biologia definicje 10

keratyna

białko nierozpuszczalne w wodzie, występujace w komórkach naskórka kręgowców oraz wytworach skóry: paznokciach, pazurach, piórach, włosach i rogach.

keton

zwiazek organiczny zawierajacy grupę karbonylowa zwiazana z dwoma atomami węgla.

kielich

zespół wszystkich działek kwiatu.

kiełkowanie

wznowienie wzrostu i zapoczatkowanie rozwoju zarodka w nasieniu.

kierunkowe ciałko, c. biegunowe

mała haploidalna (n) komórka powstajaca podczas oogenezy, nie rozwija się w komórkę jajowa.

kilodżul

tysiac dżuli

kilokaloria

ilość ciepła potrzebna do podniesienia temperatury kilograma wody o 1'C.

kilopar zasad, kpz

jednostka długości w czasteczce dwuniciowego kwasu nukleinowego równa 1000 par zasad.

kilozasada, kz

jednostkamdługości w czasteczce jednoniciowego kwasu nukleinowego równa 1000 zasad.

kinaza tyrozynowa

enzym powodujacy fosforylację aminokwasu tyrozyny w czasteczkach białek.

kinazy

enzymy katalizujace przeniesienie grup fosforanowych z ATP na czasteczki akceptora.

kinazy białkowe

grupa enzymów, które przez fosforylację (dodanie grup fosforanowych) aktywuja lub inaktywuja inne białka.

kinazy zależne od cyklin, kzc

kinazy białkowe uczestniczace w regulacji cyklu komórkowego.

kinetochor

struktura przylegajaca do centromeru chromosomu, łacza się z nia mikrotubule kinetochorowe wrzeciona podziałowego.

kinetyczna energia

energia ruchu

klad

takson obejmujacy wspólnego przodka i wszystkie pochodzace od niego taksony, k. jest grupa monofiletyczna.

kladogram

schemat (drzewo) ilustrujacy pokrewieństwo między taksonami według zasad kladystyki.

kladystyka, systematyka filogenetyczna

kierunek w systematyce przyjmujacy za podstawę istnienie wspólnego przodka organizmów, każdy klad obejmuje wspólnego przodka i wszystkich jego potomków.

klinalna zmienność, klin

rodzaj zmienności geograficznej polegajacej na stopniowej zmianie częstości fenotypów lub genotypów w kolejnych sasiednich odrębnych geograficznie populacjach danego gatunku. Z.k. jest wynikiem gradientu środowiskowego.

Klinefeltera zespół

zespół chorobowy występujacy u mężczyzn o zestawie chromosomów płciowych XXY LUB XXXY.

kloaka

wspólne ujście przewodu pokarmowego, moczowego i rozrodczego u niektórych zwierzat.

klon 1

populacja komórek powstała z podziałów jednej komórki.

klon 2

populacja identycznych genetycznie organizmów, które powstały w wyniku rozmnażania bezpłciowego jednego osobnika.

klonowanie

metoda uzyskiwania klonów

klonowanie DNA, amplifikacja DNA

powielanie wyselekcjonowanych sekwencji DNA umożliwiajace badanie ich struktury i funkcji.

kluczowy gatunek

gatunek, którego obecność w ekosystemie w znacznym stopniu determinuje strukturę gatunkowa i funkcjonowanie ekosystemu.

klàcze

podziemny ped majacy liście i paki boczne, często pełniacy rolę organu spichrzowego, slużacybtakże do rozmnażania wegetatywnego; k. wytwarzaja m.in. kosaćce.

kłębuszek nerkowy

splot naczyń włosowatych przy proksymalnym końcu nefronu, otoczony torebka Bowmana.

knidocyty

komórki parzydełkowe parzydełkowców.

Kocha postulaty

zbiór zasad postępowania majacego na celu wykazanie, że dany patogen (drobnoustrój chorobotwórczy) jest przyczyna określonej choroby zakaźnej.

kod trójkowy

sekwencja trzech nukleotydów, która tworzy kodony- jednostki informacji genetycznej w mRNA wyznaczajace kolejność aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym.

kodominacja

sytuacja, gdy oba allele danego locus ulegaja ekspresji w heterozygocie

kodon

trójka (tryplet) nukleotydów w mRNA. 64 kodony tworza wspólnie uniwersalny kod genetyczny, za pomoca którego wyznaczaja miejsce aminokwasów w polipeptydzie oraz sygnalizuja rozpoczęcie i zakończenie jego syntezy.

kodon startowy, k. inicjacyjny

kodon AUG sygnalizujacy rozpoczęcie translacji mRNA.

kodon stop, k. terminacyjny

jeden z trzech kodonów w mRNA niekodujacych aminokwasów (UAA, UAG i UGA), lecz będacych sygnałem zakończenia translacji.

koenzym

organiczny kofaktor enzymu, zwykle uczestniczy w reakcji chemicznej jako nośnik elektronów, protonów lub określonych grup chemicznych.

koenzym A

organiczny kofaktor odpowiedzialny za przenoszenie grup chemicznych pochodzacych z kwasów organicznych.

koewolucja

wspólna ewolucja dwóch lub większej liczby gatunków pozostajacych w ścisłej zależności ekologicznej.

kofaktor

niebiałkowa substancja, której obecność jest niezbędna do katalitycznej aktywności enzymu; k. moga być nieorganiczne (zwykle jony metali) lub organiczne (koenzymy).

kohezja, spójność

wzajemne przyleganie czasteczek.

kohorta

grupa osobników w jednym wieku.

kolagen

białko będace głównym składnikiem włókien w tkance łacznej.

kolchicyna

zwiazek hamujacy podział komórek eukariotycznych przez wiazanie się z tubulina mikrotubul, będacych głównym składnikiem wrzeciona podziałowego.

kolenchyma, zwarcica

żywa tkanka zbudowana z komórek o nierównomiernie zgrubiałych pierwotnych ściankach komórkowych, jest tkanka wzmacniajaca pędy roślin zielnych.

koleoptyl

osłonka wierzchołka wzrostu pędu niektórych jednoliściennych.

kolonia

grupa luźno zwiazanych komórek lub osobników tego samego gatunku.

komensalizm

rodzaj symbiozy, w której jeden organizm korzysta z drugiego, nie przynoszac mu pożytku ani nie wyrzadzajac

komora 1

jedna z kilku przestrzeni wypełnionych płynem mózgowo-rdzeniowym w mózgu.

komora 2

jedna z komór serca, do której dostaje się krew z przedsionka.

komórka

podstawowa strukturalna i funkcjonalna jednostka życia zbudowana z materii organicznej.

komórka dwubiegunowa, k. bipolarna

rodzaj neuronu w siatkówce oka; odbiera sygnał od fotoreceptorów (komórek pręcikowych i czopkowych) i przekazuje komórce zwojowej.

komórka korka

komórka budujaca korek, powstaje na zewnatrz miazgi korkotwórczej wskutek jej podziałów, dojrzałe k.k. sa martwe, a ich zadaniem jest ochrona przed utrata wody.

komórka lini płciowej

komórka zwierzęca należaca do lini komórek, które po podziale mejotycznym stana się gametami.

komórka prezentujaca antygen

komórka wiażaca i prezentujaca antygeny pochodzenia egzogennego oraz własne białka powierzchniowe. Komórkami tego typu sa komórki dendrytyczne, makrofagi, limfocyty B.

komórka towarzyszaca, k. przyrurkowa

komórka łyka roślin okrytonasiennych współdziałajaca z członem rurki sitowej w transporcie cukrów.

komórka założycielska

komórka dajaca poczatek lini komórek, np. komórkom lini płciowej u Caenorhabditis elegans.

komórka zwojowa

rodzaj neuronu w siatkówce oka; otrzymuje impulsy od komórek dwubiegunowych.

komórki dendrytyczne

grupa komórek obronnych występujacych w wielu tkankach, wychwytujacych przeciwciała i prezentujacych je limfocytom T.

komórki glejowe

komórki tkanki nerwowej odżywiajace neurony, izolujace je od innych tkanek i pełniacych funkcję podporowa.

komórki płomykowe

komórki wchodzace w skład układu osmoregulujacego płazińców i zawierajace rzęski.

komórki śluzowe

jednokomórkowe gruczoły wydzielajace śluz.

komórkowa odporność

rodzaj odporności nabytej (swoistej) uwarunkowana obecnościa limfocytów T.

kompensacyjny mechanizm, kompensacja dawki

mechanizm wyrównujacy dawki genów położonych na chromosomach płci u organizmów o chromosomowej dterminacji płci. Aktywność genów sprzężonych z płcia jest dzięki niemu jednakowa lub bardzo zbliżona u osobników obu płci.

kompetycyjny inhibitor

substancja wiażaca się z miejscem aktywnym enzymu, unieczynniajac go i powodujac zmniejszenie szybkości danej reakcji.

kompleks antygen-przeciwciało

połaczenie czasteczki antygenu z przeciwciałem.

kompleks enzym-substrat

czasowe połaczenie enzymu z substratem podczas katalizowanej reakcji.

komplementarny DNA

DNA syntetyzowany przez odwrotna transkryptazę na matrycy RNA.

kondensacji reakcja

reakcja, w której dwa monomery łacza się kowalencyjnie, w wyniku czego wydziela się czasteczka wody.

konidiofor

wyspecjalizowana strzępka wytwarzajaca konidia (zarodniki konidialne).

konidium, zarodnik konidialny

bezpłciowy zarodnik grzybów powstajacy na szczycie wyspecjalizowanej strzępki zwanej konidioforem.

koniugacja 1

proces płciowy niektórych protistów polegajacy na wymianie materiału genetycznego między dwiema komórkami (orzęski) lub fuzji dwóch komórek (niektóre glony)

koniugacja 2

połaczenie dwóch komórek bakteryjnych i jednokierunkowe przekazanie DNA z jednej bakterii do drugiej.

koniugacja mejotyczna, synapsis

łaczenie się chromosomów homologicznych w pary podczas profazy I podziału mejotycznego.

konkurencja

współzawodnictwo między dwoma osobnikami lub większa ich liczba w celu wykorzystania tych samych podstawowych zasobów, np. pokarmu, wody, światła słonecznego lub przestrzeni życiowej.

konkurencyjnego wypierania (wykluczania) zasada

zasada głoszaca, że gatunki o identycznych wymaganiach życiowych nie moga zajmowac tej samej niszy ekologicznej; zwykle jeden z nich zdobywa przewagę i wypiera konkurenta.

konsumpcyjne przeludnienie

nadmierne zużycie zasobów przez poszczególnych członków populacji ludzkiej, powodujace degradację środowiska naturalnego.

kontrolna grupa

w doświadczeniu biologicznym grupa organizmów niepoddawana działaniu zmieniajacego się badanego czynnika; stanowi podstawę porównania i weryfikacji otrzymanych wyników.

kontrolowane kojarzenie

kojarzenie osobników z różnych linii czystych i obserwowanie rozwoju potomstwa w warunkach laboratoryjnych.

konwergentny obwód, o. zbieżny

szlak bodźców nerwowych, w którym neuron postsynaptyczny jest kontrolowany przez sygnały wysyłane przez dwa lub więcej neuronów presynaptycznych.

konwersja lizogenna

zmiana właściwości bakterii spowodowana obecnościa profaga.

kopalne paliwo

materiał palny występujacy obecnie w skorupie ziemskiej powstały ze szczatków organizmów żyjacych przed milionami lat, np. ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel.

kora 1

zewnętrzna część narzadu, np. nerki

kora 2

zewnętrzna warstwa zdrewniałych łodyg i korzeni, obejmuje wszystkie tkanki położone na zewnatrz od miazgi łykodrzewnej.

kora mózgowa

zewnętrzna warstwa mózgu zbudowana z istoty szarej, zawierajaca głównie ciała komórkowe neuronów.

kora nadnerczy

zewnętrzna część nadnerczy; wydziela hormony steroidowe, tj. mineralokortykoidy i glukokortykoidy.

kora pierwotna

tkanka między skóra a tkanka naczyniowa w łodygach i korzeniach wielu roślin zielnych.

korepresor

zwiazek, który wiaże się z białkiem represorowym i przekształca je w postać aktywna, zdolna do zablokowania aktywności genu.

korkowica, peryderma

wtórna tkanka okrywajaca zdrewniałych pędów i korzeni, złożona z komórek korka, miazgi korkotwórczej, miękiszu korkowego i pozostałości tkanek pierwotnych.

korona

zespół płatków kwiatu.

kortyzol

hormon steroidowy wydzielany przez korę nadnerczy, regulujacy długoterminowa reakcję organizmu na stres; stymuluje wytwarzanie w watrobie glukozy z innych substancji pokarmowych, co skutkuje wzrostem poziomu glukozy we krwi.

korzenie szkarpowe

silne, grube korzenie wyrastajace poziomomz dolnych części pnia (płytko wrastajace w podłoże) i wypierajace niektóre drzewa tropikalne.

korzeń kurczliwy

wyspecjalizowany korzeń, który kurczac się, wciaga podziemne organy (bulwy, cebule) w głab gleby.

korzeń oddechowy, pneumatofor

korzeń wyrastajacy ponad powierzchnię wody na obszarach bagnistych, wyspecjalizowany w pobieraniu powietrza i dostarczaniu go korzeniom podwodnym.

korzeń zarodkowy, radykula

zawiàzek korzenia w zarodku roślin nasiennych.

kosmek

wielokomórkowa wypustka na powierzchni tkanki lub narzadu; np. palczaste wypustki błony śluzowej jelita cienkiego.

kosmopolityczny gatunek

gatunek, którego zasięg obejmuje prawie cała kulę ziemska.