biologia

makroelementy

pierwiastki których ilość w skł org przekracza 0,01% suchej masy C H O N P S Ca Mg K Cl Na

mikroelementy

pierwiastki których iloścw suchej masie org jest mniejsza niż 0,01% Fe Zn Si Cu J F Mn Co

ultraelementy

pierwiastki śladowe występ w małych ilościach na terenie org Au Ag Hg Pb

sucha masa organizmu

część org, która zostaje po odparowaniu wody

biogenny

pierwiastki budujące podstawowe makrocząsteczki (składniki żywych org- białka, lipidy, cukry, kwasy nukleinowe)

COH

składniki wszystkich zw organicznych i wody

N

składnik białek i kw nukleinowych, biogenny pierwiastek podstawowy

P

składnik szkieletu, kw nukleinowych oraz ATP (magazyn energii)

S

składnik białek, aminokwasów (cysteina, metionina), enzymów

Ca

składnik osocza krwi, czynnik krzepnięcia krwi, składnik szkieletu mięśni, odpowiada za skurcze mięśni

Mg

składnik chlorofilu, enzymów, kości, utrzymuje właściwą strukturę rybosomów

K

przewodzi impulsy, odp za gęstość cytoplazmy

Cl

przewodzi impulsy, odp za włściwe pH żołądka

Na

przewodzi impulsy

Fe

składnik białek złożonych (hemoglobina, mioglobina), katalizator syntezy chlorofilu, składnik enzymów (cytochromów)

J

składnik hormonów tarczycy

Co

składnik witaminy B12 oraz enzymów, konieczny dla roślin motylkowych żyjących w symbiozie z bakteriami

Zn

składnik insuliny, enzymów

F

składnik kości, szkliwa zębów

Cu

składnik enzymów, barwników oddechowych, ważna w syntezie hemoglobiny i chlorofilu

Mn

aktywator enzymów cyklu kw cytrynowego, aktywator enzymów fotosyntezy (faza jasna)

Funkcje wody w komórce i w org

rozpuszczalnik transporter, regulator temp ciała, substrat (fotosynteza, hydroliza) produkt(oddychanie)środowisko procesów życia

Roztwór

mieszaniny dwóch ciał w której jedno stanowi fazę rozpraszającą a drugie fazę rozproszoną, występ dwa rodzaje: rzeczywisty (cząst fazy rozproszonej są małe) koloidalny

Zawiesina

mieszanina dwóch ciał- ciała stałego i cieczy, ciało stałe ma ta duże cząst ze opadają one na dno

Emulsja

mieszanina dwóch cieczy w których jedna jest rozproszona w drugiej w postaci kropelek

disacharydy (dwucukry)

powstają z cząst dwóch heksoz: malatoza, celobiosa(glukoza+glukoza) sacharoza (glukoza+fruktoza) laktoza(glukoza+galaktoza)

polisacharydy (wielocukry)

skrobia, glikogen, celuloza, hemiceluloza, pektyna, heparyna, chityna

triozy

cukry 3 węglowe: aldehyd 3-fosfo-glicerynowy (pierwotny produkt fotosyntezy, bierze udział w oddychaniu) fosfodihydroksyacetan (bierze udział w oddychaniu) są izomerami mają ten sam skład ale inne właściwości wynikające z różnej budowy

pentozy

cukry 5 węglowe nie są izomerami składniki kwasów nukleinowych (rybozy i dezoksyrybozy)

heksozy

cukry 6 węglowe: glukoza (cukier gronowy) fruktoza (wystep w owocach i miodzie) galaktoza (rzadko występ w stanie wolnym) izomery C6H12O6 mogą byc ketozami (fruktoza) albo aldozami (glukoza, galaktoza)

maltaza

rzadko występ w stanie wolnym cukier słodowy, powstaje podczas trawienia wielocukrów (skrobi i glikogenu)

celobiosa

powstaje przy rozkładzie celulozy przez bakterie

sacharoza

cukier trzcinowy, buraczany, składnik wielu owoców

laktoza

cukier mlekowy

skrobia

w wysokiej temp tworzy kleik skrobiowy (krochmal), materiał zapasowy roślin, mieszanina rozgałęzionej formy amylopektyny i nierozgałęzionej formy łańcuchowej amylozy

glikogen

materiał zapasowy ludzi i zwierząt, gromadzony w wątrobie i mięśniach

celuloza

głowny składnik ścian komórkowych roslin, polimer glukozy, wraz z pektyną i hemicelulozą tworzy błonnik

heparyna

tworzona przez bazofile, cukier antyskrzepowy

chityna

budulec pancerzy stawonogów oraz ścian komórek grzybów

Funkcje cukrów

materiał energetyczny budulcowy zapasowy regulatory

Aminokwasy egzogenne

które org musi pobrać w postaci gotowej z środowiska

Aminokwasy endogenne

które org musi zsyntezować

wiązanie peptydowe

wiązanie to powstaje między węglem z grupy karboksylowej pierwszego aminokwasu a azotem z grupy aminowej drugiego aminokwasu i powstaje woda.

oligopeptyd

Jeżeli łańcuch zawiera od 2 do 10 aminokwasów jest to

polipeptyd

od 10 do 100 aminokwasów

pierwszorzędowa struktura białka

sekwencja, kolejność aminokwasów w białku połączonych wiązaniami peptydowymi

drugorzędowa struktura białka

przestrzenny układ łańcucha białkowego może być strukturą alfa(helisa) lub strukturą beta (harmonijki), w powstawaniu tej struktury bierą udział (oprócz wiązań peptydowych) wiązania wodorowe

trzeciorzędowa struktura białka

dodatkowe poskręcanie cząst. białka o właściwej im strukturze drugorzędowej, występ mostki siarkowe oraz oddziaływania van der Waalsa

czwartorzędowa struktura białka

mają ją białka zbudowane z kilku podjednostek czyli kilku cząst identycznych lub bardzo podobnych białek np. hemoglobina, określa ona sposób połaczenia ze sobą wielu łańcuchów polipeptydowych lub połaczenie tych łańcuchów z częścią niebiałkową

pełnowartościowe białka

w ich skład wchodzą wszystkie aminokwasy, występ u zw i w soi, fasoli)

proste białka

proteiny składają się wyłącznie z aminokwasów: histony, albuminy, globuliny)

złożone białka

proteidy w swoim składzie mają domieszkę niebiałkową: gliko-, metalo-, chromo-, nukleo-, lipo-proteidy)

Funkcje białek

transportowa (hemoglobina) obronna (przeciwciała) budulcowa (błony kom) zapasowa (u roślin) katalityczna (enzymy) regulacyjna (hormony) lokomotoryczna (aktyna, miozyna)

koagulacja

czyli łączeniu się w większe struktury (fibrynogen-fibryna)

denaturacja

nieodwracalne uszkodzenie poprzez zniszczenie 3rzędowej struktury

wyż. kw. Tłuszczowe

kwasy karboksylowe o długich łańcuchach węglowych: palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy, linolenowy, arachidonowy

glicerol

(gliceryna) - alkohol trójwodorotlenowy C3H5(OH)3

tłuszcze roślinne

mają przewagę kw tłuszczowych nienasyconych dlatego są cieczami oleje, można je utwardzać dodając wodór w obecności właściwego katalizatora

tłuszcze zwierzęce

zawierają przewagę kw tłuszczowych nasyconych i dlatego są ciałami stałymi po podgrzaniu stają się cieczami

funkcje tłuszczowców

budulcowa zapasowa energetyczna izolacyjna i ochronna regulacyjna

plazmatyczne

- błony kom, jądro kom, mitochondria, siateczka śródplazmatyczna, rybosomy, aparat Golgiego, lizosomy, cytoplazma, centriole, plastydy, mikrociałka

nieplazmatyczne

- ściana kom, sok wakuolarny, kryształy szczawianów i węglanów, ziarna zapasowe skrobi i glikogenu

składnikami chemicznymi błon kom są

- fosfolipidy, glikolipidy, cholesterol, białka, glikoliks

podwójne błony

- jądro kom, mitochondria, chloroplasty

brak błony

- rybosomy, centriole, jąderko

osmoza

rodzaj dyfuzji, przenikanie rozpuszczalnika komórki przez błony białkowo-lipidowe z roztworu o stężeniu niższym (hipotonicznym) do roztworu o stężeniu wyższym (hipertonicznym);

plazmoliza

odstawienie żywej zawartości komórki od ściany komórkowej bo kom uległa odwodnieniu, zachodzi tylko w kom roślinnych, jeśli kom w stanie plazmolizy umieścimy w roztworze hipotonicznym lub w czystej wodzie dokona się deplazmoliza

dyfuzja prosta

dot. małych cząstek które przenikają zgodnie z gradientem stęż, nie wymagają nakładów energii, cząst wędrujące zużywają tylko własną energię kinetyczną, trwa do wyrównania stęż

dyfuzja wspomagana

- ułatwiona zachodzi zgodnie z gradientem stęż dot nieco większych cząst, jonów dlatego odbywa się przez kanały jonowe w białkach błonowych, nie potrzebuje energii

transport aktywny

- dot ruchów cząst przez błony kom wbrew gradientowi stęż, do otwarcia kanałów jonowych niezbędna jest energia z ATP (wchłanianie strawionego pokarmu do krwi z kosmyków jelitowych)

Egzocytoza

- usuwanie niestrawionych resztek.

Retikulum szorstkie

- takie na którym leżą rybosomy czyli jest powiązane z rybosomami, odpowiada za biosyntezę białek.

Retikulum gładkie

- nie ma rybosomów, zachodzi na nim synteza lipidów, hormonów, kw tłuszczowych a także detoksykacja.

Diktiosom

zespół spłaszczonych pęcherzyków tkzw. cystern ułożonych w stos jedna na drugiej

Funkcje aparatu Golgiego

-pęcherzyki lizosomami modyfikuje subst, glikoliza białek powstają cukry złożone detoksykacja

Organelle półautonomiczne

- są po części samodzielne dzięki: obecności nagiego DNA w ich wnętrzu na matrycy którego mogą powstawać białka, własne rybosomy 70s niezbędne do syntezy białek.

Mitochondria -

odp za syntezę ATP jego celem jest uzyskanie energii, którą ATP od razu magazynuje

ATP-

adenozynotrifosforan, składa się z adeniny, rybozyny i 3 reszt fosforanowych połączonych wiązaniami wysokoenergetycznymi, w których magazowana jest energia.

Stroma-

półpłynna subst, która wypełnia chloroplasty.

cytoplazma

subst. wypełniająca całą kom po brzegi, miejsce gdzie zachodzą ważne przemiany typu glikoliza, biosynteza białekcytozolem cytoszkieletem.

mikrofilamenty

- powodują ruchy cytoplazmy, pełzakowaty ruch kom oraz zmiany kształtu kom, inaczej filamenty aktynowe

mikrotubule

- zbudowane z białka tubuliny, są to mikrorurki z których w kom zbudowane są rzęski, wici, centriole, kinetosom,

filamenty pośrednie

- powstają z różnych białek są ze wszystkich elementów cytoszkieletu najgrubsze i najmocniejsze, leżą w cytozolu wokół jądra kom pod błoną kom, pełnią funkcję mechaniczną czyli zabezpieczają jądro kom przed uszkodzeniem, rozerwaniem

rybosom -

organella bezbłonowe, wyróżniamy dwa rodzaje rybosomów: duże 80s i małe 70s. W kom eukariotycznych 70s znajduje się w mitochondrium i chloroplastach a 80s w szorstkim retikulum, cytoplaźmie oraz na zewntrz błonie jądrowej.

Stała sedymentacji -

stałą osiadania podczas ultrawirowania, cała żywa zawartość kom- protoplast wiruje w celu rozdzielenia elementów kom.

Lizosomy -

powstają w aparacie Golgiego, jednobłoniaste pęcherzyki wypełnione enzymami hydrolitycznymi.

Funkcje lizosomów

-trawnienie wewntrz kom rozkład subst toksycznych w kom degradacja kom po jej obumarciu (błony lizosomu rozpadają się i wylewają się enzymy samotrawienne)

Zabezpieczenia przed enzymami trawiennymi lizosomów

-błona kom aktywność enzymów lizosomów tylko w pH niskim ok 5 (w cytozolu jest pH obojętne ok.7)

peroksysomy-

małe organelle kom, pęcherzyki zawieszone w cytoplaźmie wypełnione enzymami (katalazy) odp za rozkład nadtlenku wodoru

glioksysomy

- występ tylko w kom zw i uczestniczą w przemianach aminokwasów, białek, lipidów

Substancje wychodzące z jądra przez błony

- kwasy RNA (synteza kwasów na terenie jądra w procesie transkrypcji) podjednostki rybosomów (za ktorych tw odp jąderko).

Substancje dostarczane do jądra

- nukleotydy (jednostki kw nukleinowych) ATP (konieczny do syntez zach na terenie jądra)

Jąderko -

nieotoczone błoną tworzy podjednostki rybosomów czyli odpowiada za syntezę rRNA. Składa się z białka, kw RNA i DNA.

Kariolimfa -

składa się z wody, białek, cukrów, aminokwasów, jonów oraz chromatyny.

Chromatyna

- zbudowana jest z białek histonowych oraz DNA. W jądrze występ 5 rodzajów białek histonowych, które tw chromatynę. Cztery z nich tw białkowe dyski (oktamer- 8 cząst białka) na które nawijają się niepełne 2 skręty DNA

Zespół chromatynowy-

fibrylla chromatynowa postać chromatyny kiedy kom się nie dzieli. Kiedy przystępuje do podziału to chromatyna bardziej się skręca, spiraluje i tworzy solenoid, ten tw domeny skręcając się. Domeny tworzą chromatydę, a dwie chromatydy to chromosom.

euchromatyna

- aktywniejsza, luźniejsza w procesach życiowych kom

heterochromatyna -

skondensowana i mniej aktywna

trabant

odp za odtw jaderka po podziale kom

wodniczka

-kom zw są mniejsze, liczniejsze, odp za trawienie (pokarmowe, trawienne) osmoregulację (tętniące)

wakuola

-kom roślinna. miejsce magazynowania wydalin (zw uboczny, szkodliwy, niepotrzebny kom) oraz wydzielin (zw, który w przyszłości może przydac się) kom, które razem z wodą tw sok kom, magazyn materiałów zapasowych, nadaje turgor kom.

Składniki soku rozpuszczalne

- węglowodany, aminokwasy, alkaloidy (używki, subst. narkotyczne: nikotyna tytoń, kofeina kawa, opium mak, teina kawa, herbata), glikozydy (subst org zawierające azot, gorzkie w smaku: digitalina, autocjany, flawany, garbniki, olejki eteryczne, żywica).

Składniki soku nierozpuszczalne, stałe

- szczawian wapnia (druzy, rafida), węglan wapnia, krzemionka.

inkrustacja-

wypełnienie wnikanie pomiędzy fibrylle celulozy różnych subst.: lignina (najczęściej, drzewnik) subst. mineralne (zw krzemu, węglan wapnia, magnezu)

śluzowacenie-

tylko w kom bakteryjnych

maceracja

- rozkład blaszki pektynowej środkowej.