Prawo feudalne zachodniej Europy - prawo karne

JAk w czasach państw szczepowych wyglądało prawo karne?

W czasach przedfeudalnych, w państwach szczepowych prawo karne polegało silnym wpływom prywatnoprawnym. KRzywda wyrządzona jednemu członkowi społeczeństwa przez innego była indywidualna sprawą pokrzywdzonego i jego rodu, który sam te krzywdy dochodził. Kara miała charakter prywatny, gdyż była wymierzana przez pokrzywdzonego lub jego rodzinę.

Kiedy ustąpiła zasada prywatnoprawna w prawie karnym?

Zasada prywatnoprawna ustąpiła dopiero w XVI w. Przyjęto wówczas, że krzywda wyrządzona jakiejś osobie jest zagrożeniem dla całego społeczeństwa i dla jego ochrony przestępstwo musi być ścigane przez organ publiczny.

Które przestępstwa w okresie rodowo-plemiennym miały charakter publiczny?

Zdrada plemienia, tchórzostwo na wojnie, zbrodnie o charakterze religijnym np. obraza miejsca świętego.

Dlaczego uważano, że należy pomścić przestępstwo tchórzostwa na wojnie czy związanego z religią?

W dawnych wierzeniach uważano, że ludem opiekuje się bóstwo. Jeżeli przestępstwo nie zostałoby pomszczone społeczeństwu groził jego gniew.

Czym było przestępstwo w prawach rodowo-plemiennych?

Przestępstwo w prawach rodowo-plemiennych było naruszeniem panującego pokoju (niem. Frieden, słowiański mir). Kto łamał mir sam siebie pozbawiał ochrony prawnej. NAjcięższe skutki wywoływało złamanie miru o charakterze publicznym.

Jak oceniano przestęstwo w prawie rodowo-plemiennym?

Przy ocenie przestępstwa nie liczyła się kwestia winy przestępcy, a jedynie skutekn przez niego wywołany. Nie uznawano za czyn przestępny usiłowania przestępstwa, natomiast pociągano do odpowiedzialności za czyny zupełnie przypadkowe. Przestępstwem było wyrządzenie każdej szkody.

Czy w prawach organizacji rodowo plemiennych znano rozróżnienie między bezprawiem cywilnym a karnym?

Nie znano rozróżnienia między bezprawiem cywilnym a karnym. W taki sam sposób była traktowana kradzież jakiegoś przedmiotu i nieoddanie pożyczonego przedmiotu (które dziś jest zaliczane do bezprawia cywilnego). Odpowiedzialność za oba czyny była taka sama.

Kiedy zaczął się kształtować proces cywilny?

Proces cywilny zaczął się kształtować u schyłku średniowiecza, w XIIw.

JAkie kary przewidywano za przestępstwa prywatne?

W przypadku przestępstwa prywatnego obowiązywała zasada zemsty. Pomszczenie poszkodowanego było obowiązkiem całego rodu. Również w przypadku, gdy członek rodu dopuścił się przestępstwa odpowiadała cała grupa z nim spokrewniona.

Co to była wróżda?

Wróżda inaczej wendeta to zemsta jednego rodu na drugim za zabójstwo jej członka.

Co to była zasada kompozycji?

Zasada kompozycji polegała na tym, że sprawca przestępstwa lub cały ród mógł uniknąć kary lub zakończyć wróżdę przez zapłacenie okupu. Wysokość okupu była określana w umowie między stronami.

Jakie rodzaje okupu rozróżniało się w zasadzie kompozycji?

Rozróżniało się dwa rodzaje okupu. W przypadku zabójstwa płacono główszczyznę (germ. wergeld - pieniądze za człowieka). W przypadku zranienia poszkodowany otrzymywał nawiązkę. Kary te miały charakter materialnego zadośćuczynienia i odszkodowania.

Co działo się w przypadku popełnienia przestępstwa o charakterze publicznym?

Oskarżonego o popełnienie przestpstwa o charakterze publicznym powoływano na sąd wiecu plemiennego i tam wydawano wyrok. Winnego czekała kara śmierci. Egzekucji dokonywali kapłani, którzy krwawą ofiarą mieli przebłagać obrażone bóstwo. Kara śmierci miała zatem charakter sakralny.

Jaka była sytuacja przestęcy, który uciekł przed sądem wiecu plemiennego?

Przestęca taki był pozbawiony miru czyli ochrny prawnej. Był "jak wilk lub jak ptak w powietrzu". Można go było bezkarnie zabić.

Jaka tendencja pojawiła się w prawie karnym frankońskim i longobardzkim we wczesny okresie średniowiecza?

Wraz z rozwojem struktur państwowych wzrosła liczba przestępstw ściganych z urzędu. Za obrażenie porządku prawnego były uznawane przestępstwa przeciwko państwu i panującemu i te wykonywane zawodowo (bandytyzm). KArą było wyjęcie spod miru monarszego, jednak kara ta z reguły nie była stosowana w całej rozciągłości, stosowano zazwyczaj kary tj. kara śmierci, mutylacyjna, chłosta czy napiętnowanie. Kary te były arbitralne tzn. w przypadku takiego samego przestępstwa monarcha mógł nakładac rózne kar

Czy w początkowym okresie średniowiecza nadal stosowano zasadę prywatnoprawną?

W początkowym okresie średniowiecz, w przypadku przestępstw przeciwko życiu i zdrowi lub mieniu nadal stosowano zasadę prywatnoprawną.

Czy w średniowieczu nadal istniała zemsta rodowa?

Zemsta rodowa straciła na znaczeniu ponieważ państwo zezwalało na jej wykonanie tylko w niektórych przypadkach.

Jak ewoluowała kara kompozycyjna?

Kara kompozycyjna stopniowo zmieniała swój charakter. W średniowieczy główszczyzna lub nawiązka musiałóy być w pewnej części oddane monarsze. Poza tym ich wysokość i charakter nie były już ustalane w drodze umowy, ale narzucane z góry przez ustawę lub zwyczaj. Dawał tu o sobie znać podział klasowy. Obowiązywały różne główszczyzny i nawiązki w zależności od przynależenia do klasy.

Co to było postępowanie rugowe?

Postępowanie rugowe stosowano jako ochronę prawną pokrzywdzonego w przypadku, gdy sam nie wystąpił o ze skargą. Była to oznaka zainteresowania państwa przestępstwami o charakterze prywatnym.

Czy we wczesnym średniowieczu przy sądzeniu za przestępstwo brano pod uwagę kwestię winy umyślnej i nieumyślnej?

W prawie wczesnego średniowiecza nadal nie brano pod uwagę kwesti umyślnej i nieumyślnej winy. Podobnie nie uznawano usiłowania przestępstwa i obrony koniecznej

Czy we wczesnym średniowieczu rozróżniano proces cywilny i karny?

We wczesnym średniowieczu nie rozróżniano procesu cywilnego i karnego. Każdy proces był procesem karnym i toczył się o wymierzenie kary osobie, ktora dopuściła się bezprawia, nie zaś o naprawienie ewentualnej szkody. Dopiero u schyłku średniowiecza zaczęto odrózniać proces karny od tego, w którym chodziło o usunięcie skutków bezprawia cywilnego.

Co to była zasada akuzatoryjna?

Zasada akuzatoryjna inaczej skargowość była podtawową cechą procesu średniowiecznego. Proces rozpoczynał się, gdy uprawniona osoba wniosła oskarżenie. Najczęściej osobą tą był sam pokrzywdzony lub ktoś z jego rodziny. Oskarżyciel nie mógł być równocześnie sędzią. Skarga w większości przypadków miała charakter prywatny.

JAk przebiegało postępowanie rugowe? Gdzie najwczesniej się ukształtowało?

Postęowanie rugowe najwcześniej wystapiło w państwie frankońskim i w Anglii. Przedstawiciele władzy państwowej objeżdżali teren monarchii i odbierali od zaprzysiężonych członków społeczeństwa (rugownicy, przysięgli) sprawozdania o poepełnionych lecz zatajonych przestępstwach. Ich zezania zastęowały skargę prywatną lub też były krokiem do wystąpienia z taką skargą przez urzędnika państwowego.

Jakie były cechy charakterystyczne procesu średniowiecznego?

Charakterystycznymi cechami procesu średniowiecznego była ustność, jawność, formalizm, oddzielenie postęowania dowodowego od samego przewodu, brak apelacji, prymitywne środki dowodowe, podstawowe znaczenie przysięgi stron, występowanie sądów bożych.

Co to znaczy, że proces był ustny i jawny?

Wszelkie czynności procesowe dokonywane były za pomocą słowa, a cały proces był dostępny dla osób postronnych.

W czym przejawiał się formalizm średniowiecznego procesu?

Formalizm przejawiał się w konieczności wykonania określonych gestów i wypowiedzenia słów. W przypadku omyłki można było przegrać proces.

Co w praktyce znaczyło oddzielenie postępowania dowodowego od przewodu?

Wyrok w procesie karnym nie miał charakteru końcowego i był warunkowy. W wyroku stwierdzano która strona ma przeprowadzić postępowanie dowodowe i jaki będzie skutek tego postępowania.

Co stosowano w procesie średniowiecznym zamiast apelacji?

Strona pokrzywdzona wyrokiem sądu mogła kogoś ze skłądu sędziowskiego "naganić" tzn. zarzucić mu, że świadomie nie przestrzegał prawa. Naganę rozstrzygno w pojedynku między naganiającym a naganionym.

Jaki charakter miały w procesie środki dowodowe?

Środki dowodowe miały charakter prymitywny i formalzny tzn. uznawano, że dzięki przestrzeganiu pewnych fomaloności można dojść do prawdy materialnej.

Co to jest prawda materialna?

Prawda aterialne to wiedza zgodna ze stanem faktycznym. W kodeksie postępowania administracyjnego jest określona mianem prawdy obiektywnej.

Co to jest prawda formalna/proceduralna?

Prawda formalna to prawda oparta na domniemaniac, fikcji prawnej lub zgodzie stron.

Jaka była była rola współprzysiężników w procesie?

Współprzysiężnicy potwierdzali przysięgi stron. Nie stwierdzali jednak zgodności przysięgi strony ze stanem faktycznym (mogli nie znać faktów), a jedynie stwierdzali wiarygodnośc strony. Ich przysięga miała charakter sakralny (osoby świeckie przysięgały na krzyż).

Ilu współprzysięzników musiała stawić strona składająca przysięgę?

Liczba koniecznych współprzysięzników była zależna od sprawy i przynalezności społecznej strony składającej przysięgę. Z reguły było to kilku lub kilkunastu współprzysiężników. Czasami kilkudziesięciu.

Co to były ordalia? Co leżało u podstawy ich stosowania?

Ordalia były sądami bożymi znanymi jeszcze w czasach pogańskich. U podstawy ich stosowania lezało przekonanie, że Bóg będzie interweniował jeżeli oskarżony jest niewinny.

Jakie były rodzaje ordaliów dwustronnych?

Pojedynek sądowy i próba krzyża.

Na czym polegał pojedynek sądowy?

Pojedynek sądowy polegał na walce obu stron na kije lub miecze. Strona przegrana w walce była uznawana za stronę przegraną w procesie.

Na czym polegała próba krzyża?

Próba krzyża polegała na tym, że obie strony procesowe stały pod krzyżem z podnieionymi rękami tak długo aż jedna z nich nie opuściła rąk lub nie padła ze zmęczenia.

Jakie postaci przybierały sądy boże jednostronne?

Sądy boże jednostronne polegały zazwyczaj na: próbie gorącej wody, próbie zimnej wody lub próbie gorącego żelaza.

Kiedy Kościół zakazał duchownym uczestniczenia w ordaliach?

W 1215r.

JAkie środki dowodowe o racjonalnych charakterze stosowano w procesie średniowiecznym?

Dowody z dokumentów i ze świadków.

Jakie znaczenie miało przeprowadzenie dowodu z dokumentu?

Dokument był bardzo ważnym dowodem, szczególnie dokument królewski. Żadna ze stron nie mogła go kwestionować.

Jak przebiegało przeprowadzenie dowodu ze świadka?

Świadek składał przysięgę sakralną o prawdziwości twierdzeń strony nie na podstawie własnych przekonań (jak współprzysiężnik), ale własnych obserwacji (świadkowe de visu - znający faty z widzenia i de audito - ze słyszenia)

Jakie zmiany natąpiły w systemie kar pod koniec śrdniowiecza?

Pod koniec średniowiecza nastąpiło wyraźne odejście od kar prywatnych. Coraz częściej stosowano kary publiczne wymierzane przez sąd i egzekwowane przez organ państwowych.

Z czego wynikał rozwój kar publicznych?

Rozwój kar publicznych w dużej mierze wynikał ze wzrostu znaczenia władzy publicznej (państwowej, miejskiej, terytorialnej.)

Co u schyłku śrdniowiecza uznawano za cel/funkcję kary?

Kara służyła prewencji szczególnej (odstraszeniu przestępcy od popełnienia w przyszłości czynu zabronionego) i prewencji ogólnej (ukazaniu reszcie społeczeństwa czym grozi dopuszczenie się przestępstwa). Kary u schyłku średniowiecza uległy zaostrzeniu.

Na czym polegała surowowść kar w późnym sredniowieczu?

Kary te były niewspółmierne do popełnionego czynu i wykonywane ze szczególnym okrucieństwem.

Co to były kary "na gardle i ręku"?

Były to kary smierci (powieszenie, łamanie kołem, ścięcie, wpicie na pal, spalenie na stosie) i kary mutylacyjne (obcięcie członków). Często przed wykonaniem kary śmierci poddawano skazańca dodatkowym torturom.

Co to były kary "na skórze i włosach"?

Były to kary polegające na napiętnowaniu, biczowaniu lub obcięciu włósów. Miały charakter hańbiący, zmieniały stanowisko prawne skazanego.

Jakie podobieństwo występuje między antycznym systemem kar a systemem średniowiecznym?

W systemie późnego średniowiecza powrócono do kar talionu i kar odzwierciedlających.

Czy była możliwość złagodzenia okrutnej kary?

Karę cielesna można było złagodzić na skutek działania sędziego lub pokrzywdzonego. Oskarżony mógł się wykupić od kary, co było korzystne dla szlachty i bogatego mieszczaństwa.

JAka było znaczenie szkoły włoskiej na średniwieczne prawo karne?

Szkoła włoska czerpiąca w dużej mierze z prawa longobardzkiego i rzymskiego w dużej mierze wpłynęła na prawo karne. Włoscy uczeni starali się zdefiniować pojęcie przestępstwa, sporządzić klasyfikację przestępstw i kar. Zwrócili również uwagę na sprawy winy w przestęstwie.

Jakie nowe pojęcia wprowadziła do prawa karnego szkoła włoska?

Zasługa szkoły włoskiej jest rozróżnienie między złym zamiarem (dolus) a winą nieumyślną (culpa). Poza tym wprowadzono pojęcie usiłowania, które odtąd było karalne i kwestię obrony koniecznej.

Co to jest usiłowanie?

Usiłowanie to czyn mający na celu urzeczywistnienie złego zamiary, który z jakiegoś względu nie doszedł do skutku.

Jak pojmowano przestępstwo w nowożytnym prawie karnym? JAkie konsekwencje pociągało za sobą?

Przestęstwo w nowożytnym prawie karnym było uznawane za naruszenie ogólnego ładu społecznego i ścigane przez organy państwowe. Wywoływało skutki w prawie materialnym i procesowyym. Do minimum została ograniczona rola pokrzywdzonego i jego rodziny w procesie.

Jak w czasach nowożytnych klasyfikowano przestępstwa?

Klasyfikacja przestępst podobnie jak samo przestępstwo nie były w nowożytnych kodeksach ściśle określone.Np. Carolina z 1532 r. wymienia tylko przestęstwa zagrożone karą śmierci. Późniejsza kodyfikacja niemiecka wprowadziła pojęcia przestęstw lżejszych, cięższych i najcięższych (crimina leviora, atrocia, atrocissima). Dokładnie określano natomiast poszczególne przestęstwa np. kradziez czy podpalenie, ale definicje te nie były doskonałe.

Co to była zasada analogii?

Z braku doskonałych, pełnych definicji przestępstw sędzia, aby zastosować sankcję karną stosował zasadę analogii. Polegała ona na tym, że przy braku uznania w kodeksie jakiegoś czynu za przestępny sędzia mógł przez podobieństwo do innego zapisu czyn ten uznać za przestępstwo. Zasada analogii prowadziła do nadużyć. Prawo XVIII w. cechujące się znacznie większym humanitaryzmem wprowadziło zasadę non crimen sine lege.

Czym różni się zasada arbitralności od zasady analogii?

Zasada arbitralności dotyczy kary a zasada analogii - przestępstwa.

Co było celem kary w okresie nowożytnym?

Celem kary w okresie nowożytnym była przede wszystkim prewencja generalna, a także, pod wpływem telogów, karę zaczęto traktować jako pokutę.

Czy w czasach nowożytnych utrzymano okrucieństwo kar?

W nowożytnych kodeksach (Carolina - 1532, Theresiana - 1768, Landrecht pruski - 1794) utrzymano kary okrutne.

Czy wg nowożytnych kodyfikacji kara mogła ulec złagodzeniu?

Wg nowożytnych kodyfikacji kara mogła ulec złagodzeniu pod wpływem pewnych okoliczności np. przyznania się do winy oskarżonego. Sędzia mógł zastosować karę nadzwyczajną, w tym przypadku łagodniejszą.

Co wpływało na wymiar kary w procesie nowożytnym?

Przy wymierzaniu kary zwracano uwage na przynależność stanową sprawcy. Stosowano zasadę arbitralności tzn. możliwość wyboru kary przez sędziego, a nawet zastosowania kary nieprzewidzianej przez prawo.

Omów początki procesu inkwizycyjnego.

Początki procesu inkwizycyjnego sięgają XIII w. kiedy zaczął się rozwijać pod wpływem ustawodawstwa papieskiego i sycylijskiego. Stopniowo wypierał proces skargowy, a w XVI w. w krajach Europy zachodniej większość spraw karnych osądzano w trybie inkwizycyjnym.

Wymień charakterystyczne cechy procesu inkwizycyjnego.

Postęowanie było wszczynane z urzędu, na podstawie doniesienia wniesionego przeciwko osobie oskarżonej. Skarga miała charakter publiczny tzn. w roli oskarżyciela występował przedstawiciel organu publicznego. Wszystkie funkcje procesowe (ściganie, oskarżanie, obrona oskarżonego, wydawanie wyroku) spoczywały w rękach jednej osoby - sędziego-inkwirenta. Postęowanie w wikekszości przypadków było tajne i pisemne.

Jaka była pozycja oskarżonego w procesie inkwizycyjnym?

Oskarżony w procesie inkwizycyjnym był traktowany bardziej jak przedmiot, nie jak podmiot. Nie miał zapewnionej należytej obrony bowiem sędzia występował równoczesnie w charakterze obrońcy. JEśli chodzi o dowody to była stosowana zasada legalnej oceny dowodów. Sędzia musiał ocaniać dowody wg reguł określonych przez ustawę lub zwyczaj, nie mógł oceniać ich swobodnie, co prowadziło bardziej do znalezienia prawdy formalnej, a nie meterialnej. Zasada ta nie oznacza, że w procesie inkwizycyjnym zrezy

Jaka była pozycja oskarżonego w angielskim procesie karnym?

Oskarżony w angielskim procesie karnym miał znacznie większe możliwości obrony i przeprowadzenia procesu w sposób bezstronny. Sprzyjały temu instytucje tj. ławy przysięgłych i Hebeas Corpus.

Omów instytucję ław w Anglii.

Instytucja sądów przysięgłych była już znana w Anglii w średniowieczu, jednak ich pozycja ukształtowala się w XVI w. kiedy to przysięgli, będący dotychczas świadkami przekształcili się w sędziów oceniających dowody. Sędziowie przysięgli byli wybierani przez szeryfów spośród miejscowej, osiadłej ludności o określonym cenzusie majątkowym. Sędziowie nie byli fachowcami, spełniali rolę pomocniczą dla urzędników państwowych. Instytucja ław była zatem formą udziału czynnika społecznego w sądownictwie.

Co to było Habeas Corpus?

Instytucja Habeas Corpus istniała juz w XIII w., ale swój ostateczny kształt osiągnęła w 1679 r. kiedy to wydano Habeas Corpus Act. Wg tego aktu aresztant nie mógł być przetrzymywany w więzieniu bez zgody sędziego. Miał prawo zwrócić się do sędziego o wydanie pisma writ of Habeas Corpus, w którym nakazywano dozorcy więzienia lub szeryfowi doprowadzenie aresztanta przed sędziego. Sędzia mógł zwolnić aresztanta za gwarancją i kaucją. aż do czasu rozprawy. Instytucja Habeas Corpus zapobiegała bezpr

Jakie były główne postulaty humanitarystów w zakresie prawa karnego?

Niehumanitarnym zasadom feudalnego prawa karnego sprzeciwiano sie juz w okresie renesansu jednak humanitaryzm w pełni rozwinął się w wieku oświecenia czyli w wieku XVIII. Był związany z ideologią mieszczańską, która starała się zwalczyć ustrój feudalny. Inicjatorami zmian byli przede wszystkim filozofowie. Główni przedstawiciele humanitaryzmu to: Wolter, Monteskiusz i Beccaria. Główne problemy, którymi zajmowali się ośiweceniowi reformatorzy i myśliciele była rola ustawy karnej i represji karnej

Omów początki realizacji postulatów oświeceniowych.

Postulaty oświeceniowe zostały częściowo zrelizowane jeszcze w państwach o ustroju feudalnym - oświeceniowych monarchiach absolutnych. Założenia humanitaryzmu były zawarte w wielu oświeceniowych kodyfikacjach, przede wszystkim w toskańskiej Leopoldninie, ale też w austrackiej Józefinie i Franciscanie i Landrechcie pruskim. Kodeksy te realizowały zasadę powszechności prawa, chociaż w Landrechcie da się zauważyć różne traktowanie ze względu na pochodzenie stanowe. Realizowano również zasadę nullum