz lub papierów wartościowych ponad ich wartość nominalną.

ażio