biologia 3 definicje

biosfera

zespół wszystkich organizmów żyjacych na Ziemi wraz z abiotyczna cześcia srodowiska.

biotyczne czynniki

składniki przyrody ożywionej wpływajace na dany organizm i jego interakcję z innymi organizmami.

blastocel

jama blastuli wypełniona płynem.

blastocysta

blastula ssaków.

blastula

w rozwoju zwierzat kulista struktura z jamà wewnatrz, zbudowana z komórek powstałych w wyniku bruzdkowania zapłodnionego jaja. w rozwoju ssaków nosi nazwę blastocysty.

blaszka środkowa

cienka warstwa zbudowana z pektyn, spajajàca pierwotne ściany komórkowe sasiednich komórek roślinnych.

blizna łuski pàkowej

ślad po odpadłej łusce pàkowej.

blizna wiàzkowa

występujacy w obrębie blizny liściowej znak po odciętej tkance przewodzacej.

błędnik, labirynt

zespół pęcherzyków i kanałów tworzacych część ucha wewnętrznego kręgowców.

błon wewnętrznych układ, u. endomembran I

zespół błon w komórkach eukariotycznych, powiazanych czynnościowo za pośrednictwem pęcherzyków transportujàcych.

błon wewnętrznych układ, u. endomembran II

Do u.b.w. należa: siateczka śródplazmatyczna, zewnetrzna błona osłonki jadrowej, układ Golgiego, endosomy, lizosomy i błona komórkowa.

błona komórkowa

selektywnie przepuszczalna błona otaczajaca wnętrze komórki; sa przez nia transportowane wszystkie substancje wnikajace do komórki i z niej usuwane.

błona podstawna I

cieńka bezkomórkowa warstwa, na której jest osadzony nabłonek, zbudowana z cienkich włókien i polisacharydów wytwarzanych przez komórki nabłonka.

błona podstawna II

Tkanka w uchu wewnętrznym oddzielajàca przewód ślimakowy od kanalika bębenkowego; na b. p. sa osadzone komórki włoskowate narzàdu Cortiego.

błony płodowe, b. pozazarodkowe

wielokomórkowe pozazarodkowe błony rozwijajace sięmz listków zarodkowych zarodków kręgowców làdowych.

bodziec kluczowy, wyzwalacz

jakikolwiek bodziec urachamiajacy sztywny wzorzec działania zwierzęcia.

bogactwo gatunkowe

liczba gatunków w zespole.

Bowmana torebka

dwuścienna struktura otaczajaca kłębuszek nerwowy w nefronie.

brasynosteroidy

grupa roślinnych hormonów steroidowych uczestniczacych w regulacji wzrostu i rozwoju

brodawki korzeniowe

zgrubienia na korzeniach roślin np. motylkowatych, mieszczace symbiotyczne bakterie brodawkowe (Rhizobium) wiażace wolny azot.

brunatnice

typ wielokomórkowych morskich protistów, określanych jako glony, zawierajacych chlorofil a, chlorofil b i karotenoidy (m.in. fukoksantyne).

bruzda

rowek (lub wgłębienie) np. na powierzchni mózgu, oddzielajacy sasiednie fałdy kory mózgowej.

bruzda podziałowa

bruzda na powierzchni komórki zwierzęcej tworzaca się podczas cytokinesy, zagłębiajac się, stopniowo dzieli komórkę na dwie potomne.

bruzdkowanie

seria podzialów mitotycznych zygoty, w wynikuktórych przekształca się ona w wielokomórkowa blastulę.

bruzdkowanie całkowite, b. holoblastyczne

bruzdkowanie całego zarodka, charakterystyczne dla jaj zawierajacych niewielka lub srednia ilość żółtka (izolecytalnych lub mezolecytalnych); np. szkarłupni, lancetnika i ssaków.

bruzdkowanie częściowe, b. meroblastyczne

bruzdkowanie charakterystyczne dla telolecytalnych jaj gadów i ptaków, ograniczajace się do niewielkiej tarczki zarodkowej obecnej na animalnym biegunie jaja.

bruzdkowanie promieniste

bruzdkowanie, w którym powstajace komórki (blastometry) układaja się jedna na druga; charakterystyczne dla zarodków jeżowców i lancetników.

bruzdkowanie spiralne

bruzdkowanie, w którym blastometry w młodym zarodku pierwoustych układaja sie względem siebie spiralnie.

bruzdnice

jednokomórkowe dwuwiciowe, głównie morskie protisty, ważny składnik planktonu; część z nich jest zdolna do fotosyntezy.

bufor

roztwór zachowujacy stałe stężenie jonów wodorowych (stałe pH) po dodaniu niewielkich ilości kwasu lub zasady.

bulwa

zgrubiałe zakończenie rozłogu będace skróconym pędem podziemnym bogatyn w materiały zapasowe; np. bulwy ziemniaka.

bulwocebula

krótka, zgrubiała część podziemnego pędu wyspecjalizowana w gromadzeniu substancji zapasowych i rozmnażaniu wegetatywnym, np. u szafranu, mieczyka.

Calvina cykl

cykliczny ciag reakcji przebiegajacych w stromie chloroplastów podczas fotosyntezy; prowadzi do zwiazania dwutlenku węgla (asymilacji dwutlenku węgla) i wytworzenia cukrów.

Caspary'ego pasemko

pasmo (zawiera suberynę i liginę) przebiegajace w promienistych i poprzecznych ścianach komórkowych śródskórni korzenia, uniemożliwia dyfusję wody i innych substancji przez te ściany.

cebula

przekształcony podziemny pęd o skróconej łodydze, na której sa osadzone mięsiste liście gromadzace materiały zapasowe. Przykładem jest cebula.

cechy historii życiowej

specyficzne cechy cyklu życiowego gatunku, wpływajace zwlaszcza namprzeżywalność i reprodukcję.

cefalizacja

proces wyodrębniania się głowy w ewolucji zwierzat.

celakanty

grupa ryb trzonopłetwych, z których do naszych czasów dotrwał jeden rodzaj- latimeria.

celoma

wtórna jama ciała, będaca głównie jama ciała większości zwierzat; c. jest wyścielona mezoderma.

celuloza

polisacharyd pełniacy funkcję strukturalna, zbudowany z beta-glukozy; główny składnik ściany komórkowej w komórkach roślin.

cenocyt

organizm majacy postać wielojadrowej komórki.

centriola I

jedna z pary niewielkich cylindrycznych organelli ustawionych do siebie pod kátem prostym, zlokalizowanych w sasiedztwie jadra komórkowego w komórkach zwierzat, niektórych protistów i roślin.

centriola II

każda c. tworzy cylinder zbudowany z dziewięciu trójek (trypletów) mikrotubul (układ 9x3).

centromer

wyspecjalizowany region chromatydy- przewężenie zwiazane z kinetochorem; w stadium profazy i metafazy chromatydy siostrzane kontaktuja się w rejonie centrometru.

centrosom

organella komórek zwierzecych będaca głównym centrum organizacyjnym mikrotubul, zwykle zawiera dwie centriole i pełni ważna role podczas podziału komórki.

centrum organizacyjne mikrotubul, COM

region komórki w którym odbywa się formowanie mikrotubul, COM wielu organizmów (z wyjatkiem roślin okrytozalażkowych i większości nagozalażkowych) zawiera parę centrioli.

centrum powstania gatunku

obszar geograficzny będacy miejscem powstania danego gatunku.

centrum reakcji

część fotosystemu zawierajaca czasteczki chlorofilu a, slużace do przenoszenia elektronów na pierwszy akceptor.

cewa nerwowa

rurkowata struktura powstajaca we wczesnym zarodku kręgowca, dajaca poczatek mózgowi i rdzeniowi kręgowemu. C.n. powstaje z płytki nerwowej, zgrubiałej części ektodermy, która zwija się w rurkę i zagłębia pod ektoderme.

cewka moczowa

przewód wyprowadzajacy mocz z pęcherza moczowego na zewnatrz organizmu

cewka, trachedia

komórka przewodzaca wodę w drewnie (ksylemie) roślin naczyniowych.

chaparral

biom o klimacie śródziemnomorskim (łagodne, wilgotne zimy i gorace suche lata); oporna na susze roślinność ch. tworza drobnolistne zimnozielone krzewy i niewielkie drzewa.

Chargaffa prawa

reguły określajace wzajemne proporcje wystepowania nukleotydów w DNA; liczba czasteczek adeniny jest równa liczbie czasteczek tyminy, a liczba czasteczek guaniny odpowiada liczbie czasteczek cytozyny.

chemiosmoza I

proces, w którym fosforylacja ADP do ATP jest sprzężona z przeniesieniem elektronów w dół łańcucha transportu elektronów, łańcuch ten uruchamia pompy protonowe, które wytwarzaja gradient protonowy w poprzek błony.

chemiosmoza II

ATP powstaje w wyniku dyfuzji protonów przez transbłonowe kanały w syntazie ATP.

chemoautotrof

organizm, który czerpie energię do syntezybzwiazków organicznych z utleniania zwiazkow nieorganicznych; chemoautotrofami sa niektóre bakterie i wiele archeonów.

chemoheterotrof

organizm, który wykorzystuje zwiazki organiczne jako źródło energii i węgla; do chemoheterotrofów należa zwierzęta, grzyby, wiele bakterii i niektóre archeony.

chemoreceptor

receptor reagujacy na bodźce chemiczne.

chemotrof

organizm, który używa jako źródła energii zwiazków organicznych lub nieorganicznych, np. zwiazków żelaza, azotanów, amoniaku lub zwiazków siarki.

chiazma

miejsce połaczenia w tetradzie (biwalencie) homologicznych chromosomów w wyniku zajścia crossing-over między niesiostrzanymi chromatydami.

chimera

organizm zbudowany z dwóch lub większej liczby grup komórek różnych genetycznie.

chityna

polisacharyd zawierajacy azot i stanowiacy główny składnik szkieletu zewnętrznego owadów i ścian komórkowych wielu grzybów.

chlorofile

grupa zielonych barwników zdolnych do absorpcji światła słonecznego, występujaca u większości organizmów zdolnych do fotosyntezy.

chloroplasty

obłonione organelle eukariontów, stanowiace miejsce przebiegu fotosyntezy, występuja w niektórych komórkach roślin i fotosyntetyzujacych protistów.

chłonno-trawiaca jama, j. gastralna

w ciele parzydełkowców jama, w której zachodzi trawienie pokarmu, ujście jamy służy jednocześnie jako otwór gębowy i odbytowy.

cholinergiczny neuron

neuron uwalniajacy neuroprzekaźnik acetylocholinę.

chondrocyty

komórki tkanki chrzęstnej

choroba hemolityczna noworodków, erytroblastoza płodowa

choroba, w której krwinki czerwone Rh+ płodu (noszace antygen D) sa niszczone przez przeciwciała anty-D matki.

choroba sercowo-naczyniowa

choroba serca lub naczyń krwionośnych; główna przyczyna śmierci w większości społeczeństw krajów uprzemysłowionych.

Chromalveolata I

zróżnicowana supergrupa protistów; większość jej przedstawicieli jest zdolna do fotosyntezy

Chromalveolata II

grupy heterotroficzne, takie jak lęgniowce i orzęski, prawdopodobnie maja autotroficznych przodków. Obejmuje dwie główne grupy: Alveolata i Stramenopila.

chromatyda

jedna z dwóch identycznych połówek zreplikowanego chromosomu; dwie chromatydy tworzace chromosom nosza nazwe chromatyd siostrzanych.

chromatyna

kompleks DNA i białek tworzacy chromosomy eukariotyczne.

chromoplasty

plastydy zawierajace barwiniki; zwykle występuja w kwiatach i owocach.

chromosomowa teoria dziedziczności

podstawowa teoria biologiczna tłumaczaca prawa dziedziczenia liniowym ułożeniem genów w określonych miejscach na chromosomach.

chromosomy

struktury w jadrze komórkowym zbudowane z chromatyny i zawierajace geny. Staja sie widoczne pod mikroskopem dopiero podczas podziału komórki.

chryzofity

jednokomórkowe, w większości dwuwiciowe glony zawierajace chlorofil a i c oraz karotenoidy (m.in. fukoksantynę).

chrzęstna tkanka, chrzastka

elastyczna tkanka szkieletowa kręgowców, rodzaj tkanki łacznej.

chrzęstnoszkieletowe ryby

gromada ryb obejmujaca rekiny i płaszczki.

chylomikrony

tłuszczowe krople o białkowej otoczce wytwarzane w komórkach kosmków jelita; po wnikmięciu do układu limfatycznego sa transportowane do krwi.

ciałko podstawowe

struktura odpowiedzialna za organizację i osadzenie w komórce rzęski lub wici; pod względem budowy podobne do centrioli; ma postać cylindra zbudowanego z 9 trypletów mikrotubul (9x3).

ciałko żółte

tkanka wydzielnicza w jajniku, tworzaca się czasowo po owulacji z pękniętego pęcherzyka jajnikowego, wydziela progesteron i estrogeny.

cień opadowy

suchy lub półsuchy obszar występujacy po zawietrznej stronie gór. Dominujace tam wiatry niosa ciepłe i suche powietrze od nawietrznej strony gór. Takimi obszarami sa często pustynie.

ciepło parowania

energia cieplna niezbędna do przejścia jednego grama danej substancji ze stanu ciekłego w gazowy.

ciepło właściwe

ilość energii cieplnej potrzebna do podniesienia temperatury 1g substancji o 1'C.

cierń

LIŚCIOWY- silnie zmodyfikowany liść, np. u kaktusów. ŁODYGOWY- zmodyfikowany pęd boczny, np. u głogu.

ciśnienie krwi

siła nacisku wywieranego przez krew na ściany naczyń krwionośnych.

ciśnienie parcjalne

ciśnienie wywierane przez dany gaz wchodzacy w skład mieszaniny gazów, równe ciśnieniu jakie wywierałby sam.

Coriolisa efekt

odchylanie się toru ruchu powietrza i wód w prawo na półkuli północnej i w lewo na półkuli połódniowej w wyniku obrotu Ziemi wokół własnej osi.

Cortiego narzad

struktura w uchu wewnętrznym kręgowców zawierajaca komórki sensoryczne wrażliwe na fale dźwiękowe.

cri du chat zespół, z. kociego krzyku

choroba genetyczna człowieka spowodowana utrata części chromosomu 5.; objawami sa charakterystyczny wyglad i krzyki przypominajace miauczenie kota, prowadzi do znacznego upośledzenia umysłowego lub śmierci w dzieciństwie.