01 PREHISTORIA, PIERWSZE CYWILIZACJE

Większość pochodzi z kultury graweckiej, chociaż kilka należy do starszej kultury oryniackiej, jak Wenus z Hohle Fels, datowana na 33.000 BC. Uważane są za symbole płodności i urodzaju. Wykonywano je z kamienia, kości słoniowej a nawet z wypalanej gliny.

Większość malowideł europejskich pochodzi z górnego paleolitu i jest dziełem człowiek kromaniońskiego.

Najwięcej znalezisk pochodzi z kultury graweckiej, solutrejskiej i przede wszystkim magdaleńskiej. Największe skupisko jaskiń tworzy tzw. zagłębie franko-kantabryjskie i obejmuje południową Francję i północną Hiszpanię.

Jaskinia była zamieszkana w okresie 16.000 - 11.000 BC (aż do czasu zawalenia się wejścia), co odpowiada okresowi kultury solutrejskiej i magdaleńskiej.

Największe malowidło byka ma ponad 5 m długości. W 1963 r. jaskinia została zamknięta z powodu postępujących zniszczeń. Od 1983 dostępna dla publiczności urządzona w pobliżu replika jaskini.

Okres ich powstawania sięga od 4.500 BC (Bretania) do 800 BC (Sardynia). Z megalitów wykonywano budowle o przeznaczeniu kultowym, magiczno-użytkowym (np. obserwatoria astronomiczne) i grzebalnym. Istnieją trzy rodzaje budowli megalitycznych:

- dolmeny - kamienne grobowce zbudowane z megalitycznych ścian i stropu.

główny zespół kamiennych bloków ustawiono w okresie 2.440-2.100 BC. 74 kamienne bloki o wadze 25-50 ton przetransportowano z kamieniołomu odległego o 30 km.

(Kerlesca, Le Menec, Kermario), wielki tumulus z St. Michel, oraz dolmeny w Roch-Feutet. Budowę prowadzono od ok. 4.500 BC (europejski późny neolit), a założenia były używane do ok. 2.300 BC (brąz).

Za świadectwo ustroju społecznego uważana jest figura "Bogini Matki na tronie z leopardami", datowana na 6000-5500 BC.

Osiedle składało się z ponad 100 drewnianych domów zgrupowanych wzdłuż 13 równoległych ulic wyłożonych drewnem. Pierwotnie znajdowało się na wyspie otoczonej wałem i połączonym z brzegiem jeziora umocnioną drewnem, przechodzącą przez mokradła groblą.

Wg niektórych współczesnych teorii posąg nie jest dziełem Słowian (wg tych teorii Słowianie w ogólne nigdy niczego nie byli w stanie stworzyć), ale ludów trackich, irańskich, tureckich, Waregów lub Celtów.

Rzeźby datowane są na okres 1300-400 BC (kultury unietycka i przedłużycka). Później okoliczne plemiona podbite zostały przez Celtów.

Ziggurat w Ur zbudowany został przez króla Ur-Nammu panującego w latach 2113-2096 BC.

Mieściła się w królewskim pałacu w Niniwie, ozdobionym płaskorzeźbami np scen królewskich polowań. Rzeźby te, mimo schematyczności sztuki asyryjskiej, odznaczały się wyjątkowym realizmem, czego przykładem jest umierająca, częściowo sparaliżowana lwica.

Zewnętrzną warstwę wykonano z cegły wypalanej i pokrytej kolorową glazurą. Dekorację stanowią fragmenty tekstów i sylwetki lwów, symboli bogini Isztar. Na ścianach drogi procesyjnej znajdowały się również płaskorzeźby przedstawiające inne zwierzęta.

Skrzynia dekorowana jest ułożonymi w trzech poziomach fryzami wykonanymi z muszli, czerwonego wapienia i lapis lazuli. Jeden zespół fryzów przedstawia sceny wojenne, drugi sceny z uczty oraz świąt okresu pokoju.

Ponieważ fragmenty pochodziły z instrumentów o zaawansowanej konstrukcji i bogato zdobionych, można wnioskować, że lira była znana w kulturze sumeryjskiej już na początku trzeciego tysiąclecia BC.

Lagasz pod rządami Gedei przeżyło rozkwit, wprowadzono uprawę winorośli, rozwinęło się rzemiosło, wznoszono liczne budowle, m.in. świątynię E-ninnu w Girsu. Przechowywana w Luwrze statuetka siedzącego Gudei wykonana jest z diorytu i datowana na 2120 BC.

Jej zwieńczeniem jest płaskorzeźba przedstawiająca boga Szamasza wręczającego Hammurabiemu insygnia królewskie.

Jako możliwą lokalizacje ogrodów wskazuje się ruiny północnej części południowego pałacu w Babilonie, gdzie odkryto szereg przesklepionych pomieszczeń kryjących prawdopodobnie studnie zaopatrujące położone na tarasach ogrody.

W 713 r. Sargon II rozpoczął budowę stolicy i pałacu Dur-Szarrukin (obecnie Chorsabad). Do miasta na planie prostokąta o wymiarach 1650 x 1750 m prowadziło siedem brak strzeżonych przez lamassu - posągi wyobrażające skrzydlate byki o ludzkich głowach.

Wyjątkowe w sztuce tego okresu jest przedstawienie wydarzeń w jednej, wielkiej scenie, bez rozbijania jej na tworzące fryz epizody. Stelę znaleziono w Suzie, dokąd została wywieziona w XII w. BC przez króla Elamu, Szutruka-Nahhunte.

Pismo to dominowało w kulturach mezopotamskich do ok. 1800 BC, ale ze względu na specyfikę tamtejszej historii i pokrewieństwo kolejnych kultur używane było jeszcze ok. 75 AD.

Strona odwrotna przedstawia święto zwycięstwa ze szczegółami okrutnego rytuału. Splecione szyje serpopardów otaczają zagłębienie służące prawdopodobnie do przygotowywania kosmetyków.

Około 700 portretów znaleziono przede wszystkim w Fajum i w założonym przez cesarza Hadriana Antinoopolis (137 AD). Większość pochodzi z I-IV w.

W starym Państwie, kiedy rozpoczęto budowę piramid, mastaba stała się grobowcem najważniejszych dostojników państwowych. Mastaby tworzyły całe miasta umarłych budowane w sąsiedztwie piramid i zanikły dopiero ok. XII w.BC.

Przykładem jest najstarsza piramida faraona Dżosera zbudowana przez architekta Imhotepa w latach 2650-2611 BC.

, która podczas budowy zaczęła pękać i groziła zawaleniem.

Najsłynniejszy kompleks piramid znajduje się w Gizie i składa się z trzech piramid faraonów Cheopsa (2560 BC), Chefrena (2532 BC) i Mykerinosa (2520 BC). Obok nich znajdują się trzy mniejsze "piramidy królowych".

Rzeźba ma wymiary 57 x 6 x 20 m, wykonana jest z czerwonego wapienia. Nos utrącony został w 1378 r.

wklęsły relief okresu amarneńskiego i realistyczna, drewniana rzeźba miniaturowa przedstawiająca realistycznie szczegóły życia codziennego (modele i makiety grobowe).

Obydwa przedstawiają postać faraona. Przy nogach siedzącej postaci wyrzeźbiono figury żony Teji i matki Mutemuji. Uszkodzone prawdopodobnie w wyniku trzęsienia ziemi. Nazwę kolosom nadali starożytni Grecy.

Jednym z najpiękniejszych znalezisk była złota maska faraona zdobiąca mumię pochowaną we wspaniałym sarkofagu.

Najstarsze zachowane uszebti pochodzą z czasów Średniego Państwa i wykonane są z wosku. Szczególną popularnością cieszyły się w okresie Nowego Państwa.

Najstarsze kanopy stosowane były w okresie IV dynastii, w późnym Starym Państwie ozdabiano je napisami, a od czasów XIX dynastii pojawiły się pokrywy zdobione głowami.

Autorstwo dzieła wykonanego ok. 1345 BC przypisuje się rzeźbiarzowi Tutmozisowi.

Jest to tekst dekretu wydanej w Memfis w 196 BC dla uczczenia faraona Ptolemeusza V. Taka jest również data powstania kamienia z Rosetty. Kamień nazwany został od miejsca znalezienia - miasta Rosetta (Raszid) w delcie Nilu, gdzie użyto go do budowy fortu.

Świątynie znajdowały się niżej, ale przed wypełnieniem jeziora Nasera (Tama Asuańska) zostały pocięte w bloki i przeniesione na położoną o 65 m wyżej, sztucznie utworzoną platformę.

Jest budowlą nietypową dla egipskiej architektury świątynnej, ponieważ jej przestrzenny program świątyni realizuje "w negatywie", dostosowując się do warunków terenowych.

Budowa świątyni trwała bardzo długo. Jej początki sięgają Średniego Państwa, a największa rozbudowa miała miejsce za czasów XVIII dynastii (Nowe Państwo). Świątynia Amona leży niemal dokładnie na osi zespołu świątynnego w Deir el-Bahari.

najczęściej temperę jajową oraz różne rodzaje gum i żywic. W Egipcie nie znano techniki fresku. Farbę nakładano na suche ściany. Malowidła zabezpieczano żywicąi, dlatego część dzieł w zaciemnionych pomieszczeniach przetrwała w stosunkowo dobrym stanie.

Od zasady tej odstępowano tylko w przypadkach malowideł przedstawiających robotników wykonujących prace fizyczne, gdzie kanon uniemożliwiał przedstawienie szczegółów wykonywanych czynności.

Nakht był astronomem i pisarzem Tutmozisa IV (XVIII dynastia) ok. 1400-1390 BC

Tylko w niewielkim stopniu weszły w skład tego, co nazywamy starożytną Grecją. Stało się tak, ponieważ Grecję stworzyły ludy, które zdobyły i zniszczyły wcześniejsze cywilizacje egejskie, tylko w niewielkim stopniu przyswajając sobie ich elementy.

Na największej wyspie Morza Egejskiego Krecie rozwijała się cywilizacja kreteńska, której późną fazę nazywamy okresem minojskim.

Obiekt nie jest typowym pałacem, ale zespołem ok. 1300 pomieszczeń zgromadzonych wokół otwartego dziedzińca i połączonych skomplikowanym układem korytarzy.

Charakterystyczny jest brak fortyfikacji, oraz istnienie w pobliżu pałacu osiedla willi zamieszkiwanych prawdopodobnie przez kreteńską elitę. Wskazuje to na specyficzne stosunki społeczne w których władza nie musiała izolować się od reszty społeczeństwa

Wykonywane były z pni drzewa cyprysowego i ustawiane "do góry nogami", prawdopodobnie po to, aby opierane na gruncie nie zapuszczały korzeni. W budowlach późniejszych ustawiano je na kamiennych bazach i wieńczono talerzowymi głowicami.

W znaleziskach na Knossos znaczne miejsce zajmują przedmiotu służące pielęgnacji i podkreślaniu urody, co wydaje się jedną z cech kultury minojskiej. Paryżanka ma wyraźnie podkreśloną czerwień warg i zarysowany czarną kredką kontur oka.

Charakterystyczny jest strój bogini opinający talię i całkowicie odsłaniającej piersi. Nie wiadomo, czy jest to strój rytualny, przysługujący kapłance, czy też figurka przedstawia typowy strój minojskich kobiet.

Wino wylewało się przez pysk zwierzęcia. Byk był symbolem siły, władzy, ale i niebezpieczeństwa, zapewne forma rytonu nie była przypadkowa, a naczynie służyło być może celom kultowym.

We wczesnym okresie minojskim dominowały zdobnicze motywy geometryczne: spirale, trójkąty, krzyże, linie krzywe, rybi szkielet.

W okresie pałacowym w okolicach Knossos pojawiła się tendencja do uproszczenia i geometryzacji wymienionych, naturalistycznych motywów zdobniczych.

- wczesnohelladzki - 2800-2100 BC, - średniohelladzki - 2100-1550 BC, - póżnohelladzki - 1550-1050 BC.

Okres późnohelladzki był właśnie okresem przejmowania wpływów przede wszystkim kultury minojskiej i rozwoju głównego centrum w Mykenach, dlatego rozwijająca się tam kultura nazywana jest mykeńską.

Brama Lwic została zbudowana z trzech potężnych megalitów i zwieńczona płaskorzeźbą przedstawiającą dwie lwice flankujące kolumnę. Ustawiony na postumencie, na którym wspierają łapy obydwie lwice pilaster z głowicą uważany jest za symbol potęgi Myken.

Okazało się, że jest ona znacznie wcześniejsza i pochodzi z lat ok. 1550-1500 BC. W ostatnich latach autentyczność maski jest kwestionowana.

z przylegającym do niego królewskim megaronem, do którego prowadzi droga wiodąca od bramy we wschodnim murze (1) przez pochylnię (2) i dwa kolejne dziedzińce (4). W grubości murów mieściły się pomieszczenia magazynowe oraz (prawdopodobnie) więzienie (3).

Ślady fundamentów najstarszych budowli pochodzą z czasów przedhelleńskich. W latach 2000-1600 powstało pierwsze zwarte osiedle, a akropol budowano w trzech etapach od 1500 BC.

Większość idoli to przedstawienia pojedynczych postaci, wykonywane w różnych, wyraźnie odrębnych typach. Najciekawsze z nich są postaci muzyków - flecistów i harfistów przedstawionych z instrumentami. Pochodzą one z ok. 2500 BC.