Historia - Nowożytność - historia Polski

objęcie tronu przez Jana Olbrachta

Nastąpiło w 1492 r. po śmierci jego ojca - Kazimierza Jagiellończyka. Wybór był decyzją senatorów, zaaprobowaną przez decyzję szlachty. Przyjął też tytuł najwyższego księcia Litwy. Rządził do 1501 r.

Przywilej piotrkowski

wydany w 1496 r. przez Jana Olbrachta w zamian za zgodę na udział w planowanej wyprawie zbrojnej do Mołdawii. Przywilej m.in. zwalniał szlachtę z niektórych opłat celnych, podporządkowywał chłopów panom.

Klęska bukowińska Jana Olbrachta

Nastąpiła w 1497 r. Polska w jej wyniku utraciła zwierzchność lenną nad Mołdawią, która znalazła się pod zwierzchnictwem Turcji.

Panowanie Aleksandra Jagiellończyka

(1501-06) W 1501 r. po śmierci Jana Olbrachta senat narzucił kandydaturę wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka na króla Polski. Ten w zamian zagwarantował faktyczne rządy Senatowi (1501 r. przywilej mielnicki).

przywilej mielnicki

Przywilej mielnicki z 1501 roku to dokument nadany przez króla Aleksandra Jagiellończyka, który ograniczał władzę monarchy, wzmacniając pozycję szlachty i dając jej większy wpływ na decyzje polityczne i wojenne.

Nihil novi

Nihil Novi (1505) to akt nadany przez króla Aleksandra Jagiellończyka, unieważniający przywilej mielnicki, który wprowadzał zasadę, że żadne nowe prawa nie mogły być wprowadzone bez zgody sejmu. Uznaje się go za początek demokracji szlacheckiej.

Charakter demokracji szlacheckiej

Demokracja szlachecka w Polsce to system, w którym władza monarchy była ograniczona, a decydujący głos należał do szlachty. Szlachta miała szerokie prawa, a kluczowe decyzje polityczne podejmowane były przez sejm i sejmiki.

Uprawnienia sejmu, senat, uprawnienia sejmików i króla

1) Sejm uchwalał podatki i wyrażał zgodę na pospolite ruszenie. Decydował o wojnie i pokoju. 2) w senacie zasiadały osoby sprawujące najwyższe godności centralna 3) Sejmiki uchwalały dla posłów instrukcje na sejm 4) Król zwoływał sejm i ogłaszał uchwały

Władza króla

Zwoływał sejm i sejmiki, zatwierdzał uchwały - bez jego zgody nie mogło być uchwalone żadne prawo. Nominował urzędników. Mógł nadawać królewszczyzny i tym samym zjednywać sobie stronników. Kierował polityką zagraniczną choć bez wypowiadania wojen.

Czynniki wpływające na rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej (2)

1) Dostęp do morza od 1466 r. - umożliwiał on eksport zboża na Zachód 2) wzrost cen zboża na Zachodzie

Objęcie tronu przez Zygmunta I Starego

Po śmierci Aleksandra Jagiellończyka w 1506 r. tron objął kolejny z synów Kazimierza Jagiellończyka - Zygmunt I (Stary). W 1518 r. poślubił Bonę Sforzę.

Elekcja i koronacja Zygmunta Augusta

Elekcja nastąpiła w 1529 r., a koronacja rok później. Zygmunt August - syn Zygmunta Starego i Bony Sforzy, miał wówczas dziewięć lat. Było to sprzeczne (vivente rege - za życia króla) z zasadą elekcyjniści tronu.

Włączenie Mazowsza -rok i za którego króla

1526 r., Zygmunt I Stary

Początki ruchu egzekucyjnego

Powstał za Zygmunta I Starego, gdy to polityka władcy doprowadziła do zatargu ze szlachtą (głównie średnią). Mieli oni za cel wyegzekwowanie przestrzegania nierespektowanych praw.

rokosz lwowski

Bunt (nie krwawy) wobec Zygmunta I Starego w 1537 r.

Rządy Zygmunta II Augusta

(1548-72) Był ostatnim z Jagiellonów na tronie Polskim. W 1562 r. porozumiał się ze szlachtą i wsparł postulaty ruchu egzekucyjnego. Doprowadziło to do odzyskania nielegalnie zastawionych królewszczyzn. W 1569 r. zawarto unię realną z Litwą.

Reformacja w Rzeczypospolitej

W 2. połowie 16. w. protestantyzm stał się wyznaniem 15-20% szlachty. Niechętny reformacji Zygmunt Stary zakazywał przywożenia książek protestanckich pod karą konfiskaty mienia i wygnania (w praktyce praw nie przestrzegano).

Sytuacja wyznaniowa w Rzeczypospolitej w 2. połowie 16. w. (zdjęcie)

.

Państwo polsko-litewskie oraz jego sąsiedzi przed 1525 r. (zdjęcie)

.

Traktat wiedeński z 1515 r. - strony, ustalenia

1) Zygmunt Stary, Władysław Jagiellończyk (król Czech i Węgier), cesarz Maksymilian I Habsburg 2) córką Władysława Jagiellończyka zawarła małżeństwo z wnukiem cesarza Maksymiliana co otwierało drogę do wzajemnego dziedziczenia tronów

Dlaczego Czechy i Węgry przeszły w ręce Habsburgów

W wyniku traktatu wiedeńskiego z 1515 r. i śmierci Władysława Jagiellończyka a potem jego syna

Sekularyzacja państwa zakonu krzyżackiego

Doszło do niej w wyniku wojny z Polską (1519-20) i rozwoju luteranizmu co groziło wojną domową. Wielki mistrz Albrecht Hohenzollern sam przyjął luteranizm i zamienił ziemie zakonu w świeckie księstwo.

Hołd pruski

W 1525 r. Albrecht Hohenzollern jako lennik Polski zobowiązał się do niesienia nam pomocy zbrojnej. Umocniło to północną granicę Polski i jej pozycję na Bałtyku.

Relacje Polski z Turcją w 1. poł. 16. w.

Polem rywalizacji między państwami była Mołdawia. W 1531 r. Polska po zwycięstwie nad armią mołdawską odzyskała Pokucie. W 1533 r. Polska i Turcja zawarły traktat zmuszający Polskę do rezygnacji z Mołdawii ale dający pokój.

Wojny z Moskwą

W XVI w. państwo polsko-litewskie kilkukrotnie toczyło wojnę z W.Ks. Moskiewskim które chciało odebrać Litwie pograniczne tereny. W 1514 r. Litwa utraciła Smoleńsk.

konflikt o Inflanty

W 1558 r. Rosja zaatakowała Inflanty, więc przedstawiciele stanie inflanckich oddali się pod protekcję Zygmunta Augusta. I wojna północna (1563-70) skończyła się zachowaniem przez Polskę większości Inflant.

Rola Bony Sforzy w upowszechnieniu kultury renesansowej w Polsce

Jako że Bona Sforza pochodziła z Włoch które były stolicą renesansu, to jej przybycie odegrało duży wpływ

Arrasy wawelskie (zdjęcie)

.

Kopuła Kaplicy Zygmuntowskiej (zdjęcie)

.

Zamość - perła sztuki której epoki, kiedy powstawało miasto, kto ufundował

1) renesansowej 2) 1579-1603 3) Jan Zamoyski

Biblia brzeska

Tłumaczenie pisma świętego utworzone przez polskich protestantów

twórca polskiego przekładu Psałterza Dawidowego

Mikołaj Rej

Najważniejsze przyczyny zawarcia unii realnej polsko-litewskiej

Przyczyny unii realnej polsko-litewskiej w 1569 roku to: zagrożenie ze strony Rosji, potrzeba wzmocnienia obronności, wspólne interesy polityczne, ekonomiczne i dążenie do większej stabilności wewnętrznej obu państw, brak dziedzica tronu.

Zaprzysiężenie unii lubelskiej - data

Nastąpiło 1.07.1569 r. po niełatwych rokowaniach.

Postanowienia unii lubelskiej

1) utworzenie Rzeczypospolitej Obojga Narodów składającej się z dwóch krajów - Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego 2) połączonych odtąd nie tylko monarchą, ale i wspólnym sejmem i polityką zagraniczną

Czy Unia Lubelska zrównała wszystkie litewskie urzędy z polskimi

Nie - oddzielne pozostały urzędy centralne oraz język urzędowy (Litwa - ruski, Korona - łacina wypierana przez polski) oraz armia (pod władzą jednego monarchy)

Następstwa unii lubelskiej dla kultury litewskiej

kultura oraz język polski łatwiej przenikały w kręgi litewskich elit a nawet mieszczaństwa.

Bezkrólewie po śmierci Zygmunta Augusta

W 1572 r. zmarł Zygmunt August. Interrexem został prymas Polski (arcybiskup Jakub Uchański). Władza w poszczególnych regionach kraju spoczęła w rękach konfederacji szlacheckich zwanych kapturami.

Akt konfederacji warszawskiej z 1573 r.

Akt konfederacji warszawskiej z 1573 r. gwarantował tolerancję religijną w Rzeczypospolitej. Był pierwszym w Europie dokumentem zapewniającym pokój między wyznaniami i podstawą pokoju religijnego w państwie wielowyznaniowym.

Pierwsza wolna elekcja i król Polski 1573-74

Henryk Walezy

Artykuły henrykowskie

Artykuły henrykowskie (1573 r.) to zbiór praw które każdy polski król musiał zaprzysiąc. Gwarantowały m.in. wolność wyznania, sejmy co 2 lata, prawo wypowiedzenia posłuszeństwa królowi i nietykalność szlachty. Ustanowiono je za panowania Henryka Walezego.

Ostatni dziedziczny król Polski

Zygmunt August

Czym były pacta conventa

Pacta conventa to indywidualne zobowiązania króla-elekta wobec szlachty, ustalane podczas wolnej elekcji. Dotyczyły m.in. polityki zagranicznej, ekonomii i wewnętrznych reform. Były uzupełnieniem artykułów henrykowskich.

Koniec rządów Henryka Walezego

Henryk po kilku miesiącach rządów na wieść o śmierci brata opuścił kraj i objął koronę francuską jako ostatni z Walezjuszy.

Druga wolna elekcja i jej nietypowy rezultat

W grudniu 1575 r. doszło do podwójnej elekcji - senatorowie poparli kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga, szlachta powołała na tron Annę Jagiellonkę którą w 1576 r. poślubił Stefan Batory i został koronowany stając się władcą Polski (1576-86)

Konflikt z Rosją 1577-82

Iwan Groźny rozpoczął wojnę z celem przyłączenia Inflant do Rosji. W 1582 r. jednak podpisał rozejm wycofując się z Inflant i oddając Litwie ziemię połocką.

Trzecia wolna elekcja, Zygmunt Waza władcą - kim był, przebieg elekcji

Stronnictwo antyhabsburskie Jana Zamoyskiego wybrało go nowym królem - był synem króla Szwecji Jana III. Stronnictwo prohabsburskie wybrało arcyksięcia Maksymiliana Habsburga, jednak zajęcie Krakowa przez hetmana Zamoyskiego zadecydowało.

Liczba ludności Rzeczypospolitej w 16. w. i ile % stanowiła szlachta, a ile chłopi

łącznie ok. 8 mln, szlachta stanowiła 7% a chłopi 70-75%

Stan szlachecki - przynależność i warstwy

Stan był zamknięty, jednak dochodziło czasem do nobilitacji za zgodą sejmu. Czasami niektóre osoby potrafiły do niego przeniknąć dzięki niedoskonałemu prawu. Na szczycie stali magnaci, później średnia szlachta (najliczniejsza), potem szlachta zagrodowa.

Z jakich stanów wywodzili się duchowni

Ze szlachty, mieszczan a nawet i chłopów. Zamożniejsze parafie zwykle powierzano szlachcie, a najbiedniejsze chłopom.

4 najważniejsze miasta Rzeczypospolitej w XVI w.

Gdańsk, Kraków, Lwów i Wilno.

Chłopi w Rzeczypospolitej

Pozostawali w stanie poddaństwa osobistego i sądowego wobec świeckich i duchownych właścicieli wsi. Byli zobowiązani do świadczeń w postaci czynszów, danin i pańszczyzny.

Zróżnicowanie etniczne i relgiijne Rzeczypospolitej

Społeczeństwo miało charakter wieloetniczny, wielowyznaniowy i wielokulturowy. Rzeczpospolita wyróżniała się na tle europejskim tolerancją religijną, czego dowodem był Akt konfederacji warszawskiej.

Pierwsze lata panowania Zygmunta III Wazy - korona Szwedzka, rozmowy z Habsburgiem, kościół katolicki za jego rządów

1) Zygmunt nie rezygnował z praw do korony szwedzkiej (w 1599 r. pozbawiony jej) 2) w tym celu tajnie rozmawiał z arcyksięciem Ernestowi Habsburgowi chcąc dać mu prawa do korony Polskiej za pomoc 3) kościół umocnił swoją pozycję (jezuici, Piotr Skarga)

Kazania Sejmowe Piotra Skargi - główne założenia

Konieczność ograniczenia roli sejmików i szlachty, nawet kosztem władzy absolutnej. Postulował też jedność religijną.

Unia Brzeska

Unia brzeska z 1596 r. to porozumienie między Kościołem katolickim a częścią prawosławnych w Rzeczypospolitej. Powstał Kościół greckokatolicki, uznający papieża, ale zachowujący liturgię i tradycje wschodnie. Celem było zjednoczenie chrześcijan.

Rokosz sandomierski - Zebrzydowskiego

Rokosz sandomierski (1606–1609) był buntem szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie. Powodem były próby wzmocnienia władzy królewskiej i wpływy jezuitów. Rokosz zakończył się zwycięstwem króla w bitwie pod Guzowem w 1607 r.

Artykuły sandomierskie

Artykuły sandomierskie z 1607 roku to zbiór postulatów szlachty rokoszowej podczas rokoszu Zebrzydowskiego. Żądano m.in. przestrzegania wolności szlacheckich, ograniczenia wpływów jezuitów i rezygnacji króla z absolutystycznych dążeń.

Skutki rokoszu sandomierskiego

1) rezygnacja z prób reformy ustroju przez króla by nie zaogniać konfliktu 2) 1609 r. amnestia dla rokoszan 3) opisano procedurę wypowiedzenia posłuszeństwa

Polityka Zygmunta III po rokoszu do końca władzy, (3)

1) Tworzył zaplecze polityczne (stronnictwo królewskie) mianując na wyższe urzędy katolików 2) Zmniejszyła się tolerancja o czym świadczyły m.in. tumulty 3) Jego polityka prowadziła do napięć na terenach o mieszanej strukturze wyznaniowej