część 1

Nie należy skazywać za przestępstwo nieobecnego.

1. ABSENTEM IN CRIMINIBUS DAMNARI NON OPORTET

Przyrost przypada temu co główne

2. ACCESSIO CEDIT PRINCIPALI

Powód idzie za sądem pozwanego

3. ACTOR SEQUITUR FORUM REI

Czynność pozorna jest nieważna

4. ACTUS SIMULATUS NULLIUS EST MOMENTI

Adopcja/Przysposobienie naśladuje Naturę

5. ADOPTIO NATURAM IMITATUR

Nikt nie może zawrzeć stypulacji w zastępstwie drugiego

6. ALTERI STIPULARI NEMO POTEST

Wola testatora może być zmieniana aż do śmierci.

7. AMBULATORIA EST VOLUNTAS TESTATORIS USQUE AD MORTEM

Należy wysłuchać drugiej strony / Niechaj będzie wysłuchana i druga strona

8. AUDIATUR ET ALTERA PARS

Nie można/wolno procesować się 2 razy w tej samej sprawie

9. BIS DE EADEM RE AGERE NON LICET / BIS DE EADEM RE AGI NON POTEST

Siła wyższa jest zdarzeniem, któremu słabość ludzka oprzeć się nie może

10. CASUS EST MAIOR VIS CUI HUMANA INFIRMITAS RESISTERE NON POTEST

To co jasne nie wymaga interpretacji

11. CLARA NON SUNT INTERPRETANDA.

Nikt nie ponosi kary za myślenie.

12. COGITATIONIS POENAM NEMO PATITUR.

Korzyść musi przypaść temu kto ponosi ryzyko

13. COMMODUM EIUS ESSE DEBET CUIUS EST PERICULUM.

Potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności. Art. 498 KC

14. COMPENSATIO EST DEBITI ET CREDITI INTER SE CONTRIBUTIO

Ten kto się przyznał uważany jest za zasądzonego.

15. CONFESSUS PRO IUDICATO EST.

Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, ale jego wykonanie przymusowe.

16. CONTRACTUS AB INITIO VOLUNTATIS EST, EX POST FACTO NECESSITATIS.

Każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach.

17. CONVENTIO OMNIS INTELLEGITUR REBUS SIC STANTIBUS / REBUS SIC STANTIBUS OMNIS PROMISSIO INTELLEGITUR.

Przestępstwa ulegają wymazaniu przez śmierć sprawcy

18. CRIMINA MORTE EXTINGUUNTUR

Termin wzywa za człowieka

19. DIES INTERPELAT PRO HOMINE

Złego zamiaru nie domniemuje się

20. DOLUS NON PRAESUMITUR.

Za podstęp zawsze się odpowiada

21. DOLUS SEMPER PRAESTATUR.

Twarde prawo, ale prawo

DURA LEX, SED LEX

Ciężar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na tym co zaprzecza

23. EI INCUMBIT PROBATIO QUI DICIT NON QUI NEGAT

Ten może uchylić ustawy co może je uchwalać

24. EIUS EST TOLLERE LEGEM, CUIUS EST CONDERE.

Powstrzymanie się od działania jest także działaniem.

25. ET NON FACERE, FACERE EST.

Uważa się że gatunek nie ginie

26. GENUS PERIRE NON CENSETUR

Dziedziczenie jest wejściem w ogół praw, jakie posiadał zmarły

27. HEREDITAS EST SUCCESSIO IN UNIVERSUM IUS, QUOD DEFUNCTUS HABUERIT.

Nie przyznaje się spadku po żyjącym

HEREDITAS VIVENTIS NON DATUR.

Wszelkie prawo powinno być ustanawiane ze względu na (prawa) człowieka.

29. HOMINUM CAUSA OMNE IUS CONSTITUTUM SIT.

Przy szacowaniu wysokości odszkodowania bierze się pod uwagę nie tylko wyrządzoną szkodę, lecz także utracony zysk

30. IN QUOD INTEREST NON SOLUM EX DAMNO DATO CONSTAT, SED ETIAM EX LUCRO CESSANTE.

Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktów nie szkodzi.

31. IGNORANTIA IURIS NOCET, IGNORANTIA FACTI NON NOCET.

Zobowiązanie do świadczenia rzeczy niemożliwych jest nieważne.

32. IMPOSSIBLIUM NULLA OBLIGATIO EST

Przy zawieraniu umów uwzględnia się bardziej wolę stron, niż ich słowa

33. IN CONVENTIONIBUS CONTRAHENTIUM VOLUNTAS POTIUS QUAM VERBA SPECTANDA SUNT

Niegodnemu odbiera się spadek. - (art. 928 i 929 KC) – w określonych przez ustawę warunkach sąd może uznać spadkobiercę za niegodnego przyjęcia spadku.

34. INDIGNO AUFERTUR HEREDITAS.

Sprawy wątpliwe należy rozstrzygać/orzekać na korzyść pozwanego. - W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy je rozstrzygać na korzyść oskarżonego.

35. IN DUBIO PRO REO

W równej/jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza. - W przypadku sporu pomiędzy właścicielem, a najemcą większe prawa do decydowania w kwestii ruchomości/nieruchomości ma właściciel.

36. IN PARI CAUSA MELIOR EST CONDITIO POSSIDENTIS.

Dziedzic/Spadkobierca nie dziedziczy kary nałożonej na spadkodawcę. - (art. 922 KC) – Kary nałożone w trybie kodeksu karnego na spadkodawcę nie przechodzą na spadkobiercę.

37. IN POENAM HERES NON SUCCEDIT

W testamencie należy badać zamiar spadkodawcy. - (art. 948 KC) – Testament powinien być tak tłumaczony, aby w jak największym stopniu spełnić wolę spadkodawcy w nim zawartą.

38. IN TESTAMENTIS PLENIUS TESTATORIS INTENTIONEM SCRUTAMUR.

Prawa są stanowione nie ze względu na konkretne osoby, lecz dla wszystkich – Obowiązujące prawo powinno nieść korzyści dla ogółu społeczeństwa nim objętego.

39. IURA NON IN SINGULAS PERSONAS, SED GENERALITER CONSTITUUNTUR

Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, nie szkodzić drugiemu, oddać każdemu co mu się należy. - Paremia ta wyjaśnia obowiązki nałożone przez prawo względem obywatela, tak, aby ten nie wchodził w zatarg z obowiązującymi przepisami.

40. IURIS PRAECEPTA SUNT HAEC: HONESTE, VIVERE, ALTERUM NON LAEDERE, SUUM CUIQUE TRIBUERE.

Nauka prawa jest znajomością spraw boskich I ludzkich oraz wiedzą o tym co sprawiedliwe, a co nie sprawiedliwe. - Znajomość prawa wiąże się ze znajomością wszelakich spraw związanych z funkcjonowaniem człowieka, a także pojmowania przez niego sprawiedliwo

41. IURIS PRUDENTIA EST DIVINARUM ATQUE HUMANARUM RERUM NOTITIA, IUSTI ATQUE INIUSTI SCIENTIA.

Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych. - Prawo cywilne powinno regulować wszelkie stosunki w relacjach międzyludzkich, które winno obejmować prawo.

42. IUS CIVILE VIGILANTIBUS SCRIPTUM EST.

Prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne. - Podstawowa odpowiedź na pytanie: Czym jest prawo? - stanowi zasadę mówiącą, iż wszelkie regulacje prawne powinny się zawierać w ramach słuszności i dobra publicznego.

43. IUS EST ARS BONI ET AEQUI.

Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych – Na kształtowanie prawa publicznego nie mogą wpływać umowy zawarte pomiędzy podmiotami prawnymi.

44. IUS PUBLICUM PRIVATORUM PACTIS MUTARI NON POTEST.

Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą/stałą wolą zagwarantowania każdemu jego praw. - O istnieniu sprawiedliwości możemy mówić wtedy, gdy wszelkie prawa należne jednostkom czy podmiotom prawnym są im bezsprzecznie gwarantowane i respektowane przez organ

45. IUSTITIA EST CONSTANS ET PERPETUA VOLUNTAS IUS SUUM CUIQUE TRIBUENDI.

Ustawa powinna być zwięzła. - Ustawa w swoim brzmieniu powinna zawierać wszelkie przypadki możliwe do zaistnienia, ujęte w jak najmniejszym wymiarze słów.

46. LEGEM BREVEM ESSE OPORTET.

Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich. - Ustawy powinny być napisane językiem, który gwarantuje ich rozumienie przez wszystkich odbiorców.

47. LEGES AB OMNIBUS INTELLEGI DEBENT.

Dobre ustawy rodzą się ze złych obyczajów. - Ustawa, która przeciwdziała „złemu obyczajowi”, jest uważana za dobrą, gdyż ma na celu redukcję występowania danego zjawiska wskutek opatrzenia czynu konkretną sankcją.

48. LEGES BONAE EX MALIS MORIBUS PROCREANTUR.

Ustawy przedkładają dobro ogółu nad dobro jednostek. - Ustawa w swoim założeniu ma gwarantować dobro

49. LEGES OMNIUM SALUTEM SINGULORUM SALUTI ANTEPONUNT.

Ustawę uchyla się ustawą. - ustawę może zmienić tylko organ ustawodawczy, poprzez zastąpienie starej ustawy nową

50. LEX LEGE TOLLITUR

Ustawa nie rozróżnia

51. LEX NON DISTINQUIT

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą. - w momencie pojawienia się nowelizacji danej ustawy, ustalenia jej poprzedniczki, które uległy zmianie tracą swoją moc.

52. LEX NON OBLIGAT NISI PROMULGATA.

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą. - w momencie pojawienia się nowelizacji danej ustawy, ustalenia jej poprzedniczki, które uległy zmianie tracą swoją moc.

53. LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI.

Ustawa patrzy na przód, a nie wstecz. - ustawa, która wchodzi w życie nie powinna rozpatrywać przypadków mających miejsce w przeszłości. Regulować będzie ona stosunki w danej dziedzinie od momentu jej wejścia w życie.

54. LEX PROSPICIT, NON RESPICIT.

Prawo/Ustawa nie działa wstecz. - ustawa, która weszła w życie nie może być podstawą dla ujemnych skutków prawnych wynikających z czynów popełnionych przed jej wydaniem. Pozwala jednak na stosowanie pewnych przywilejów, które wnosi wobec osób nie objętych

55. LEX RETRO NON AGIT.

Ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną. - w przypadku określenia specjalnych warunków działania ustawy wyłączona zostaje moc prawna ustaleń ogólnych ustawy.

56. LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI.

Ustawa wyższej rangi uchyla ustawę niższej rangi. - patrz: hierarchia aktów prawnych; Ustalenia wyższego szczebla są istotniejsze od ustaleń szczebla niższego.

57. LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI.

Z dawna już postanowiono, że małżeństwa są wolne. - przy zawieraniu małżeństwa nie należy stosować przymusu – tzw. małżeństwa aranżowane; relacja ta powinna się opierać na bezsprzecznej woli obu stron.

58. LIBERA MATRIMONIA ESSE ANTIQUITUS PLACUIT.

Wolność jest rzeczą bezcenną. - Wolność winna być najwyższą wartością, którą zapewnia prawo i organy państwowe.

59. LIBERTAS INAESTIMABILIS RES EST

Wielkie niedbalstwo jest winą, wielką winą jest oszustwo/podstęp. - niedopełnienie swoich obowiązków stanowi winę, jednak świadome oszustwo czy stosowanie podstępu w danej sprawie stanowi o dużo większej odpowiedzialności.

60. MAGNA NEGLEGENTIA CULPA EST, MAGNA CULPA DOLUS EST

Późniejsza zła wiara nie szkodzi. - zła wiara, która pojawia się po popełnieniu czynu, nie jest tak samo rozumiana jak popełnienie czynu w złej wierze.

61. MALA FIDES SUPERVENIENS NON NOCET

Nie powinniśmy źle korzystać z przysługującego nam prawa. - (art. 5 KC) - Należy korzystać z prawa w taki sposób, aby nie prowadzić do jego nadużywania.

62. MALE ENIM NOSTRO IURE UTI NON DEBEMUS

To co oczywiste, nie wymaga dowodu. - Kwestie jasne i przejrzyste nie wymagają potwierdzania ich dowodami.

63. MANIFESTUM NON EGET PROBATIONE

Matka zawsze jest pewna, a ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo – (art. 62 KRO) – Domniemuje się, iż w przypadku niemożności ustalenia ojca dziecka urodzonego w trakcie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od jego ustania ojcem staje się mą

64. MATER SEMPER CERTA EST, PATER EST QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT

Jak najmniej należy zmieniać to co zawsze miało jednoznaczną interpretację. - w kwestiach, których interpretacja jest niezmienna od dłuższego czasu nie należy wprowadzać niepotrzebnego chaosu.

65. MINIME SUNT MUTANDA, QUAE INTERPRETATIONEM CERTAM SEMPER HABUERUNT

Zwłoka pociąga za sobą ryzyko. - popadnięcie w zwłokę prowadzi do określonych konsekwencji, np. odsetki czy grzywna.

66. MORA TRAHIT PERICULUM.

Śmierć rozwiązuje wszystkie prawa. - W momencie stwierdzenia zgonu dana osoba traci wszelkie prawa.

67. MORS OMNIA IURA SOLVIT.

Dziecko poczęte uważa się za narodzone, o ile/ilekroć chodzi o jego korzyść. - (art. 927 KC) - Paremia ta odnosi się głównie do nabywania osobowości prawnej przez dziecko – dotyczy to np. kwestii dziedziczenia majątku – jest to tzw. fikcyjna osobowość pra

68. NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR.

Nieobecny niech nie będzie karany – patrz: paremia nr 1

69. NE QUIS ABSENS PUNIATUR

Zaniedbanie jest winą. - patrz: paremia nr 60; zaniedbanie w danej kwestii jest winą osoby odpowiedzialnej za jej funkcjonowanie.

70. NEGLEGENTIA CULPA EST.

Nikogo nie uwięzimy, o ile/jeżeli nie zostanie pokonany prawem. - (art. 250 §1 KPK) – zasada dotycząca nietykalności cielesnej – nie można więzić osoby, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem. Tymczasowe zatrzymanie może nastąpić tylko na mocy pos

71. NEMINEM CAPTIVABIMUS NISI IURE VICTUM.

Nikomu nie wyrządza szkody ten, kto wykonuje swoje prawa – jeśli ktoś podejmuje działania zgodne z prawem nie możemy mówić o wyrządzaniu szkody innej osobie, z racji realizowania przywilejów nadanych przez prawo.

72. NEMINEM LAEDIT, QUI SUO IURE UTITUR.

Dochodzenie sprawy przed sądem nie może pogorszyć, a jedynie polepszyć sytuację powoda. - wystąpienie z wnioskiem o rozpatrzenie danej kwestii przez sąd nie może pogarszać położenia wnioskodawcy.

73. NEMO ENIM IN PERSEQUENDO DETERIOREM CAUSAM, SED MELIOREM FACIT.

Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie. - (art. 40 §1 i 41) - Sprawa dotycząca danej osoby (lub osoby spokrewnionej z nią) nie może być osądzana przez nią samą, gdy grozi to nieobiektywnym spojrzeniem na rozpatrywaną kwestię.

74. NEMO EST IUDEX IN PROPRIA CAUSA

Nikt nie zobowiązuje się poprzez samo udzielenie rady – udzielenie rady danej osobie nie stanowi w świetle prawa żadnego zobowiązania wobec niej.

75. NEMO EX CONSILIO OBLIGATUR

Nikt nie może polepszyć swojej sytuacji w wyniku własnego czynu bezprawnego. - Wejście w zatarg z obowiązującym prawem nigdy nie prowadzi do zdobycia lepszej pozycji w społeczeństwie przez jednostkę.

76. NEMO EX SUO DELICTO MELIOREM SUAM CONDICTIONEM FACERE POTEST

Nikt nie może pozostawić swojemu dziedzicowi więcej korzyści, niż sam posiadał. - (różne wyjątki, np. art 169 § 1 KC) - spadkobierca dziedziczący prawa czy ruchomości/nieruchomości po danej osobie, nie może dostać nigdy więcej niż owa osoba posiadała. Dot

77. NEMO PLUS COMMODI HEREDI SUO RELINQUIT QUAM IPSE HABUIT.

Nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, niż sam posiada. - zasada odnosi się w prawie rzymskim do tzw. pochodnych sposobów nabywania własności – nikt nie może rozdzielać praw i korzystać z nich, nie posiadając ich.

78. NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST, QUAM IPSE HABET

Nikt nie może rozporządzać/dysponować swoim majątkiem częściowo na mocy testamentu, częściowo na mocy ustawy. - Pierwszeństwo w kwestiach spadkowych ma testament. W przypadku jego braku dziedziczenie odbywa się w trybie określonym przez ustawę (dziedzicz

79. NEMO PRO PARTE TESTATUS, PRO PARTE INTESTATUS DECEDERE POTEST.

Nikt rozumny nie karze dlatego, że popełniono przewinienie, lecz dlatego/ale po to, by nie popełniano go ponownie – sankcja, którą zostaje opatrzona ustawa powinna zapobiegać popełnianiu danego czynu przez odbiorców prawa, a nie mieć na celu wyłącznie kar

80. NEMO PRUDENS PUNIT, QUIA PECCATUM EST, SED NE PECCETUR.

Nikt nie może sam sobie zmienić podstawy prawnej posiadania. / Nikt sam, wewnętrznym aktem woli, nie może zmienić sobie podstawy posiadania – Przejęcie własności następuje poprzez umowę z jej aktualnym właścicielem, a nie wskutek wyłącznej woli nabywcy.

81. NEMO SIBI IPSE CAUSAM POSSESSIONIS MUTARE POTEST.

Nie wszystko, co jest dozwolone, jest uczciwe. - nie wszystko, co jest nawet prawnie dozwolone jest zgodne z normami etyki

82. NON OMNE QUOD LICET HONESTUM EST

Ustawy nie podlegają osądzeniu. - Instytucje egzekwujące prawo nie powinny podejmować się jego oceniania - „Prawo jest rozkazem suwerena, opatrzonym sankcjami”

83. NON SUNT IUDICANDAE LEGES

Powinniśmy sądzić zgodnie z przedłożonymi I pewnymi dowodami – Wyrok zapadający przed sądem powinien być zgodny z dowodami pojawiającymi się w trakcie postępowania i wskazującymi na winę jednej z stron.

84. NOSTRUM EST IUDICARE SECUNDUM ALLEGATA ET PROBATA.

Okoliczności powszechnie znane nie wymagają dowodów. - gdy okoliczności popełnienia przestępstwa są powszechnie znane, to nie trzeba ich poprzeć konkretnymi dowodami.

85. NOTORIA NON EGET PROBATIONE.

Nie wyrządza się krzywdy chcącemu. - podejmując działanie zgodne z prawem nie należy spodziewać się żadnej krzywdy.

86. NULLA INIURIA EST, QUAE IN VOLENTEM FACIT.

Umową nie można wyłączyć odpowiedzialności za podstęp. - pozostawanie w zmowie co do podstępu wobec osoby postronnej nie pozwala na uniknięcie odpowiedzialności za działanie na jej szkodę.

87. NULLA PACTIONE EFFICI POTEST, NE DOLUS PRAESTETUR

Nie ma kary bez winy. - (art. 1 §3 KK) - Gdy komuś nie można udowodnić winy, nie należy go karać.

88. NULLA POENA SINE CULPA.

Nie można mieć służebności na rzeczy własnej. - (art. 247 KC) - Posiadanie danej rzeczy nie obliguje do ustalenia na niej służebności lub w przypadku jej wcześniejszego nabycia wyklucza ją.

89. NULLI RES SUA SERVIT.

Nie ma przestępstwa bez ustawy. - (art. 1 §1 KK) – Nie można pociągnąć do odpowiedzialności osoby popełniającej czyny, który nie jest objęty ustawą.

90. NULLUM CRIMEN SINE LEGE.

Nikt nie może być wiarygodnym świadkiem w swojej/we własnej sprawie. - Osoba, której dotyczy sprawy może łatwo się stać nieobiektywna, w celu np. zatuszowania własnej winy.

91. NULLUS IDONEUS TESTIS IN RE SUA INTELLEGITUR.

Uważa się, że nie działa podstępnie ten, kto korzysta ze swojego prawa. - Działanie zgodnie prawem nie jest rozumiane jako podstęp skierowany przeciwko danej osobie czy instytucji.

92. NULLUS VIDETUR DOLO FACERE, QUI SUO IURE UTITUR.

Małżeństwo tworzy nie faktyczne pożycie, ale zgodne porozumienie stron – W starożytnym Rzymie małżeństwo tworzyło obustronne porozumienie, a nie fakt wspólnego pożycia dwóch osób – ustanie pożycia nie miało tego samego znaczenia co rozpad pożycia małżeńsk

93. NUPTIAS NON CONCUBITUS, SED CONSENSUS FACIT

Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia pewnych rzeczy według praw naszego Państwa. - (art. 353 § 1 KC) - Od momentu zawarcia zobowiązania wierzyciel uprawniony jest do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia wedle obowiązują

94. OBLIGATIO EST IURIS VINCULUM QUO NECESSITATIS ADSTRINGIMUR ALICUIUS SOLVENDAE REI SECUNDUM NOSTRAE CIVITATIS IURA.

Poręczyciel może przyłączyć/dołączyć do każdego zobowiązania. - (art 876 KC) – Poręczyciel może poręczyć każde ważne zobowiązanie dłużnika, o ile oświadczenia poręczyciel złożono na piśmie pod rygorem nieważności. Dłużnik nie jest tutaj stroną umowy.

95. OMNI OBLIGATIONI FIDEIUSSOR ACCEDERE POTEST

Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna – Wszelkie definicje praw

96. OMNIS DEFINITIO IN IURE CIVILI PERICULOSA EST

Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa – Powszechnie znany i kultywowany zwyczaj stanowi najlepsze wytłumaczenie obowiązujących przepisów.

97. OPTIMA EST LEGUM INTERPRES CONSUETUDO

Umów należy dotrzymywać – zawarte umowy (nawet słowne) powinny być dotrzymywane.

98. PACTA SUNT SERVANDA

Ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo. - patrz: paremia nr 64.

99. PATER EST QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT

Ryzyko ponosi nabywca – (art. 548 KC) – Z chwilą wydania rzeczy ryzyko jej utraty przechodzi na nabywcę, o ile strony nie ustaliły inaczej.

100. PERICULUM EST EMPTORIS