biologia definicje 15

operon podlegajacy represji

operon czynny w normalnych warunkach wskutek nieaktywności represora, który do uaktywnienia i wyłaczenia transkrypcji operonu wymaga zwiazania się z korepresorem, przykładem o.p. r jest operon tryptofanowy (operon trp).

opłucna

błona surowicza wyściełajaca jamę klatki piersiowej i otaczajaca płuca.

opona miękka

jedna z trzech opon mózgowo-rdzeniowych przylegajaca ściśle do mózgu i rdzenia kręgowego.

opona pajęczna, pajęczynówka

jedna z trzech opon mózgowo-rdzeniowych (środkowa) okrywajacych i ochraniajacych mózg i rdzeń kręgowy.

opona twarda

jedna z opon mózgowo-rdzeniowych, stanowiaca mechaniczna podporę i osłonę ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego).

opony mózgowo- rdzeniowe

trzy łacznotkankowe błony ochraniajace mózg i rdzeń kręgowy: opona miękka, opona pajęcza i opona twarda.

opór środowiska

niekorzystne warunki środowiska, np. nietypowe zmiany pogody lub konkurencja, uniemożliwiajace osiagnięcie przez populację maksymalnej liczebności.

opóźniona nić

nić DNA syntetyzowana w postaci krótkich segmentów, zwanych fragmentami Okazaki, następnie łaczonych kowalencyjnie z udziałem ligazy DNA.

orbital

obszar atomu lub czasteczki, w którego obrębie występuja elektrony.

organ

wyspecjalizowana struktura rośliny, np. kwiat lub korzeń, zbudowana z tkanek i przystosowana do wykonywania jednej lub wiecej funkcji.

organella

wyspecjalizowana struktura wewnetrzna komórki, np. mitochondrium, układ Golgiego, rybosom lub wakuola kurczliwa; wiele o. jest otoczonych błonami.

organiczne zwiazki

zwiazki chemiczne, których szkielet tworza atomy węgla.

organizm

istota żywa zbudowana z jednej komórki lub wielu komórek.

orgazm

punkt kulminacyjny podniecenia płciowego.

orzech

owoc suchy pojedyńczy, otoczony twarda owocnia zbudowana z komórek kamiennych.

orzęsek

jednokomórkowy protist o ciele pokrytym licznymi rzęskami.

oskrzele

jedno z dwóch rozgałęzień tchawicy, które wewnatrz płuc rozgałęzia się na mniejsze przewody prowadzace do oskrzelików.

oskrzelnik

kanalik powietrzny w płucach, będacy rozgałezieniem oskrzela, oskrzelik rozgałęzia się i przechodzi w pęcherzyki płucne.

osłabienie synaptyczne długotrwałe

długotrwały spadek siły połaczeń synaptycznych w odpowiedzi na niska częstotliwość stymulacji neuronów.

osłonka jadrowa

podwójna błona oddzielajaca wnętrze jadra komórkowego od cytoplazmy.

osłonka przejrzysta

gruba przezroczysta warstwa otaczajaca komórkę jajowa ssaka.

osłonki zalażka, integumenty

zewnętrzne warstwy komórek otaczajace zalażek; podczas dojrzewania nasienia przekształcaja się w łupinę nasienna.

osmokonformistyczne zwierzę, z. poikiloosmotyczne

zwierzę, w którego płynach ciała stężenie soli zmienia się stosownie do zmian zasolenia otaczajacej jej wody morskiej.

osmoregulacja

aktywna regulacja ciśnienia osmotycznego płynów ciała w taki sposób, aby nie stały się one zbyt rozcięczone ani zbyt stężone.

osmoregulujace zwierzę, z. homojoosmotyczne

zwierzę, które utrzymuje w płynach ciała optymalne stężenie soli, niezależne of zmian zasolenia otaczajacej jej wody.

osmotyczne ciśnienie 1...

ciśnienie, jakie trzeba wywrzeć na słup roztworu o wyższym stężeniu substancji rozpuszczonej po jednej stronie selektywnie przepuszczalnej błony...

osmotyczne ciśnienie 2

, aby zapobiec dyfuzji wody (osmozie) z drugiej strony, tj. z roztworu o niższym stężeniu substancji rozpuszczonej.

osmoza 1...

dyfuzja wody (głównego rozpuszczalnika w układach biologicznych) przez błonę połprzepuszczalna z miejsca o wyższym jej stężeniu (z roztworu hipotonicznego)...

osmoza 2...

... do miejsca o niższym jej stężeniu (do roztworu hipertonicznego) w celu wyrównania stężeń.

osocze

płynna część krwi, sa w niej zawieszone białe i czerwone krwinki oraz płytki krwi.

osteoblast, komórka kościotwórcza

komórka tkanki kostnej, produkujaca i wydzielajaca składniki substancji międzykomórkowej kości.

osteocyt, komórka kostna

komórka tkanki kostnej położona w jamie kostnej; powstaje z osteoblastu i jest podstawowy, typem komórek tworzacych kości.

osteoklast, komórka kościogrubna

duża wielojadrowa komórka uczestniczaca w procesach kostnienia, przebudowy kości i gojenia złamań w wyniku rozpuszczania i usuwania fragmentów tkanki kostnej.

osteon

walcowata jednostka strukturalna kości zbudowana z koncentrycznie ułożonych blaszek kostnych otaczajacych centralnie biegnacy kanał Haversa zawierajacy naczynia krwionośne i nerwy.

ostrzegawcze ubarwienie, u. odstraszajace

jaskrawe ubarwienie organizmów trujacych lub wyposażonych w narzady obronne, np. żadło lub ostre szczęki; ostrzega drapieżców przed niebezpieczeństwem, jakim grozi próba ataku.

ośrodkowy układ nerwowy, OUN

część układu nerwowego kręgowców złożona z mózgu i rdzenia kręgowego.

otolity

niewielkie kryształy węglanu wapnia występujace w woreczku i łagiewce ucha wewnętrznego; reaguja na siłę grawitacji i pełnia ważna rolę w narzadzie równowagi.

otwornice

morskie protisty, których ameboidalne ciało ochrania wapienna skorupka.

otwór wielki, o. potyliczny wielki

otwór w czaszce kręgowca mieszczacy rdzeń przedłużony, łaczacy mózg z rdzeniem kręgowym.

otyłość

nadmierne odkładanie tłuszczu w ciele, człowieka uważa się za otyłego, jeśli jego wskaźnik masy ciała (BMI) wynosi powyżej 30.

outbred

kojarzenie osobników niespokrewnionych, nazwane także outcrossing.

owoc

organ roślin okrytozalażkowych rozwiajajacy się z zalażni. O. zawieraja nasiona, które ochraniaja i służa do ich rozsiewania.

owocnik

wielokomórkowa struktura występujaca u niektórych prokariontów, protistów i grzybów, zawierajaca zarodniki płciowe, przykładem sa askokarp grzybów workowych i bazydiokarp grzybów podstawkowych.

owocolistek

składnik słupka (żeńskiego organu płciowego) kwiatu; na o. sa osadzone zalażki.

owocostan

owoc rozwiajacy się ze wszystkich zalażni kwiatów tworzacych kwiatostan, np. owoc ananasa.

owodnia

błona płodowa (pozazarodkowa) u kręgowców ladowych otaczajaca wypełniona płynem przestrzeń, w której jest zawieszony rozwijajacy się zarodek; pełni funkcję ochronna.

owodniowce

kręgowce ladowe: gady, ptaki i ssaki; zwierzęta których zarodki sa otoczone owodnia.

ozon

niebieski gaz (O3) o charakterystycznym zapachu, który jako polutant gromadzi się blisko powierzchni Ziemi (w troposferze) w wyniku działalności człowieka; jest również naturalnym ważnym składnikiem stratosfery.

P680

chlorofil alfa występujacy w centrum reakcji fotosystemu II, absorbujacy promieniowanie głównie w paśmie 680 nm. P680 przenosi wzbudzone elektrony na pierwotny akceptor.

P700

chlorofil alfa zwiazany z centrum reakcji fotoukładu I, absorbujacy promieniowanie głównie w paśmie 700 nm. P700 przekazuje wzbudzone elektrony na pierwotny akceptor.

Paciniego ciałko, c. Vatera-Paciniego

receptor wrażliwy na ucisk w skórze właściwej.

pajęczaki

stawonogi majace czter pary odnóży krocznych; należa do nich m.in. pajaki, skorpiony i roztocze (np. kleszcze).

paleonantropologia

nauka badajaca ewolucję człowieka.

paleozoiczna era, paleozoik

era w historii Ziemi trwajaca od 542 mln do 251 mln lat temu.

palindromiczna sekwencja

fragment DNA, w którym sekwencja zasad jednej nici jest taka sama jak nici komplemetarnej czytanej na wspak, tj. jeżeli obie sa odczytywane w kierunku 5' do 3'.

palowy system korzeniowy

system korzeniowy zbudowany z korzenia głównego i odchodzacych od niego mniejszych korzeni bocznych, korzeń główny rozwija się bezpośrednio z korzenia zarodkowego.

pałeczka, laseczka

bakteria w kształcie pałeczki (laseczki).

pamięć nieświadoma, pamięć nieopisowa

nieuświadomiona pamięć czynności percepcyjnych i motorycznych, np. jazdy rowerem.

pamięć świadoma, p. opisowa, p. deklaratywna

faktograficzna znajomość osób, miejsc lub obiektów, wymaga świadomego przypominania sobie tych informacji.

paprocie

typ roślin naczyniowych rozmnażajacych się przez zarodniki wytwarzane w zarodniach (sporangiach); u p. występuje przemiana pokoleń: dominujacego sporofitu i niepozornego gametofitu (przedrośla).

paprocie nasienne

wymarła grupa drzewiastych roślin nasiennych o liściach podobnych do liści paproci; p.n. prawdopodobnie pochodziły od pranagozalażkowych; sa przodkami sagowców i być może miłorzębu dwuklapowego.

Parabasalia

beztlenowe wiciowce zaliczane do Excavata, często żyjace w ciele zwierzat, do tej grupy należa m.in. rzęsistki.

parafiletyczna grupa

grupa organizmów obejmujaca ostatniego wspólnego przodka i część jego potomków.

parakrynna regulacja

typ regulacji, w której czasteczka sygnałowa (np. hormonu) przemieszcza się na zasadzie dyfuzji przez płyny tkankowe i oddziałuje na pobliska komórkę docelowa.

parapodia, pranóża

parzyste wiosłowate, zaopatrzone w szczecinki przydatki, osadzone bocznie na segmentach ciała wieloszczetów.

parathormon

wydzielany przez przytarczyce hormon regulujacy metabolizm wapnia i fosforanów.

parcie korzeniowe

ciśnienie hydrostatyczne w naczyniach korzenia wywołane przez wchłanianie wody i zwiazków mineralnych do jegomkomórek; ciśnienie to tłoczy wodę w górę rośliny.

parsymonia

zasada stosowania m. in, w kladystyce, oparta na założeniu, że najprostsze wyjaśnienie uzyskanych danych jest najbardziej prawdopodobne.

parentogeneza, dzieworództwo

rozwój dorosłego osobnika z niezapłodnionej komórki jajowej, występuje często u pszczół, os i niektórych innych stawonogów.

parzydełkowce

typ zwierzat wyposażonych w komórki parzydełkowe zwane knidocytami, majacych dwuwarstwowa ścianę ciała i symetrię promienista, należa tu stułbiopławy, krażkopławy i koralowce.

pasmo preprofazowe

zespół mikrotubul tuż pod błona komórkowa, pojawia się w komórkach roślinnych tuż przed mitoza i wyznacza płaszczyznę podziału komórki.

pasożyt

organizm cudzożywny czerpiacy pokarm z tkanek innego organizmu (żywiciela).

pasożyt wewnętrzny

pasożyt żyjacy we wnętrzu ciała gospodarza, np. tasiemiec.

pasożyt zewnętrzny

pasożyt żyjacy na powierzchni ciała gospodarza np. kleszcz.

pasożytnictwo

rodzaj symbiozy, w której jeden organizm (pasożyt) wykorzystuje drugi (żywiciela), należacy do innego gatunku, szkodzac mu.

patch clamp technika

metoda badania kanałów jonowych w błonach komórkowych polegajaca na zastosowaniu mikropipet szklanych i mierzeniu przepływu jonów przez te kanały.

patogen

organizm, zwykle mikroorganizm, zdolny do wywołania choroby.

paczkowanie

rozmnażanie bezpłciowe polegajace na oddzieleniu się od ciała osobnika macierzystego niewielkiej części, która rozwija się w nowy organizm, rozmnażanie charakterystyczne dla drożdży i niektórych innych organizmów.

pàk

zwiazek pędu, który rozwinie się w kwiaty, łodygi lub liście. P. jest otulony łuskami pakowymi.

pak pachwinowy, p. kàtowy, p. boczny

pak występujacy w pachwinie (kacie) liścia.

pak wierzchołkowy

pak występujacy na szczycie pędu.

PCR metoda

metoda amplifikacji (powielenia) fragmentu DNA in vitro pozwalajaca na uzyskanie milionów jego kopii.

pedomorfoza

zachowanie przez zwierzę dojrzałe płciowo cech młodocianych lub larwalnych.

pellikula

elastyczne pokrycie ciała niektórych protistów, np. orzęsków i euglenoidów

pentoza

cukier prosty o czasteczce zawierajacej pięć atomów węgla.

pepsyna

wytwarzany w żoładku enzym rozpoczynajacy trawienie białek.

pepsynogen

prekursor pepsyny, syntetyzowany przez komórki główne gruczołów żoładkowych.

peptyd

zwiazek zbudowany z łańcucha aminokwasów połaczonych wiazaniami peptydowymi. Dipeptyd składa się z dwóch aminokwasów, polipeptyd z wielu.

peptydoglikan

polimer złożony ze zmodyfikowanych węglowodanów połaczony z białkami lub peptydami; składnik ściany komórkowej bakterii.

peptydowe wiazanie

wiazanie kowalencyjne między węglem i azotem, łaczace aminokwasy w peptydach i białkach.