Moja lekcja

Accessio

oznacza połączenie rzeczy, będące jednym ze sposobów nabycia własności.

Accessio temporis (possessionis)

dotyczy doliczenia do czasu spokojnego posiadania czasu posiadania poprzednika.

Accidentalia negotii

podmiotowo istotne elementy czynności prawnej, w tym klauzule dodatkowe.

Actio

ogólne pojęcie powództwa, skargi, roszczenia w prawie rzymskim.

Acquisitio (adquisitio) derivativa i Acquisitio (adquisitio) originaria

oznaczają odpowiednio nabycie pochodne i pierwotne własności

Actio de dolo (doli)

skarga z tytułu podstępu.

Actio Pauliana

powództwo, którego celem było unieważnienie czynności prawnych dokonanych przez dłużnika na szkodę wierzyciela.

Capitis deminutio

zmiana stanowiska prawego osoby, w tym największa (maxima), średnia (media) i najmniejsza (minima). Condemnatio pecuniaria - zasądzenie na zapłacenie kwoty pieniężnej, ważny element w prawie procesowym.

Condicio

warunek, fundamentalny element w konstrukcji umów i testamentów

Condicio potestativa, suspensiva, resolutiva

różne rodzaje warunków (potestatywne, zawieszające, rozwiązujące), kluczowe w interpretacji prawnej.

Condictio

rodzaj skargi osobistej o wykonanie zobowiązania, istotna w kontekście prawa zobowiązań.

Conductor

strona kontraktu najmu, odnosząca się do najemcy lub wykonawcy usług.

Confarreatio

sakralna forma małżeństwa, ważna dla zrozumienia rodzinnych struktur prawnych.

Confessio in iure

uznania roszczenia przez pozwanego, kluczowe w procesie sądowym.

Consensus

zgoda, niezbędna w różnych kontekstach prawa, w tym w małżeństwie i kontraktach.

Constitutio Antoniniana

edykt cesarza Karakalli nadający obywatelstwo rzymskie, znaczący dla rozwoju prawa obywatelskiego.

Corpus Iuris Civilis

zbiorcze określenie dla kodyfikacji prawa rzymskiego, kluczowe dla zrozumienia historii i ewolucji prawa.

Delictum

Delikt, przestępstwo prawa prywatnego. Jest to podstawowa kategoria w prawie rzymskim, odnosząca się do czynów bezprawnych powodujących szkodę, za które można dochodzić odszkodowania.

Depositum

Depozyt, przechowanie; kontrakt realny. To umowa, w której jedna strona przekazuje drugiej przedmiot do przechowania, a ta druga zobowiązuje się do jego zwrotu.

Divortium

Rozwód za obopólną zgodą stron. W prawie rzymskim rozwód mógł być dokonany przez obie strony bez konieczności podawania przyczyny.

Dolus

Podstęp, oszustwo, zły zamiar. Termin ten ma znaczenie zarówno w kontekście wad czynności prawnej, jak i w kontekście zobowiązań, gdzie może oznaczać najwyższy stopień winy dłużnika.

Dominium ex iure Quiritium

DominiWłasność kwirytarna, forma własności charakterystyczna dla prawa rzymskiego, różniąca się od późniejszych koncepcji własności. um ex jure Quiritium

Emancipatio

Emancypacja, wyzwolenie dziecka spod władzy ojcowskiej. Jest to ważny aspekt prawa rodzinowego i stanu cywilnego w prawie rzymskim.

Essentialia negotii

Przedmiotowo istotne elementy czynności prawnej. Termin ten odnosi się do podstawowych składników umowy, bez których nie może ona istnieć.

Evictio

Ewikcja, odpowiedzialność sprzedającego za wady prawne rzeczy sprzedanej. Jest to ważny aspekt prawa zobowiązań i umów sprzedaży.

Exceptio

Zarzut procesowy. W prawie rzymskim były to środki obrony pozwanego, które mogły doprowadzić do odrzucenia powództwa przez sąd.

Digesta Iustiniani

Jedna z części kodyfikacji justyniańskiej, będąca zbiorem opinii prawników rzymskich, która miała fundamentalne znaczenie dla rozwoju prawa w całym świecie zachodnim.

damnum iniuria datum

zawinione wyrządzenie szkody w cudzym majątku

Exceptio senatus consulti Macedoniani:

Zarzut procesowy w przypadku pożyczki udzielonej synowi pozostającemu pod władzą ojca. To zagadnienie pokazuje, jak prawo rzymskie regulowało zobowiązania finansowe w rodzinie.

Exceptio senatus consulti Velleiani:

Zarzut procesowy w przypadku poręczenia dokonanego przez kobietę. Wskazuje na specyficzne traktowanie kobiet w prawie rzymskim, zwłaszcza w zakresie zobowiązań finansowych.

Fideicommissum

Fideikomis, zapis nieformalny. To ważny element prawa spadkowego, umożliwiający pozostawienie majątku osobie, która formalnie nie mogła być dziedzicem

Fideiussio

Słowna forma poręki, dostępna dla obywateli rzymskich i peregrynów. Ten termin jest istotny w kontekście zrozumienia zobowiązań i poręczeń w prawie rzymskim.

Furtum

Kradzież. Jest to podstawowa kategoria w prawie rzymskim dotycząca przestępstw przeciwko własności.

Hereditas

Spadek, dziedziczenie według ius civile. Kluczowe zagadnienie dla zrozumienia prawa spadkowego w Rzymie, będące podstawą dla wielu współczesnych systemów prawnych.

Hypotheca

Hipoteka, zastaw umowny. To pojęcie ma duże znaczenie w prawie rzeczowym, zwłaszcza w kontekście zabezpieczenia kredytów i pożyczek.

Ignorantia iuris (error iuris)

Nieznajomość prawa; błąd co do prawa. Ten termin jest fundamentalny, gdyż w większości systemów prawnych nieznajomość prawa nie zwalnia z odpowiedzialności.

Imperium

Władza. W kontekście prawa rzymskiego odnosi się do autorytetu i władzy magistratury, co ma fundamentalne znaczenie dla rozumienia funkcjonowania rzymskiego systemu prawnego i administracyjnego.

In iure cessio

Odstąpienie [od sporu] w pierwszej fazie postępowania sądowego; pozorny proces wydobywczy (windykacyjny), abstrakcyjny sposób nabycia własności kwirytarnej. Jest to istotne dla zrozumienia procesów prawnych w prawie rzymskim

Iniuria

Bezprawie, niesprawiedliwość; zniewaga, naruszenie czynem lub słowem osobowości człowieka wolnego. Termin ten odnosi się do przestępstw przeciwko osobie i jest kluczowy dla zrozumienia rzymskiego prawa karnego.

Interdictum

Interdykt. Jest to środek prawny stosowany w prawie rzymskim do rozwiązywania różnych problemów związanych z posiadaniem i użytkowaniem nieruchomości.

Iudex

Sędzia. To pojęcie jest podstawowe dla zrozumienia systemu sądownictwa w Rzymie i ma wpływ na rozwój instytucji sądownictwa w późniejszych systemach prawnych.

Iurisdictio

Jurysdykcja, ochrona praw prywatnych. Jest to podstawowy termin odnoszący się do kompetencji i uprawnień sądowych w prawie rzymskim, mający wpływ na rozwój pojęcia jurysdykcji w nowożytnych systemach prawnych.

Ius Naturale

prawo naturalne, odnoszące się do zasad uważanych za uniwersalne i niezmienne, mające wpływ na rozwój filozofii prawa.

Ius Publicum vs. Ius Privatum

rozróżnienie między prawem publicznym a prywatnym, kluczowe dla zrozumienia zakresu i celu różnych gałęzi prawa.

Ius Cogens

prawo bezwzględnie obowiązujące, koncepcja ważna w prawie międzynarodowym.

Ius Commune

oznacza prawo powszechne lub pospolite, podkreślające ideę powszechnie obowiązujących zasad.

Ius Dispositivum

prawo względnie obowiązujące, przeciwieństwo ius cogens, ważne dla zrozumienia elastyczności prawnych regulacji.

Ius Scriptum vs. Ius Non Scriptum

rozróżnienie między prawem pisany a niepisanym (zwyczajowym), fundamentalne dla systemów prawnych opartych na common law i civil law.

Ius Vitae Necisque

prawo życia i śmierci, odnoszące się do władzy głowy rodziny nad członkami rodziny, ważne dla zrozumienia struktury społecznej i rodzinnej w starożytnym Rzymie.

Legis Actiones

proces legisakcyjny, wczesna forma procesu sądowego w prawie rzymskim, kluczowy dla zrozumienia ewolucji procedur sądowych.

Legitimatio

różne formy legitymacji (uznania prawnych) dziecka, ważne dla zrozumienia prawa rodzinnego i statusu społecznego w Rzymie.

Lex Aquilia

kluczowa ustawa dotycząca odpowiedzialności deliktowej, ważna dla rozwoju prawa odpowiedzialności cywilnej.

Lex Voconia

ustawa ograniczająca spadkobranie przez kobiety, istotna dla zrozumienia rzymskiego prawa spadkowego.

Locatio-Conductio

pojęcia dotyczące kontraktów najmu, ważne dla zrozumienia rzymskiego prawa zobowiązań i kontraktów.

Maleficium

przestępstwo; ważne dla zrozumienia kategorii czynów zabronionych w prawie rzymskim.

Mancipatio

mancypacja, formalny akt przeniesienia własności; kluczowy element rzymskiego prawa własności i przenoszenia praw do rzeczy.

Mancipium

prawne władztwo nad rzeczami lub osobami; termin związany z pojęciem własności i władztwa w prawie rzymskim.

Mandatum

zlecenie, kontrakt konsensualny; ważny element rzymskiego prawa zobowiązań.

Manumissio

wyzwolenie niewolnika; fundamentalne dla zrozumienia statusu niewolników i wyzwoleńców w społeczeństwie rzymskim.

Mora Debitoris

zwłoka dłużnika; ważne dla zrozumienia zobowiązań dłużnika i odpowiedzialności za nieterminowe wykonanie zobowiązania.

Negotium Nullum

czynność prawna nieważna bezwzględnie; kluczowe dla zrozumienia ważności i nieważności aktów prawnych

Obligatio

podstawowe pojęcie zobowiązania, fundament prawa zobowiązań.

Obligatio alternativa

zobowiązanie, w ramach którego dłużnik może wywiązać się poprzez spełnienie jednego z kilku możliwych świadczeń.

Obligatio ex contractu

zobowiązanie wynikające z umowy.

Obligatio ex delicto

zobowiązanie wynikające z czynu niedozwolonego (deliktu)

Obligatio quasi ex contractu/quasi ex delicto

zobowiązania "jak gdyby" z kontraktu lub deliktu, obejmujące przypadki niepasujące dokładnie do standardowych kategorii.

Obligationes bilaterales (aequales/inaequales)

zobowiązania dwustronnie zobowiązujące, gdzie strony są wzajemnie zobowiązane, mogą być doskonałe (aequales) lub niedoskonałe (inaequales).

Obligationes civiles versus obligationes naturales

rozróżnienie na zobowiązania cywilne, które są prawnie egzekwowalne, i naturalne, które nie podlegają egzekucji prawnej.

Onus probandi

ciężar dowodu, kluczowe pojęcie w kontekście dochodzenia roszczeń

Pignus

zastaw, rodzaj zabezpieczenia zobowiązań.

Possessio

posiadanie, element mający znaczenie w kontekście zobowiązań dotyczących praw rzeczowych.

Praescriptio

przedawnienie, ważny mechanizm w kontekście wygaśnięcia zobowiązań.

Prekarium

forma bezpłatnego użyczenia rzeczy lub prawa z możliwością żądania zwrotu przez właściciela w dowolnym momencie.

Procurator

zarządca majątku lub zastępca procesowy, odgrywający ważną rolę w zarządzaniu majątkiem i reprezentacji w procesach prawnych.

Proprietas

własność, podstawowe prawo rzeczowe.

Prorogatio fori

możliwość umownego wyboru sądu przez strony, wpływająca na jurysdykcję.

Quaestor

urzędnik rzymski, który w różnych kontekstach pełnił ważne funkcje administracyjne i finansowe.

Quarta Falcidia

kwarta falcydyjska, zasada dotycząca ograniczenia dziedziczenia w testamencie, aby zapewnić spadkobiercom minimum dziedzictwa.

Rei vindicatio

skarga windykacyjna, umożliwiająca właścicielowi dochodzenie zwrotu rzeczy od osoby, która ją bezprawnie posiada. Res - rzecz, majątek; podstawowe pojęcie w prawie rzeczowym.

Rescripta

reskrypty cesarskie, ważne źródło prawa.

Restitutio in integrum

nadzwyczajny środek ochrony prawnej, pozwalający na przywrócenie stanu poprzedniego w wyjątkowych okolicznościach.

Senatus

senat, instytucja polityczna odgrywająca centralną rolę w rzymskim systemie prawnym i administracyjnym.

Solutio

wykonanie zobowiązania, czyli spełnienie przez dłużnika świadczenia wobec wierzyciela.

Stipulatio

stypulacja, uroczysta forma zobowiązania werbalnego, mająca istotne znaczenie w rzymskim prawie zobowiązań.

Servitus

służebność, prawo ograniczonego użytkowania nieruchomości należącej do innej osoby.

Transactio

ugoda, porozumienie między stronami konfliktu mające na celu uniknięcie procesu sądowego lub zakończenie już toczącego się sporu.

Senatus consultum

uchwała senatu, która miała znaczący wpływ na rozwój prawa rzymskiego, regulująca różnorodne aspekty życia społecznego i prawego

Traditio

nieformalny sposób przeniesienia własności, polegający na fizycznym wręczeniu rzeczy nabywcy.