5. Pojęcia, definicje

ruch pokoleniowy w literaturze (zwłaszcza poezji) polskiej lat 70. XX w.; jego przedstawiciele wzywali do przedstawiania prawdziwego obrazu rzeczywistości społecznej i występowali przeciwko propagandowej nowomowie w środkach masowego przekazu.

Nowa Fala

gatunek epiki obejmujący krótkie utwory prozatorskie, zazwyczaj o zwartej kompozycji i jednowątkowej fabule, charakteryzujące się dynamiczną akcją z wyraźnie zaznaczonym punktem kulminacyjnym oraz puentą.

nowela

określenie języka podporządkowanego celom i potrzebom totalitarnego państwa, stosowane wobec narzucających zideologizowany obraz świata wypowiedzi propagandowych w krajach tzw. realnego socjalizmu.

nowomowa

gatunek liryczny wywodzący się ze starożytnej greckiej pieśni chóralnej. Utrzymana w podniosłym tonie. antyczna sławiła triumfatorów igrzysk olimpijskich i wojennych bohaterów. Mitologia i literatura klasyczna.

oda

w sztuce i literaturze europejskiej zainteresowanie życiem i kulturą Wschodu oraz czerpanie z niej tematów lub motywów. Tendencja ta była popularna w romantyzmie oraz na przełomie XIX i XX w.

orientalizm

tekst zawierający opis wydarzeń, których autor był świadkiem, oparty na jego wspomnieniach i przeżyciach, pisany z pewnego dystansu czasowego, często bez zamiaru publikacji.

pamiętnik

o charakterze dydaktycznym, propagujący wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych.

parenetyczny

wywodzący się ze starożytnej retoryki sposób przedstawiania zjawisk i kwestii w podniosłym stylu, silnie nacechowanym uczuciami (np. gniewu, namiętności, smutku) w celu wywołania wzruszenia lub oburzenia u odbiorcy.

patos

sztuka przekonywania, nakłaniania do czegoś, sugerowania pożądanych interpretacji i ocen.

perswazja

gatunek liryki nawiązujący do starożytnej tradycji łączenia poezji i muzyki. Cechuje: podział na strofy, rytmiczność i śpiewność, występowanie powtórzeń (refrenu). (m.in. pieśni biesiadne, miłosne, powitalne i pożegnalne, religijne)

pieśń

Gatunek poezji narracyjnej; łączy elementy liryki i epiki, obejmuje dłuższe utwory wierszowane utrzymane w tonie żartobliwym i ironicznym. Autor przedstawia w nich swoje poglądy i polemizuje z przeciwnikami ideowymi

poemat dygresyjny

gatunek epiki wierszowanej będący parodią eposu bohaterskiego, powstał w starożytności, rozwijał się w epokach późniejszych aż do oświecenia; poemat, w którym błahy temat przedstawiony jest w sposób patetyczny w celu osiągnięcia efektu komicznego.

poemat heroikomiczny

kierunek w polskiej poezji lat 60. i 70., którego przedstawiciele uprawiali w utworach różnego rodzaju gry językowe, rozbijali skostniałe struktury i odświeżali znaczenia słów, a także demaskowali fałsze i nadużycia totalitarnej nowomowy.

poezja lingwistyczna

wielobóstwo, wiara w istnienie wielu bogów, w przeciwieństwie do monoteizmu. Charakter politeistyczny miała większość religii starożytnych.

politeizm

charakteryzuje się m.in. zatarciem granic między kulturą wysoką a popularną, traktowaniem twórczości jako zabawy, odrzuceniem kryterium oryginalności, naśladowaniem i przekształcaniem innych stylów i dzieł.

postmodernizm

ukształtowany w oświeceniu gatunek prozy narracyjnej; należą do niego zazwyczaj krótkie opowieści z pogranicza prozy fabularnej i eseju filozoficznego, których fabuła służy ilustracji poglądów filozoficznych lub moralnych.

powiastka filozoficzna

najważniejszy gatunek epicki w literaturze nowożytnej, obejmujący utwory prozą, w których występuje narrator (pierwszo- lub trzecioosobowy), przedstawiający fabułę – czyli ciąg wydarzeń z udziałem bohaterów – rozgrywającą się w świecie przedstawionym.

powieść

powieść, której fabuła rozgrywa się w minionej epoce; jej autor stara się uwzględnić prawdę historyczną, choć może opowiadać o fikcyjnych postaciach i wydarzeniach. Gatunek ten rozwinął się w romantyzmie i przeżywał rozkwit w drugiej połowie XIX w.

powieść historyczna

gatunek z pogranicza epiki i liryki, który rozwinął się w romantyzmie; jego pełna dramatyzmu akcja skupia się na bohaterze, który często jest samotnym buntownikiem o tajemniczej biografii.

powieść poetycka

powieść o charakterze wychowawczym lub agitacyjnym, propagująca doraźne cele ideologiczne lub polityczne; często zawiera fragmenty publicystyczne, w których narrator lub jeden z bohaterów bezpośrednio wykłada poglądy autora.

powieść tendencyjna