Rzym

bonorum possesio sine re

Jeżeli dziedzic cywilny zgłosił się do spadku bonorum possesor musiał mu ustąpić

bonorum possesio cum re

bonorum posesor utrzymał się przy spadku albo dlatego że był zarazem dziedzicem cywilnym albo dlatego że pretor utrzymał go przy spadku wbrew dziedzicowi cywilnemu

agnitio

prośba

termin w którym zainteresowany musiał prosić o bonorum possesio pod rygorem pominięcia go wynosił dla ascendentów i descendentów (ile)

rok

termin w którym zainteresowany musiał prosić o bonurum possessio pod rygorem pominięcia go wynosił dla innych krewnych (ile)

100 dni

heres

Dziedzic

actiones utiles

formułka z fikcją

Na czym polega dziedziczenie

dziedziczenie oznacza że ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego spadkodawcy przechodzi na spadkobiercę lub spadkobierców jako spadek

paremia dziedziczenie jest niczym innym jak wejściem w całość ogół sytuacji prawno-majątkowej w jakiej znajdował się zmarły

hereditas nihil aliud est, quam succesio in universum ius, quod defunctus habuerit

nikt nie może pozostawić swojemu spadkobiercy więcej korzyści niż sama

Nemo plus commodi heredi suo relinquit, quam ipse habet

sukcesja syngularna

szczegółowa sukcesja na podstawie rozrządzenia ostatniej woli która zachodziła wtedy gdy ktoś nie będący spadkobiercą otrzymywał ze spadku pewną określoną korzyść majątkową nie można było w ten sposób nabyć długów

dziedziczenie testamentowe

dziedziczenie na podstawie Testamentu

dziedziczenie beztestamentowe (ustawowe)

dziedziczenie na podstawie przepisu prawa

nikt nie może umrzeć rozrządziwszy częściowo w testamencie a częściowo beztestamentowo

Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest

dziedziczenie przeciwtestamentowe

zachodziło ono wówczas gdy pozostawione przez spadkodawcę Testament został w całości lub w części unieważnionej w rezultacie dochodziło do dziedziczenia beztestamentowego

cel dziedziczenia beztestamentowego

Jego celem było zabezpieczenie praw spadkowych członkom najbliższej rodziny spadkodawcy o ile ten pominął ich krzywdząco w swoim testamencie

oświadczenie woli co się przez nie działo

przez oświadczenie woli osoba powołana stawała się spadkobiercą i nabywała spadek

heredes domestici

Dziedzice domowi- nabywali spadek już z chwilą powołania do spadku (z reguły z chwilą śmierci spadkodawcy). Nie potrzebowali oświadczać woli przyjęcia spadku. nabywali go z mocy prawa (ipso iure). musieli zostać spadkobiercami jako dziedzice konieczni

kto należał do heredes domestici

należały osoby które podlegały władzy rodzinnej spadkodawcy do chwili jego śmierci. byli to tzw. sui heredes

kto należał do sui heredes

należały do nich dzieci własne lub przysposobione pozostające pod władzą ojcowską żona in manu oraz niewolnicy spadkodawcy o ile zostali w rozporządzeniu ostatniej woli wyzwoleni i powołani do dziedziczenia

heredes necessarii

Dziedzice konieczni

heredes extranei

Dziedzice zewnętrzni, obcy- musieli oświadczyć wolę przyjęcia spadku by zostać spadkobiercami

beneficjum abstinendi

dobrodziejstwo powstrzymania się-możność nie przyjęcia spadku przez sui heredes poprzez odpowiednie oświadczenie woli. nie mógł z niego skorzystać niewolnik będący dziedzicem domowym

heredes voluntarii

Dziedzice dobrowolni-mogli oni przyjąć spadek lub odrzucić

ciąg dziedziczenia

1. otwarcie spadku 2. powołanie do spadku 3. przyjęcie spadku 4. nabycie spadku

Czym jest testament

jednostronna rozrządzenie ostatniej Woli na wypadek śmierci sporządzony w przepisanej formie zawierający ustanowienie dziedzica. jest czynnością jednostronną i odwołalną

osoba która sporządza spadek to

testator

Testament był ważny gdy

1. niepopełniono błędu formalnego co do formy zewnętrznej i co do treści 2 testator miał zdolność sporządzenia Testamentu 3. powołany dziedzic miał zdolność dziedziczenia z testamentu 4. testator nie pominął w testamencie milczeniem synów pater familias

testamenti factio passiva

zdolność do dziedziczenia uważnie rzymskiego Testamentu

testamenti factio activa

zdolność do sporządzenia ważnie rzymskiego testamentu

testamentum calatis comitiis

uroczysty akt publiczny na zgromadzeniach ludowych kurialnych i przy udziale kolegium kapłanów pontyfików Testament ten mógł być sporządzony tylko dwa razy w roku i tylko w Rzymie

testamentu in procinctu

Testament dostępny wyłącznie dla żołnierzy w czasie wojny. gotowy do wymarszu żołnierz wypowiadał swoją ostatnią wolę w jakiejkolwiek formie przed towarzyszami broni

testament mancypacyjny

spadkodawca sprzedawał cały swój majątek za pomocą mancypacji os. zaufanej familiae emptor Na skutek czego majątek wychodził spod dziedziczenia beztestamentowego a zaufany otrzymywał od spadkodawcy instrukcję komu i jak ma po jego śmierci majątek wydać

zwyczajne formy Testamentu

1. Testament prywatny 2. Testament holograficzny 3. Testament publiczny

Testament prywatny- testamentu tripertitum

podpisany i opieczętowany przez testatora i siedmiu obecnych równocześnie świadków

Testament holograficzny-per holographam scripturam

własnoręcznie napisany i podpisany przez testatora bez udziału świadku

testament publiczny Testamentum principi oblatum

przez oddanie pisemnego Testamentu opiece cesarza

testamentum apud acta conditum

testament publiczny przez podyktowanie ostatniej Woli do protokołu urzędowego gdzie danu Dokument zostaje przechowany

testamentum militis

Testament żołnierski który był zupełnie wolny od wszelkich wymagań co do formy i treści Jednakże był ważny jedynie w czasie wyprawy Wojennej

unitas actus

zasada która obowiązywała przez sporządzaniu Testamentu mówiąca o tym że wszelkie dotyczące czynności musiały być wykonane w jednym miejscu i czasie w sposób ciągły bez przerw

codicillus

kodycyl to pismo które spadkodawca mógł skierowac do swojego spadkobiercy i osoby która dostawala w testamencie jakąś korzyść majątkową Treścią kodycylu mogły być wszelkie rozrządzenia ostatniej woli z wyjątkiem stanowienia spadkobiercy i wydziedziczenia

codicillus confirmatus

kodycyl potwierdzony w testamencie

codicillus non confirmatus

kodycyl nie potwierdzony w testamencie

klauzula kodycylarna

klauzula zamieszczana przez testatora że jeżeli jego Testament okaże się z jakiejś przyczyn Nieważny to niech będzie utrzymany jako kodycyl upadało wówczas ustanowienie dziedzica i wydziedziczenia a pozostałe rozrządzenia zachowywały skuteczność

kto miał zdolność do sporządzenia ważnego rzymskiego Testamentu

wolny obywatel rzymski sui iuris-mający full zdol. prawną i zdol. do czyn. prawn. zdoln. prawna musiała być w chwili sporządzenia Testam. i nieprzerwanie do chwili śmierci. utrata zdoln. do czynności prawnych po zrb Testamentu nie szkodziła jego ważności

personae incertae

osoba której testator nie potrafił jasno określić w chwili sporządzenia Testamentu dlatego nieważne Było ustanowienie jej spadkobiercą

Kto mógł być spadkobiercą testamentowym

wszyscy mający zdolność prawną według prawa rzymskiego

hereditas damnosa

spadki bardzo zadłużone

co w razie ustanowienia spadkobiercą cudzego niewolnika

w razie ustanowienia spadkobiercą cudzego niewolnika spadek nabywał jego pan jeżeli polecił niewolnikowi spadek przyjąć

incapacitas

niezdolność do nabycia spadku z Testamentu. zachodziła jeżeli osoba która poza tym mogła być w testamencie powołana jako spadkobierca nie może przyjąć spadku z powodu specjalnych zakazów ustawowych

caducum

spadek względnie część spadku któregoś ze współspadkobierców nie objęty z powodu incapacitas Spadkobiercy

prawo kaduka

caducum na podstawie powołanych Ustaw przypadał innym spadkobiercom lub w razie ich braku legitariuszom albo innym osobom wymienionym w testamencie które miały dzieci. w razie braku takich osób spadek lub część spadkowa przypadał skarbowi państwa

indignitas

niegodność dziedziczenia oznaczała że spadkobierca który już spadek nabył nie mógł go zatrzymać z powodu niegodziwego zachowania się wobec samego spadkodawcy lub jego ostatniej woli. spadek był odbierany spadkobiercy i trafiał do skarbu państwa-fiskusa

kiedy Testament był nieważny

Testament był nieważny jeśli został sporządzony przez nieuprawnioną osobę, nie zachowano wymogów formalnych lub brakowało ustanowienia dziedzica

testamentum non iure factum

Testament nieważny z powodu braku przepisanej formy

testamentum desertum

Testament odrzucony przez wszystkich powołanych lub gdy nikt z powołanych nie dożył otwarcia spadku

testamentum irritum

Testament który stał się nieważny dopiero po jego sporządzeniu na przykład na skutek utraty przez testatora zdolności do sporządzenia Testamentu

testamentum ruptum

to Testament który stał się nieważny z powodu odwołania go na przykład w późniejszym Nowym Testamentem z powodu pojawienia się pogrobowca nie uwzględnionego w testamencie

testamentum nulluius momenti

Testament nieważny poprzez pominięcie syna

ex re certa

w przypadku większej liczby spadkobierców powoływano ich do określonej części ulamkowej spadku a nie do konkretnych składników majątkowych

favor testamenti

tendencja do utrzymania ważności Testamentu

sentencja - raz ustanowiony spadkobierca jest nim na zawsze

semel heres, semper heres

cautio muciana

spadkobierca który został spadkobiercą pod danym warunkiem mógł od razu objąć spadek jeżeli Zobowiązał się stypulacją że zwróci spadek w razie nie spełnienia warunku

condicio viduitatis

warunek wdowieństwa to znaczy gdy mąż ustanowił spadkobiercą swoją żonę pod warunkiem że nie wyjdzie ponownie za mąż

Substytucja zwykła (substitutio vulgaris)

zachodziła wtedy gdy testator ustanowił w testamencie spadkobiercę podstawionego substytuta (heres substitutus) na wypadek gdyby spadkobierca ustanowiony w pierwszym rzędzie z jakichkolwiek przyczyn spadku nie nabył. zasada jak nie ten to niech tamten.

substytucja pupilarna

mógł ją zastosować tylko pater familias w ten sposób że w testamencie wyznaczał dla swojego dziecka niedojrzałego spadkobiercę, substytuta pupilarnego na wypadek gdyby niedojrzały zmarł przed osiągnięciem dojrzałości. taka sukcesja po niedojrzałym

substytucja quasi-pupilarna

ascendenci mogli w testamencie ustanowić spadkobierce dla swojego descendentq furiosusa który nie mógł sporządzić testamentu. substytutem wtedy były przede wszystkim dzieci furiosusa a w razie ich braku rodzeństwo chorego

exheredatio

wydziedziczenie służące do regulowania przez spadkodawcę sukcesji przez wyłączenie określonych osób z grona potencjalnych dziedziców

dewolucja

następstwo spadkobierców według klasy dziedziczenia

trzy klasy dziedziczenia bez testamentowego według ustawy 12 tablic

heredes sui, proximi agnati, gentiles

heredes sui

byli to wszyscy którzy byli pod władzą zmarłego spadkodawcy i przez jego śmierć stali się osobami sui iuris a więc synowie i córki rodzeni i z adopcji, żona in manu, wnuki o ile ich ojciec będący synem zmarłego wcześniej zmarł lub uległ capitis deminutio

in capita

dziedziczenie wedle głów. dziedziczyły tak dzieci i żony zmarłego

in stirpes

dziedziczenie wedle szczepu. dziedziczyły tak wnuki po dziadku gdy ich ojciec nie żył

proximi agnati

Jeżeli nie było heredes sui powołani do dziedziczenia byli najbliżsi agnaci którzy dziedziczą wedle głów

gentiles

gentylowie czyli członkowie tego samego rodu. dziedziczyli gdy nie było ani heredes sui ani proximi agnati

do beztestamentowej bonorum posessio pretor powoływał klasy:

1. unde liberi 2. unde legitimi 3. unde cognati 4. unde vir et uxor

unde liberi kl.1

do klasy Tej wchodziły dzieci zarówno podlegające władzy spadkodawcy jak i pozostające już poza jego władzą. dziedziczenie odbywało się wedle głów w razie braku bliższego stopniem descendenta dziedziczyły jego dzieci wedle szczepu

unde legitimi kl.2

spadkobiercy beztestamentowi prawa cywilnego

unde cognati kl.3

krewni kognatyczni do 6 stopnia włącznie a z 7 stopnia jedynie dzieci rodzeństwa spokrewnionego ze sobą w 6 stopniu w tej klasie. decyduje o dziedziczeniu tylko węzeł krwi tzn. kognacja między krewnymi kognatycznymi zaś rozstrzyga bliskość pokrewieństwa

unde vir et uxor kl.4

dziedziczenie małżonków zachodziło tylko wówczas gdy żadna z pozostałych klas nie dziedziczyła i nie poprosiła o bonorum posessio

Senatu consulta tertullianum i orphitanium

uznały w prawie cywilnym wzajemne dziedziczenie między matką i dziećmi przed krewnymi agnacyjnymi

dziedziczenie bez testamentowe wedle nowel justyniańskich 118 I 127

klasa 1 - krewni zstępni descendenci. spadek dzielony wdlg glów klasa 2- rodzeństwo rodzone ascendenci ewentualnie ich dzieci gdy nie zyją klasa 3- przyrodnie rodzeństwo ew. Ich dzieci klasa 4- dalsi krewni boczni wedle głów gdy równy stopien

kwarta ubogiej wdowy

uboga i nie zaopatrzona wdowa może otrzymać w zasadzie czwartą część spadku po zamożnym mężu. Jeżeli jednak pozostało więcej niż troje dzieci wdowa otrzymywała tylko równą część z każdym z nich

pominięcie milczeniem

testator musiał powołać swoje dzieci na dziedziców chociażby części spadku albo wydziedziczyć w treści Testamentu. spośród nich syn musiał być out imiennie osobnym postanowieniem natomiast córki wnuczki i żonę wystarczyło wydziedziczyć ogól. zwrotem

Testament nullius momenti

Testament nieważny bo pominięto w nim milczeniem syna

testamentum ruptum

Testament nieważny gdy po jego sporządzeniu pojawił się jeszcze jakiś heredes sui

postumus suus

pogrobowiec

sentencja. pogrobowiec obala testament

postumis rumpit testamentum

inter ceteros

wydziedziczenie ogólne następowało wobec płci żeńskiej

testamentum inofficiosum

członkowie najbliższej rodziny wydziedziczeni lub pominięci w testamencie w którym ustanowiono dziedzicem inną osobę powinni mieć możność zaczepienia takiego Testamentu jako sprzecznego z moralnymi obowiązkami rodzinnymi

uerela inofficiosi testamenti

Skarga zmierzająca do całkowitego lub częściowego unieważnienia Testamentu (czas 5l) skarżyć mogły osoby które miałyby prawo do dzi. beztestamentowego i nie miały innych środków. warunkiem też było to że nie dostały zachowku. skargę oceniał sąd.

dziedziczenie przeciw testamentowe materialne

tworzyło je postępowanie z użyciem querela inofficiosi testamenti i prawem do zachowku

pars legitima

zachowek czyli minimalna część jaką powinni otrzymać najbliższy członkowie rodziny ze spadku. wysokość zachowku na początku 1/4 działu ustawowego pozniej podwyższono. można było go uzyskać jako wspoldziedzic, w drodze zapisu lub darowizny.

actio adres supplendam legitimam

Skarga o uzupełnienie zachowku. występowała gdy dziedzicowi koniecznemu pozostawiono jakąś sumę w testamencie ale była mniejsza niż wynosiłby jego zachowek

formy przyjęcia spadku

1. cretio 2. pro herede gestio 3. nuda voluntas

cretio

wypowiedzenie wobec świadków przewidzianych uroczystych słów stwierdzających przyjęcie spadku. testator nakazywał spadkobiercy dokonanie cretio w ciągu np. 100 dni równocześnie ustanawiając spadkobiercę podstawionego na wypadek niedotrzymania terminu

pro herede gestio

dorozumiane oświadczenie woli polegało na wykonaniu przez osobę powołaną do spadku czynności ujawniających wolę przyjęcia spadku bez wyraźnego oświadczenia woli co do przyjęcia spadku z działań tych można było wnioskować że powołany spadek przyjął

nuda voluntas

proste zupełnie nieformalne oświadczenie woli

spatium deliberandi

czas do namysłu który pretor dawał wierzycielowi który został spytany przed pretorem przez innych wierzycieli do tego czy jest spadkobiercą. po upływie czasu w prawie klasycznym uważano że powołany spadku nie przyjął a w justynianskim że przyjął

hereditas iacens

spadek leżący czyli spadek który nie należał faktycznie do nikogo w czasie między powołaniem do dziedziczenia a przyjęciem spadku. czuwał nad nim pretor. spadek leżący mogł być przez kogoś zasiedziany poprzez roczne posiadanie [usucapio pro herede].

transmisja powołania

polegała na tym że w razie śmierci powołanego przed wyrażeniem woli o przyjęciu spadku prawo do złożenia takiego oświadczenia przechodziło na jego spadkobierców

confusio bonorum

łączenie się majątku odziedziczonego (spadku) oraz majątku własnego spadkobiercy w całość

hereditas damnosa

sytuacja gdy wysokość długów spadkowych przewyższała wartość majątku spadkowego

separatio bonorum

przywilej nadawany przez pretora polegający na oddzieleniu masy spadkowej od majątku osobistego spadkobiercy wówczas wierzyciele spadkodawcy mogli sprzedać egzekucyjnie majątek spadkowy i zaspokoić w pierwszej kolejności swoje roszczenia

warunek separatio bonorum/beneficium separationis

warunkiem było żeby wierzyciele nie rozpoczęli jakiś pertraktacji z dziedzicem bo w ten sposób uznaliby go za dłużnika

dobrodziejstwo inwentarza-beneficium inventatii

gdy spadkobierca w ciągu 30 dni od chwili gdy dowiedział się o powołaniu go do spadku zaczął w obecności notariusza sporządzać inwentarz spadku i zakończył tą pracę w ciągu 60 dni kolejnych to odpowiada za długi spadkowe tylko nowym majatkiem a nie swoim

hereditatis petitio

za pomocą tej Skargi powód domagał się wydania mu spadku w całości jako Spadkobiercy

consortium

jednakowa Wspólnota współspatkobierców wszyscy współdziedzice mieli wówczas jednakowe uprawnienia i działali z założenia wspólnie

actio familiae erciscuande

Skarga z którą mógł wystąpić każdy ze Spadkobierców w sprawie podziału spadku

akredcencja

prawo przyrostu występowało wtedy gdy jeden ze Spadkobierców nie chciał lub nie mógł dziedziczyć. opróżniona przez niego część spadkowa przyrastała wówczas pozostałym spadkobiercom proporcjonalnie do ich udziałów spadkowych

zaliczenie na dział spadkowy

miało na celu wyrównanie sytuacji majątkowej między współ spadkobiercami z których jeden lub kilku otrzymało Już za życia spadkodawcy jakieś przysporze nie majątkowe kosztem przyszłego spadku

collatio bonorum emancipati

włączenie przez syna emancypowanego do masy spadkowej całego swojego majątku jaki nabył od czasu emancypacji

collatio dotis

zaliczenie Posagu jaki zamężna Córka otrzymała od ojca do masy spadkowej

collatio descendentium

Jeżeli ktoś z descendentów za życia spadkodawcy otrzymał od niego jakieś przysporzenie majątkowe był zobowiązany W razie bez testamentowego dziedziczenia wyrównać swą sytuację majątkową wobec innych współspadkobierców wnosząc do spadku nabytki majatkowe

zapisy

przysporzenie poszczególnych określonych korzyści majątkowych. nie można było zapisać długu

legat

legat był zapisem prawa cywilnego wymagającym użycia przepisanej formy a zawierającym polecenie testatora by spadkobierca wydał kosztem spadku określoną korzyść majątkową osobie trzeciej legatariuszowi

fideikomis

był nieformalną prośbą skierowaną przez spadkodawcę do spadkobiercy lub zapisobiercy o oświadczenie określonej korzyści majątkowej fidei komisariuszowi

rodzaje Legatów

legat windykacyjny legat damnacyjny legat sinendi modo legat precepcyjny

legat windykacyjny

dawał legatariuszowi z chwilą objęcia spadku przez spadkobiercę własność rzeczy zapisanej zachodziło tu pochodne nabycie od testatora a zapisobierca mógł się domagać wydania zapisanej rzeczy jako właściciel za pomocą Skargi windykacyjnej-rei vindicatio

legat damnacyjny

wynikała z niego tylko wierzytelność legatariusza do spadkobiercy o wydanie rzeczy najczęściej pieniędzy powstały zaś między nimi w wyniku zapisu stosunek obligacyjny miał charakter quasi kontraktowy

legat sinendi modo

stwarzał tylko zobowiązanie wobec legatariusza który mógł sobie zabrać zapisaną rzecz później również do wydania rzeczy

legat precepcyjny

był możliwy między współdziedzicami z których jeden zabierał sobie ze spadku zapisaną mu rzecz

lex falcidia i kwarta falcydyjska

postanowiła że spadkobiercy po wypłacie Legatów musi pozostać co najmniej 1/4 czystego spadku tj. po odliczeniau długów i kosztów pogrzeby tzw. kwarta falcydyjska jeśli suma Legatów przekraczała 3/4 spadku ulegały One wszystkie stosunkowemu zmniejszeniu

fideikomis uniwersalny-fideicommissum hereditatis

spadkodawca zwracał się do swojego spadkobiercy z prośbą aby ten wydał cały spadek oznaczonej osobie tak zwanemu fidei komisariuszowi uniwersalnemu ustanowiony dziedzic powierniczy spełniał więc w istocie funkcję wykonawcy Testamentu

Mortis causa capio

określeniem tym określano wszelkie inne przysporzenia majątkowe z mocy ostatniej woli które nie były ani spadkiem ani żadną postacią zapisu

darowizna na wypadek śmierci donatio mortis causa

była darowizną dokonaną za życia pod warunkiem że obdarowany przeżyje darczyńcę podstawą takiej darowizny była umowa między darczyńcą a obdarowanym