Kultura, naród, obywatelstwo – najważniejsze pojęcia i definicje

Kultura

duchowy dorobek społeczeństwa (wierzenia, sztuka, moralność, prawa, obyczaje, zachowania); wszystko co jest dziełem człowieka; wytwór zbiorowy, powstający pod wpływem interakcji

Funkcje kultury

zaspokajanie potrzeb estetycznych; kształtowanie wrażliwości człowieka; oddziaływanie na postawy etyczne; możliwość samorealizacji

Kultura dominująca

kultura większości danej społeczności

Kultura narodowa

wartości charakterystyczne dla danego narodu, ukształtowane w procesie historycznym; element tożsamości narodowej

Kultura masowa

symboliczna, rozpowszechniana za pośrednictwem środków masowego przekazu; cechą charakterystyczną jest standaryzacja

Komercjalizacja kultury

oparcie działalności artystycznej na zasadach handlowych

Kultura wysoka

tworzona i przekazywana przez elity intelektualne; najważniejsza część kultury danego społeczeństwa

Kultura alternatywna

odmienne spojrzenie na kulturę tradycyjną

Subkultura

spójna grupa społeczna, tworząca własny system wartości i manifestująca go poprzez zachowanie, ubiór, słownictwo

Kontrkultura

odrzuca system wartości i wzorce funkcjonujące w danym społeczeństwie

Naród

zbiorowość terytorialna o określonym składzie etnicznym, powstała w procesie dziejowym; wspólnota o charakterze politycznym, gospodarczym, społecznym i kulturowym, funkcjonująca w świadomości swoich członków

Powstawanie narodu (czynniki)

wspólne terytorium, pochodzenie, organizacja polityczna i kultura; integracja gospodarcza i społeczna

Patriotyzm

poszanowanie ojczyzny i wypełnianie konstytucyjnych powinności wobec niej (służba wojskowa, troska o środowisko naturalne, przestrzeganie prawa i płacenie podatków)

Nacjonalizm

społeczno-polityczna postawa opierająca się na przekonaniu, że każdy naród powinien mieć własne państwo; wartością naczelną jest naród (może się wiązać z poczuciem wyższości)

Kosmopolityzm

postawa społeczno-polityczna, według której ojczyzną człowieka jest świat (może prowadzić do odcięcia się od tradycji i kultury narodowej)

Ksenofobia

niechęć, wrogość, lęk w stosunku do obcych/innych (pod względem rasy, religii, kultury)

Szowinizm

skrajny nacjonalizm; bezkrytyczny stosunek do własnego narodu i jednocześnie pogarda wobec innych narodów

Rasizm

teoria wiążąca wartość człowieka z jego przynależnością do danej rasy (wiąże się z uprzywilejowaniem jednych i dyskryminacją drugich)

Koncepcje narodu

naturalistyczna, polityczna, kulturowa

Koncepcja naturalistyczna

naród to grupa będąca naturalną całością, uwarunkowaną przez środowisko geograficzne, które zamieszkiwała dana rasa

Koncepcja polityczna

naród to wspólnota polityczna powstała dzięki instytucjom państwowym; łączą ją więzi gospodarcze, tradycja i religia

Koncepcja kulturowa

kultura odegrała kluczową rolę w historycznym rozwoju społeczności (język, sztuka, obyczaje i tradycja)

Obywatelstwo

więź prawna łącząca jednostkę z państwem, dająca jednostce określone prawa i obowiązki względem państwa i na odwrót

Typy obywatelstwa

pierwotne (przez urodzenie) i wtórne

Obywatelstwo pierwotne (sposób nabycia)

prawo krwi (dziecko nabywa obywatelstwo kraju, którego obywatelami są jego rodzice); prawo ziemi (dziecko nabywa obywatelstwo państwa, na terytorium którego się urodziło)

Obywatelstwo wtórne (sposób nabycia)

naturalizacja (decyzja organu administracyjnego); małżeństwo (poprzez zawarcie związku z obywatelem danego państwa); opcja (gdy jednostka posiada prawo do obywatelstwa co najmniej dwóch państw może wybrać)

Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

jedynie na wniosek obywatela i po uzyskaniu zgody prezydenta (obywatel musi posiadać obywatelstwo innego państwa i nie może się wobec niego toczyć postępowanie sądowe)

Mniejszość narodowa

grupa o poczuciu odrębności, zamieszkująca teren danego państwa, posiadająca odrębny język, kulturę, pochodzenie etniczne lub religię

Mniejszości narodowe w Polsce

Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi

Mniejszość etniczna

grupa zamieszkująca teren danego państwa, nie utożsamiająca się z narodem, posiadająca świadomość historycznej odrębności

Mniejszości etniczne w Polsce

Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy