3. Pojęcia, definicję

teoria rozwoju świata biologicznego stworzona przez Karola Darwina. Przedstawia proces przekształcania się organizmów pod wpływem warunków środowiskowych, co prowadzi m.in. do utrwalania dziedzicznych cech i powstawania nowych gatunków.

ewolucjonizm

przeznaczenie, zły los, nieszczęście.

fatum

w modernizmie (Młodej Polsce) pogardliwe określenie człowieka ograniczonego, bez aspiracji, skoncentrowanego na gromadzeniu dóbr materialnych, obojętnego na dobro ogółu i wartości duchowe.

filister

postawa religijno-światopoglądowa i nawiązujący do niej kierunek literacki z początku XX w. Poglądy św. Franciszka z Asyżu (XII–XIII w.), głoszenie przez niego niego idee ewangelicznego ubóstwa, braterstwa wszystkich stworzeń, pogodnej afirmacji świata.

franciszkanizm

krótki utwór wierszowany, zwykle żartobliwy, należący do liryki, choć czasami zawierający elementy epickie i dramatyczne; gatunek i jego nazwę wprowadził do polskiej literatury Jan Kochanowski.

fraszka

kierunek w literaturze i sztuce drugiego i trzeciego dziesięciolecia XX w. odrzucający tradycję i dawne osiągnięcia kultury, gloryfikujący współczesną mu cywilizację techniczną i głoszący narodziny sztuki przyszłości.

futuryzm

gatunek epiki ukształtowany w romantyzmie. Naśladuje wypowiedź ustną, ma luźną kompozycję i zmienny tok fabuły. Obfituje we wtrącenia i zwroty do słuchaczy.

gawęda szlachecka

dziedzina piśmiennictwa obejmująca żywoty świętych oraz legendy o życiu i czynionych przez nich cudach.

hagiografia

kierunek w sztuce rozwijający się w latach 70. XX w.; cechował się fotograficzną wiernością i precyzją odtworzenia wyglądu ludzkich postaci oraz ukazywanych przedmiotów (najczęściej codziennych urządzeń i obiektów).

hiperrealizm

zagłada Żydów dokonana przez nazistów podczas II wojny światowej; inne określenia: Szoah, Zagłada.

Holocaust

nawiązania do tematów i motywów liryki Horacego, naśladowanie postawy dystansu wobec przeżyć podmiotu lirycznego oraz powściągliwości w wyrażaniu uczuć. Nawiązania te pojawiały się w poezji europejskiej renesansu i późniejszych epok.

horacjanizm

Głosili oni idee wielkości i godności człowieka jako istoty wolnej i twórczej. Odwoływali się do dorobku cywilizacji i kultury antycznej, uznawali filologię za królową nauk.

humanizm

utwór liryczny utrzymany w uroczystym, podniosłym tonie, pieśń pochwalna wysławiająca bohatera, bóstwo, ideę, naród, instytucję. W średniowieczu stanowił ważny gatunek poezji religijnej. d romantyzmu podejmowano tematy filozoficzne i moralne.

hymn

ukazywanie rzeczywistości w dziełach literatury i sztuki w sposób zgodny z pewnymi idealnymi wzorcami (piękna, moralności, mądrości itp.) uznanymi za godne naśladowania.

idealizacja

w filozofii przekonanie, że rzeczywistość ma przede wszystkim charakter duchowy, a nie materialny. Idea (myśl, świadomość) ma charakter pierwotny, a rzeczywistość materialna – wtórny.

idealizm

kierunek w sztuce ostatnich dziesięcioleci XIX w. charakteryzujący się dążeniem do uchwycenia w dziele artystycznym ulotnych wrażeń i nastrojów. Malarze tworzyli w plenerze, używali czystych barw i ukazywali wpływ oświetlenia na zmiany koloru.

impresjonizm

w antycznej tragedii konsekwencja sprzeczności między świadomością i dążeniami bohatera, pragnącego zmienić swoje przeznaczenie a wynikającymi z tego następstwami, które – mimo jego działań – prowadzą nieuchronnie do katastrofy.

ironia losu

zabieg artystyczny romantycznego twórcy, który bawi się konwencjami, łącząc w dziele sprzeczne elementy (np. tragizm i komizm, wzniosłość i pospolitość, realizm i cudowność).

ironia romantyczna

w antycznej tragedii konsekwencja sprzeczności między świadomością i dążeniami bohatera, pragnącego zmienić swoje przeznaczenie a wynikającymi z tego następstwami, które – mimo jego działań – prowadzą nieuchronnie do katastrofy.

ironia tragiczna

w literaturze taki sposób przedstawienia postaci, który wyolbrzymia lub deformuje niektóre cechy jej wyglądu lub zachowania w celu ośmieszenia.

karykatura