chemioterapeutyki

Leki specyficzne dla fazy cyklu

FAZA S Cytarabina, doksorubicyna, metotreksat, merkaptopuryna, prokarbazyna, tioguanina FAZA M winblastyna, winkrystyna, etopozyd, tenipozy FAZA G2 bleomycyna, topotekan, mitoksantron FAZA G1 Asparaginaza, steroidy liniowa zależność dawka/odpowiedź jest obserwowana tylko do pewnego poziomu, poza którym dalsze zwiększanie dawki leku nie powoduje wzrostu odsetka zniszczonych komórek-wzrasta jedynie toksyczność leczenia

Leki alkilujące

1. Swoiste dla cyklu, 2. Najsilniejsze działanie w interfazie, 3. Najsilniejsze działanie wobec komórek szybko dzielących się, 4. Uszkodzenie biologicznej aktywności DNA 5. Tworzą wiązania chemiczne z grupami aminowymi, karboksylowymi, sulfhydrylowymi i fosforanowymi cząsteczek istotnych biologicznie dla komórki, 6. Uszkadzają bezpośrednio DNA, zapobiegając dalszym podziałom komórek, 7. Ryzyko wtórnej białaczki: zależne od dawki, tzn. niskie ryzyko przy niskich dawkach, wzrasta przy wzroście daw

Leki alkilujące - przykłady

Pochodne iperytu azotowego: mechloretamina (iperyt, nitrogen mustard), chlorambucyl, cyclofosfamid, ifosfamid, melfalan Pochodne niztorozomocznika: streptozocyna, carmustyna (BCNU), lomustyna Alkilowane pochodne sulfonianów: busulfan Triazyny: dacarbazyna (DTIC), temozolomid Ethyleniminy: thiotepa, altretamina (hexametylomelamina) Do tej grupy zaliczane bywają pochodne platyny (cisplatyna, carboplatyna, oxalaplatyna) z powodu podobnego mechanizmu działania. Leki te powodują mniejsze ryzyko wystą

Antymetabolity

Chemiczne analogi związków (metabolitów lub koenzymów) niezbędnych do syntezy DNA lub inhibitory kluczowych enzymów Działanie na zasadzie konkurencji przed podziałem komórki, na etapie syntezy białek i kwasów nukleinowych (fazowo specyficzne – faza S)

Antymetabolity - przykłady

Metotreksat-antagonista kwasu foliowego 5-Fluorouracyl, cytarabina, gemcytabina -antagoniści pirymidyn Merkaptopuryna, tioguanina, fludarabina-antagoniści puryn Pentostatyna, kladrybina-inhibitor deaminazy adenozynowej

Antybiotyki przeciwnowotworowe

Interferencja z enzymami zaangażowanymi w replikację DNA, Aktywne we wszystkich fazach cyklu komórkowego, Mitoksantron działa dodatkowo jako inhibitor topoizomerazy II, jego stosowanie może prowadzić do wtórnych białaczek, Swoiste dla cyklu - z wyjątkiem bleomycyny, która działa swoiście na fazę G1 Działanie polega na: 1. wiązaniu z DNA 2. tworzeniu wolnych rodników 3. rozrywaniu podwójnej spirali DNA 4. hamowaniu syntezy RNA

Antybiotyki przeciwnowotworowe - przykłady

Antracykliny Wiązanie z DNA interferujace z tworzeniem kwasów nukleinowych Inhibitory topoizomerazy II Mitomycyna Aktywność alkilująca Daktynomycyna Wiązanie z DNA i hamowanie transkrypcji Tworzenie wolnych rodników Bleomycyna Tworzenie wolnych rodników i fragmentacja nici DNA

Działanie na wrzeciono mitotyczne

Alkaloidy Vinca (vinkrystyna, vinblastyna, vindezyna) Wiązanie z tubuliną i uniemożliwienie tworzenia wrzeciona podziałowego Taksany (docetaksel, paklitaksel) Stabilizacja wrzeciona podziałowego i hamowanie mitozy

Inhibitory topoizomerazy

Leki te interferują z enzymami o aktywności topoizomerazy, które powodują rozdzielenie nici DNA przed ich kopiowaniem Inhibitory topoizomerazy I: topotekan i irinotekan (CPT-11). Inhibitory topoizomerazy II etopozyd (VP-16), tenipozyd, także mitoksantron Leczenie inhibitorami topoizomerazy II zwiększa ryzyko wtórnych nowotworów – AML. W przypadku tej grupy leków wtórna białaczka występuje 2 – 3 lat po podaży leku

Pochodne kampotecyny

Mechanizm działania polega na hamowaniu topoizomerazy I Działa we wszystkich fazach cyklu komórkowego Leki - irinotekan, topotekan

Enzymy

Efekt leczniczy asparaginazy polega na rozkładzie asparaginy, niezbędnej do syntezy i do rozrostu niektórych komórek nowotworowych, które nie mają syntetazy asparaginianowej i nie potrafią syntetyzować tego aminokwasu Swoisty dla fazy G1

Sterydy

Naturalne hormony i leki podobne do hormonów, stosowane w leczeniu niektórych typów nowotworów (chłoniak, białaczka, szpiczak). Kiedy stosowane są z intencją niszczenia komórek nowotworowych, mogą być traktowane jako leki chemioterapeutyczne

Leki różnicujące

Leki te mają zadziałać na komórkę nowotworową tak, aby przekształciła się ona w dojrzałą, prawidłową komórkę Przykłady: Retinoidy tretinoina (ATRA) beksaroten (Targretin®) Tritlenek arsenu (Arsenox®).

Inhibitory kinaz tyrozynowych-

nowa grupa leków o szerokim zastosowaniu Dasatinib (sprycel) Sunitinib (sutent) – rak jasnokomórkowy nerki mięsaki tkanek miekkich u dorosłych

Cytokiny

INTERFERONY stanowią grupę glikoproteidów, wytwarzanych i uwalnianych przez komórki w odpowiedzi na zakażenie wirusowe lub stymulację antygenową Interferon alfa wytwarzany przez limfocyty B hamuje proliferację i ekspresję protoonkogenów komórkowych (c-myc, c-fos), wzmaga produkcję przeciwciał, niszczenie komórek nowotworowych poprzez zwiększenie cytotoksyczności makrofagów, komórek NK i limfocytów T

Interleukina 2

Jest ona wydzielana przez aktywowane komórki T i ma duże znaczenie w odpowiedzi odpornościowej ustroju oraz tworzeniu komórek zwanych LAK (lymphokine activated killer). Komórkom tym przypisuje się działanie lityczne w stosunku do komórek nowotworowych. Pobudza także sekrecję interferonu gamma i TNF.