4. Pojęcia, definicję

postawa światopoglądowa oraz zespół tendencji w kulturze pierwszego czterdziestolecia XX w. wyrażający przekonanie o kryzysie i nieuchronnym końcu cywilizacji europejskiej, charakterystyczne m.in. dla Drugiej Awangardy.

katastrofizm

„oczyszczenie”, funkcja przypisywana przez starożytnych teoretyków sztuki i literatury (m.in. Arystotelesa) oddziaływaniu tragedii, która, wywołując u widzów litość, żal i trwogę, miała uwalniać ich od brzemienia tych emocji.

katharsis

przemówienie kapłana wygłaszane podczas mszy lub innej uroczystości religijnej, będące komentarzem do Pisma Świętego (określane wówczas jako homilia), wykładające podstawy wiary lub przekazujące nauki moralne.

kazanie

wyrazisty pomysł wpływający na konstrukcję i wymowę utworu literackiego, mający zwrócić uwagę czytelnika, zaskoczyć go i zadziwić.

koncept

ruch religijno-kulturalny w XVI i XVII w. zwalczający reformację, a jednocześnie dążący do odnowy Kościoła katolickiego.

kontrreformacja

niechęć lub wrogość wobec cudzoziemców i przedstawicieli narodowości innej niż własna.

ksenofobia

kierunek w malarstwie i rzeźbie pierwszego dwudziestolecia XX w. Przedstawiciele prezentowali obiekty jako uproszczone figury geometryczne lub rozbijali ich formę na składniki, tak by równocześnie ukazywać wszystkie aspekty przedmiotów czy modeli.

kubizm

obcy element językowy, np. forma gramatyczna, słowo lub sformułowanie, wpleciony w wypowiedź w języku ojczystym.

makaronizm

świadomie wykraczający poza zasady rzetelnej argumentacji sposób kształtowania wypowiedzi w celu wywarcia pożądanego przez nadawcę wpływu na nieświadomego manipulacji odbiorcę.

manipulacja językowa

nurt w dworskiej poezji baroku, w którym szczególny nacisk kładziono na posługiwanie się konceptem, wirtuozerię formalną i kunsztowne zabawy słowem.

marinizm

w filozofii przekonanie, że rzeczywistość ma charakter materialny; przeciwieństwo idealizmu.

materializm

W chrześcijaństwie odpowiada temu zapowiedź ponownego przyjścia Chrystusa. W polskim romantyzmie zakłada, że Polacy, dzięki swojemu męczeństwu, przyniosą zbawienie całej ludzkości.

mesjanizm

„naśladowanie” (natury), jedna z kluczowych kategorii antycznej teorii sztuki i literatury, odnoszona przede wszystkim do malarstwa, rzeźby i poezji. Wywoływanie reakcji odbiorcy.

mimesis

opowieść wyrażająca i porządkująca wierzenia jakiejś społeczności. Tematem może być np. powstanie świata, narodziny bogów, stworzenie człowieka lub genealogia władców i herosów.

mit

w literaturze przekształcanie elementu przedstawianej rzeczywistości (postaci, wydarzeń, zjawisk) w sposób nadający mu cechy mitu lub legendy.

mitologizacja / mityzacja

1. używane w polskiej refleksji nad literaturą i sztuką określenie Młodej Polski; 2. stosowana w nauce i krytyce zachodniej, zwłaszcza anglosaskiej, ogólna nazwa nowoczesnych tendencji w literaturze, sztuce i architekturze.

modernizm

wiara w istnienie jednego Boga, w odróżnieniu od politeizmu. Religie monoteistyczne to m.in. judaizm, chrześcijaństwo i islam.

monoteizm

1. ukształtowany w średniowieczu gatunek dramatyczny reprezentowany przez utwory łączące refleksję filozoficzną i teologiczną z dydaktyzmem; 2. dzieło literackie niosące wyraźne przesłanie moralne.

moralitet

kierunek w sztuce drugiej połowy XIX w.; jego przedstawiciele dążyli do ukazania natury oraz rzeczywistości społecznej w sposób maksymalnie wierny, rezygnujący z komentowania ukazywanych zjawisk, bez upiększeń, często z drastycznymi szczegółami.

naturalizm

jeden z terminów określających tendencje w literaturze, sztuce i muzyce przełomu XIX i XX w., wskazujący na ich nawiązania do romantyzmu.

neoromantyzm