HYDROSFERA

HYDROSFERA

wodna powłoka kuli ziemskiej obejmująca morza i oceany, wody zgromadzone w lodowcach, lądolodach i wiecznej zmarzlinie, wody powierzchniowe rzek, jezior, bagien i mokradeł, wody podziemne oraz wody zawarte w atmosferze i biosferze

WŁAŚCIWOŚCI WODY

100C-4C objętość zmniejsza się/ 4C-0C objętość zwiększa się/ poniżej 0 objętość zwiększa się o 9%

PAROWANIE (EWAPORACJA)

przejście ze stanu ciekłego w lotny (woda -> para wodna)

SKROPLENIE (KONDENSACJA)

przejście ze stanu lotnego w ciekły (para wodna -> woda)

ZAMARZANIE (KRYSTALIZACJA)

przejście ze stanu ciekłego w stały (woda -> lód)

ROZMARZANIE (TOPNIENIE)

przejście ze stanu stałego w ciekły (lód -> woda)

SUBLIMACJA

przejście ze stanu stałego w lotny (lód -> para wodna)

RESUBLIMACJA

przejście ze stanu lotnego w stały (para wodna -> lód)

TRANSPIRACJA

parowanie z powierzchni roślin i organizmów zwierząt

INFILTRACJA

przesiąkanie wód w podłoże, uwarunkowane zdolnością niektórych skał do przepuszczania wody

KONWEKCJA

przenoszenie pary wodnej w kierunku pionowym, od powierzchni ku górze

ADWEKCJA

przenoszenie pary wodnej w kierunku poziomym (między obszarami lądów i oceanów)

OPAD

ruch wody w kierunku pionowym (ku powierzchni Ziemi)

SPŁYW POWIERZCHNIOWY

spływ wody po powierzchni Ziemi zgodnie z nachyleniem terenu pod wpływem siły grawitacji

ODPŁYW PODZIEMNY

odpływ wód pod powierzchnią terenu, uwarunkowany nachyleniem warstw nieprzepuszczalnych

WODY JUWENILNE

woda pochodząca z magmy

DUŻY OBIEG HYDROLOGICZNY

cykl krążenia między oceanami, atmosferą i kontynentami

MAŁY OBIEG HYDROLOGICZNY

cykl krążenia między atmosferą a oceanem lub atmosferą a lądem

FAZA ATMOSFERYCZNA

parowanie, przenoszenie, kondensacja pary wodnej w atmosferze

FAZA KONTYNENTALNA

opad, odpływ powierzchniowy, odpływ podziemny, wsiąkanie, retencja

RETENCJA

czasowe zatrzymanie wody z obiegu

RETENCJA POWIERZCHNIOWA

jeziora, śnieg, lodowce i lądolody, bagna i mokradła

RETENCJA PODZIEMNA

różnego rodzaju wody podziemne, wieczna zmarzlina

WPŁYW CZŁOWIEKA NA RETENCJĘ WÓD - zmniejszanie

pobór wód, osuszanie terenów, zwiększanie szybkości jej spływu (regulacja rzek), przyspieszenie efektu cieplarnianego (topnienie lodowców)

WPŁYW CZŁOWIEKA NA RETENCJĘ WÓD - zwiększanie

budowa zbiorników retencyjnych, stawów

BILANS WODNY

zestawienie przychodow i ubytków wody dla danego obszaru w czasie roku hydrologicznego

ROK HYDROLOGICZNY W POLSCE

zaczyna się w listopadzie, kończy się w październiku

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SALDO BILANSU WODNEGO

klimat, rzeźba terenu, oddalenie od mórz i oceanów, prądy morskie, szata roślinna

DODATNI BILANS WODNY: strefa równikowa

-Nizina Amazonki/ -Kotlina Kongo/ -Archipelag Malajski

DODATNI BILANS WODNY: tereny leżące w pobliżu mórz, obok których przepływają ciepłe prądy morskie

-zachodnia część Gór Skandynawskich/ -północno-zachodnia część Gór Nadbrzeżnych (Ameryka Płn.)

DODATNI BILANS WODNY: obszary o utrudnionym odpływie wód

-Nizina Zachodniosyberyjska

DODATNI BILANS WODNY: strefa okołobiegunowa

-Grenlandia, Antarktyda

UJEMNY BILANS WODNY: strefa zwrtonikowa

-Sahara/ -Kalahari/ -Półwysep Arabski/ -zachodnia i środkowa Australia

UJEMNY BILANS WODNY: tereny leżące w pobliżu mórz, obok których przepływają zimne prąd morskie

-pustynia Namib/ -pustynia Atakama

UJEMNY BILANS WODNY: obszary lądowe położone daleko od mórz, o małym dopływie wód

-środkowa Azja (Nizina Turańska, pustynia Gobi)

UJEMNY BILANS WODNY: obszary leżące w tzw. cieniu opadowym

-Kotlina Koszgarska/ -Wielka Kotlina

WSZECHOCEAN

zwarty obszar wód na powierzchni Ziemi obejmujący wszystkie oceany i połączone z nimi morza. przyjmuje się istnienie czterech oceanów: Spokojnego, Atlantyckiego, Indyjskiego i Arktycznego

POWIERZCHNIA WSZECHOCEANU

Wszechocean 71% -> Ocean Spokojny 49.5%/ Atlantycki 25,4%/ Indyjski 21,1%/ Arktyczny 4%

ROZMIESZCZENIE WÓD

półkula północna 60,6%/ półkula południowa 81,6%/ półkula wschodnia 63,6%/ pólkula zachodnia 81,4%

ZLEWISKO OCEANÓW

obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do danego oceanu.

MORZE

część wszechoceanu oddzielona od jego pozostałych części brzegami kontynentu, wyspami lub wzniesieniem dna, mająca z nim wspólny poziom wody i swobodną wymianę wód

MORZE PRZYBRZEŻNE

morze oddzielone od oceanu archipelagami wysp lub półwyspami *Beringa/*Ochockie/ *Japońskie/ *Wschodniochińskie/ *Południowochińskie/ *Andamańskie

MORZE OTWARTE

morze szeroko połączone z oceanem, może być oddzielone podmorskim progiem *Arabskie/ *Północne

MORZE MIĘDZYWYSPOWE

morze położone wśród wysp archipelagu *Sulu/ *Celebes/ *Jawajskie/ *Moluckie/ *Banda

MORZE ŚRÓDZIEMNE WEWNĄTRZKONTYNENTALNE

morze położone w obrębie jednego kontynentu, jego wody mają utrudniony kontakt z oceanem przez wąskie i płytkie cieśniny /*Bałtyckie/ *Białe

MORZE ŚRÓDZIEMNE MIĘDZYKONTYNENTALNE

morze położone między kontynentami, wyraźnie oddzielone od oceanów, łączące się z nimi wąskimi cieśninami /*Śródziemne/ *Czarne/ *Czerwone/ *Karaibskie

PRZYCZYNY NISKIEGO ZASOLENIA MORZA BAŁTYCKIEGO

7‰ -niewielkie parowanie (zimą)/ -duży dopływ wód słodkich rzekami/ -sezonowo duży dopływ wód z topniejących śniegów

PRZYCZYNY WYSOKIEGO ZASOLENIA MORZA CZARNEGO

46‰ -duże parowanie/ -niewielki dopływ wód słodkich z rzek/ -brak sezonowego dopływu wód z topniejących śniegów

TEMPERATURA WÓD OCEANICZNYCH

najwyższa jest na obszarach okołorównikowych i maleje wraz ze wzrostem szerokości geograficznej. duże zmiany spowodowane są przez prądy morskie oraz izolację akwenu. średnia temperatura światowego oceanu wynosi 17,4C

PIONOWY ROZKŁAD TEMPERATURY WODY MORSKIEJ

-od 0 do 400 m.p.p. m - zmiany temperatury zależne od wpływów zewnętrznych (tzw. warstwa wymieszana)/ -400-1200m.p.p.m. temperatura spada do 5C (warstwa termokliny)/ -poniżej 1200.m.p.p.m. temp. 5C-0C (głębinowa warstwa izotermiczna)

GĘSTOŚĆ WODY MORSKIEJ

gęstość rośnie ze wzrostem zasolenia; ze zbliżaniem się temperatury wody do 4C; najczęściej waha się od 1,02 do 1,03 g/m3

PRZEZROCZYSTOŚĆ WODY MORSKIEJ

przezroczystość wody zależy od zawartości w niej zawiesin i substancji odżywczych - im mniejsza zawartość, tym większa przezroczystość. najbardziej przezroczyste są wody obszarów okołobiegunowych, najmniej - silnie zeutrofizowane morza przybrzeżne

BARWA WODY MORSKIEJ

barwa wody zależy od warunków oświetlenia, głębokości morza, ilości i składu rozpuszczonych w wodzie substancji, życia organicznego

RUCHY WODY MORSKIEJ

przekazują energię cieplną i mechaniczną w środowisku przyrodniczym, są motorem procesów geomorfologicznych, warunkują cyrkulację atmosferyczną oraz rozwój biosfery i antroposfery. woda morska podlega ciągłym ruchom

FALOWANIE

ruch wody powstały pod wpływem uderzenia wiatru o jej powierzchnię. im wiatr silniejszy, tym fale większe. cząsteczki wody poruszają się po torach kołowych, oscylując w kierunku pionowym. w pobliżu brzegu fala ulega wyhamowaniu o coraz płytsze dno

SEJSZA

powstaje wskutek przejścia niżu i wyżu lub przemieszczającego się ośrodka barycznego. występuje w jeziorach i zamkniętych morzach. polega na różnicy poziomów w jednym zbiorniku wodnym - powierzchnia podnosi się ku niżowi i opada w wyżu

PRĄDY MORSKIE

poziome, strumieniowe ruchy wody w morzach i oceanach. powstają najczęściej w wyniku działania stałych wiatrów (pasatów), ale również wskutek różnic gęstości, zasolenia czy różnic poziomu wód

UPWELLING

pionowy ruch, wynoszenie głębinowych wód morskich spowodowane odsuwaniem powierzchniowych warstw wody morskiej od wybrzeży przez pasaty lub prądy morskie (przybrzeżny) oraz rozbieżnością (dywergencją) prądów morskich w strefie okołorównikowej (równikowy)

DOWNWELLING

zachodzi w szerokościach geograficznych 55C-60C, gdzie dochodzi do zbieżności prądów morskich (konwergencja), zimne wody opadają w głębie oceaniczne

PŁYWY [1]

cykliczny ruch wody morskiej powstały w wyniku grawitacyjnego oddziaływania Księżyca i Słońca, zachodzący najintensywniej w momentach górowania i dołowania Księżyca (co 12h27min) ze względu na bliskość Ziemi w tym czasie.

PŁYWY [2]

przypływy i odpływy w związku z ruchem obrotowym Ziemi przemiesz

PŁYWY SYZYGIJNE

występują w czasie pełni i nowiu, kiedy sumuje się przyciąganie Księżyca i Słońca (wraz z Ziemią znajdują się na jednej linii)

PŁYWY KWADROWE (kwadraturowe)

występują w czasie pierwszej i trzeciej kwadry (oddziaływanie Księzyca jest częściowo znoszone przez Słońce)

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA WIELKOŚĆ PŁYWÓW

wielkość i głębokość zbiornika oraz jego ukształtowanie/ największe: zatoka Fundy w Kanadzie - amplituda pływów przekracza 20m

TSUNAMI

fala wzbudzona podmorskim trzęsieniem ziemi, podmorskimi wybuchami wulkanów lub osunięciem się do wody ogromnych mas lodu lub ziemi. przez ocean, fala przemieszcza się z ogromną prędkością, nawet do 900km/h. przy brzegu ulega silnemu spiętrzeniu

EL NINO

zjawisko zahamowania upwellingu u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej spowodowane oslabieniem wiejących ze wschodu pasatów, w związku z czym woda z zachodniego Pacyfiku

WODY PODZIEMNE

wody zajmujące pęknięcia i pory w skałach

OD CZEGO ZALEŻY ILOŚĆ WÓD PODZIEMNYCH

-wielkość opadów/ -przepuszczalność skał (+żwiry, piaski -iły i lite)/ -sposób zalegania skał oraz ich ułożenia/ -gęstość sieci rzecznej

WODY PODZIEMNE - ZASKÓRNE (wierzchówki)

występują tuż pod powierzchnią ziemi, podlegają silnym dobowym wpływom atmosferycznym, silnie zanieczyszczone, nie nadają się do picia

WODY PODZIEMNE - GRUNTOWE

infiltrują głębiej - naturalne oczyszczenie, podlegają wahaniom sezonowym, temperatura zmienia się zgodnie z rocznymi wahaniami temp., na ogół nadają się do picia i wykorzystania gospodarczego

WODY PODZIEMNE - WGŁĘBNE (głębinowe)

znajdują się głęboko pod pow. ziemi, przykryte utworami nieprzepuszczalnymi, temperatura odpowiada średniej rocznej dla danego obszaru, najlepsze do picia i wykorzystania gospodarczego, często zmineralizowane

WODY PODZIEMNE - RELIKTOWE

znajdują się głęboko pod powierzchnią Ziemi, zazwyczaj w tzw. pułapkach geologicznych, odizolowane utworami nieprzepuszczalnymi, nie reagują na czynniki pogodowe, silnie zmineral., często z wodami ciepłymi, wykorzystywane w przemyśle spożywczym, przemyśle

WODY ARTEZYJSKIE

wody wypełniające pod bardzo wysokim ciśnieniem hydrostatycznym warstwę przepuszczalną położoną między warstwami nieprzepuszczalnymi, gdy warstwy znajdują się w niecce. po przewierceniu warstwy nieprzepuszczalnej woda wydostanie się na powierzchnię samois

WODY SUBARTEZYJSKIE

po przewierceniu warstwy nieprzepuszczalnej woda tylko podniesie się w studni

ŹRÓDŁO

naturalny wypływ wody podziemnej na powierzchnię ziemi otworem lub szczeliną

ŹRÓDŁO ZSTĘPUJĄCE

woda wypływa z powodu działania siły ciążenia

ŹRÓDŁO WSTĘPUJĄCE

woda jest wypychana z warstwy wodonośnej pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego

ŹRÓDŁO SZCZELINOWE

występują w miejscach, gdzie powierzchnia Ziemi przecina szczelinę w litych skałach

ŹRÓDŁO DOLINNE

tworzą się wskutek wcięcia doliny rzecznej w warstwę wodonośną, najczęściej na dnie lub zboczu doliny

ŹRÓDŁO USKOKOWE

są efektem ruchów tektonicznych, woda wydostaje się wzdłuż uskakoku biegnącego przez warstwy nieprzepuszczlane

ŹRÓDŁO PRZELEWOWE

powstają w przepełnionych wodą podziemnych warstwach wodonośnych o nieckowatym kształcie

ŹRÓDŁO KRASOWE

występują w spękanych skałach objętych procesami krasowymi; obfite w wodę, reagują na opady atmosferyczne; powstają, gdy woda swobodnie spływa pod działaniem siły grawitacji (wypływy krasowe) lub ciśnienia hydrostatycznego (wywierzyska)

ŹRÓDŁO WARSTWOWE (zboczowe)

wody krążą w nachylonych warstwach wodonośnych, są niewielkie i mało wydajne; występują na granicy z warstwą nieprzepuszczalną

ŹRÓDŁA OSUWISKOWE (rumowiskowe)

powstają u czoła osuwiska, które zasypało ujście innego źródła

GEJZER [1]

inaczej źródło wytryskowe, w których przegrzana woda jest okresowo wyrzucana na znaczną wysokość. występują na obszarach aktywnych wulkanicznie, gdzie pod powierzchnią znajdują się komory wypełnione wodą.

GEJZER [2]

panuje w nich duże ciśnienie, zatem temp. wrzenia jest wyższa od 100C. gdy woda osiągnie temp. wrzenia, gwałtownie przechodzi w parę wodną, wypychając nadległe warstwy wody na zewnątrz. *Park Narodowy Yellowstone (USA) *Płw. Kamczatka *Japonia *Islandia

WODY MINERALNE

wody zawierające rozpuszczone sole mineralne i gazy w ilości przynajmniej 1g na litr. wody te wykorzystywane są najczęściej w leśnictwie

WODY MINERALNE - SZCZAWY

zawierają CO2 pochodzący z wietrzenia skał lub jako pozostałość procesów wulkanicznych

WODY MINERALNE - SZCZAWY ŻELAZISTE

zawierają jony żelaza pochodzące z utleniania minerałów lub rozkładu pirytu

WODY MINERALNE - SOLANKI

zawierają najczęściej sól kamienną i sole magnezu

WODY MINERALNE - BOROWE

wody z domieszką boru pochodzące z wody morskiej lub z rozkładu glinokrzemianów

WODY MINERALNE - JODKOWE

wody z zawartością jodu pochodzącego z wody morskiej (organizmów morskich) lub podziemnych wyziewów wulkanicznych

WODY MINERALNE - BROMKOWE

wody z domieszką bromu, który pochodzi z wody morskiej (organizmów morskich) lub wód reliktowych mających kontakt z bituminami

WODY MINERALNE - SIARCZKOWE

wody z rozpuszczonymi siarczkami sodu i wapnia

WODY MINERALNE - RADOCZYNNE

wody z dodatkiem promieniotwórczego radonu, będącego produktem promieniotwórczego rozpadu skał zawierających uran

WODY MINERALNE - CIEPLICE (TERMY)

najczęściej ogrzane wody głębinowe

WODY POWIERZCHNIOWE

wody płynące - rzeki, wody stojące - jeziora, bagna, mokradła, torfowiska, wody uwięzione w lodowcach

RZEKI

większe cieki wodne mające swoje własne nazwy. ciek - powierzchniowa struga wodna płynąca naturalnym korytem

RZEKA GŁÓWNA

wpływa bezpośrednio do morza lub obszaru dopływowego, a wraz z dopływami tworzy system rzeczny

DORZECZE

obszar, z którego wody spływają do danej rzeki

ZLEWISKO

obszar, z którego wody spływają do danego zbiornika

DZIAŁ WODNY

granica oddzielająca dorzecza lub zlewiska

BIFURKACJA

gdy woda z obszaru źródłowego odpływa w różnych kierunkach lub dzieli się na ramiona prowadzące wodę do różnych dorzeczy. występuje na terenach płaskich, często bagnistych *Casiquiare odprowadzająca wody Orinoko i Rio Negro *Obra pod Wolsztynem

PRZEPŁYW

stosunek objętości wody przepływającej przez dany przekrój poprzeczny koryta rzecznego do jednostki czasu, wyrażony w l/s, m3/s lub km3/rok

RZEKI STAŁE (PERMANENTNE)

prowadzą wodę przez cały rok; występują na obszarach, gdzie opady przewyższają parowanie *Amazonka *Kongo

RZEKI OKRESOWE (PERIODYCZNE)

prowadzą wodę przez kilka miesięcy w roku; występują w klimatach z porą wilgotną i suchą, *Diamantina i *Coopers Creek w Australii

RZEKI CHWILOWE (EPIZODYCZNE)

prowadzą wodę sporadycznie i krótko w momencie opadów; występują w najsuchszych regionach świata, gdzie opady mogą zdarzyć się raz na kilka lat *Groot Vis na Pustyni Namib (Afryka)

USTRÓJ RZECZNY

normalny, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji rytm wahań poziomu wody, określający zróżnicowanie przeplywu i zlodzenia, uwzględniający sposób zasilania rzeki

USTRÓJ LODOWCOWY

najwyższe stany i przepływy rzek latem, w okresie intensywnego topnienia lodowców lub lądolodów *Syr-daria, *Amu-daria, *Ren, *Rodan

USTRÓJ ŚNIEŻNY

najwyższe stany i przepływy wiosną, w czasie topnienia śniegów *Ob *Jenisej *Lena *Indygirka *Kołyma *Mackenzie *Jukon

USTRÓJ DESZCZOWY OCEANICZNY

zasilanie opadami przez całt rok, wyższe stany wód zimą spowodowane zmniejszonym parowaniem *Tamiza *Sekwana *Wezera *Loara *Tag *Moy

USTRÓJ DESZCZOWY MONSUNOWY

maksymalne stany wód w porze monsunów letnich, minimalne - zimowych *Ganges *Brahmaputra *Jangcy *Huang-ho

USTRÓJ DESZCZOWY ZWRTONIKOWY

maksymalne stany w porze deszczowej, związane z zenitalnym położeniem Słońca *Dillia *Bahr el Ghazal *Diamantina *Coopers Creek

USTRÓJ DESZCZOWY RÓWNIKOWY

zasilane opadami deszczu równomiernie przez cały rok, mają wyrównane, wysokie przepływy *Amazonka *Kongo

USTRÓJ ZŁOŻONY (MIESZANY)

mają kilka źródeł zasilania i wykazują zróżnicowane przepływy, np. rzeki Polski maja wysokie stany i przepływy wiosną (roztopy) i latem (duże opady) lub też rzeki przepływające przez różne strefy klimatyczne *Nil

JEZIORO

zbiornik wodny zajmujący powstałe w naturalny sposób zagłębienie, bez bezpośredniego połączenia z wszechoceanem

LIMNOLOGIA

nauka, której przedmiotem badań są jeziora

JEZIORA PRZEPŁYWOWE

wody rzek wpływają do jeziora i wypływają z niego *J. Bodeńskie

JEZIORA ODPŁYWOWE

rzeki tylko wypływają z jeziora *J. Tana w Afryce

JEZIORA BEZODPŁYWOWE

rzeki tylko wpływają do jeziora lub nie wpływa żadna *Morze Kaspijskie

JEZIORA SŁODKIE

jezioro o zawartości soli mineralnych nie wyżej niż 1‰ *J. Onega

JEZIORA SŁONAWE

jezioro o zawartości soli mineralnych 1-20‰

JEZIORO METEORYTOWE

znajdują się w kraterach powstałych wskutek upadku meteorytów, mają okrągły kształt (*Clearwater *Clearwater West)

JEZIORO TEKTONICZNE

zajmują zagłębienia powstałe wskutek ruchów tektonicznych skorupy ziemskiej, np. rowy tektoniczne, zapadlisko; często głębokie o wydłużonym kształcie (*Bajkał *Morze Martwe *Turkana *Wiktorii *Tanganika

JEZIORO WULKANICZNE KRATEROWE

mieszczą się w kraterach po wygasłych wulkanach, głębokie, o okrągłym kształcie (*Albano - Włochy k. Rzymu)

JEZIORO WULKANICZNE KALDEROWE

leżą w kalderach wulkanicznych, większe od kraterowych, również o zaokrąglonym kształcie, ale płytsze (*Toba - Sumatra)

JEZIORO WULKANICZNE MAARY

zajmują zagłębienia w lejkowatych kraterach pozostałych po wulkanach eksplozywnych; niewielkie, o zróżnicowanym kształcie (*Gemundener Maar w Niemczech)

JEZIORO WULKANICZNE ZAPOROWE

powstają w wyniku zatamowania odpływu wody przez potoki lawy (np. dolin górskich); mają zróżnicowany kształt (*Sewan w Armenii)

JEZIORO RELIKTOWE

pozostałość dawnych mórz, zatok lub większych jezior; zróżnicowany kształt, endemiczna fauna i flora (*Morze Kaspijskie *Morze Aralskie)

JEZIORO DELTOWE

zajmują zagłębienia powstałe wskutek nierównomiernej akumulacji osadów rzecznych w delcie lub wskutek odcięcia tymi osadami części ujścia deltowego; zazwyczaj płytkie o zróżnicowanym kształcie (*Druzno - delta Wisły; *Dąbie - delta Odry)

JEZIORO LIMANOWE

powstałe wskutek całkowitego odcięcia ujściowego odcinka rzeki mierzeją, wałem od morza (*Liman Tiligulski *Kujalnicki, *Chodżybejski

JEZIORO KRASOWE

mieszczą się w zagłębieniach powstałych wskutek rozpuszczenia przez wodę skał węglanowych; głębokie o zróżnicowanym kształcie *Białe Sosnowieckie na Polesiu Lubelskim

JEZIORO ZAKOLOWE

powstałe w dolinach rzek, odcięte dawne meandry rzeczne; płytkie, wąskie, w kształcie rogalika *Czerniakowskie w Warszawie

JEZIORO PRZYBRZEŻNE

dawne zatoki odcięte przez narastającą mierzeję; płytkie, stosunkowo duże, kształt nieregularny *Łebsko *Gardno *Wicko *Jamno *Bukowo

JEZIORO POLODOWCOWE CYRKOWE

zajmują zagłębienia kotłów polodowcowych; głębokie, niewielkie, krągłe *Czarny Staw w Tatrach *Mały i Wielki Staw w Karkonoszach

JEZIORO POLODOWCOWE RYNNOWE

leżą w rynnach polodowcowych; głębokie, wąskie, długie, o zróżnicowanej batymetrii (rzeźbie dna) *Hańcza *Gopło *Jeziorak *Charzykowskie

JEZIORO POLODOWCOWE MORENOWE

powstają w wyniku zablokowania moreną czołową odpływu wód z doliny lub zajmują obszerne obniżenia moreny dennej; rozległe, płytkie, o zróżnicowanym kształcie *Śniardwy *Mamry *Niegocin

JEZIORO POLODOWCOWE OCZKA WYTOPISKOWE

zajmują zagłębienia powstałe po wytopieniu brył "martwego" lodu (bryły lodu z wycofującego się lądolodu); małe, stosunkowo głębokie, okrągłe *najczęściej bez nazwy

JEZIORO WYDMOWE

leżą w zagłębieniach międzywydmowych powstałych wskutek wywiewania piasku; niewielkie, płytkie, o regularnych kształtach, często okresowe *Teke - Kazachstan

JEZIORO BAGIENNE

zajmują obniżenia o utrudnionym odpływie; małe, płytkie, silnie zarastające, przez co trudno wskazać ich pierwotny kształt *Czarne *Żółte Błota - Polesie Lubelskie

JEZIORO OSUWISKOWE

powstają przez zatrzymanie odpływu wody przez osuwiska i obrywy skalne; niewielkie, o zróznicowanej głębokości i kształce *Jezioro Duszatyńskie *Szmaragdowe w Bieszczadach

JEZIORO BIOGENICZNE

powstałe wskutek zatamowania koryta rzeki tamą zbudowaną przez bobry; niewielkie, płytkie, o zróżnicowanym kształcie *jeziora na rzece Kamionce w Wigierskim PN

JEZIORO POLIGENETYCZNE

wpływ na wytworzenie misy jeziornej miało kilka czynników *tektoniczno-eoliczne: Czad/ *tektoniczno-polodowcowe: Ładoga, Onega, Wener/ tektoniczno-lagunowe: Maracaibo

JEZIORO ANTROPOGENICZNE

wytworzone przez człowieka

FUNKCJE JEZIORA ANTROPOGENICZNEGO

-retencyjna (przeciwpowodziowa)/ -energetyczna/ -transportowa (komunikacyjna)/ -rekreacyjna/ -zaopatrzenie w wodę pitną/ -zaopatrzenie w wodę dla przemysłu lub rolnictwa/ -hodowlana

JEZIORNOŚĆ OBSZARU

odsetek powierzchni zajętej przez jeziora

GDZIE NAJWIĘCEJ JEZIOR

-na obszarach polodowcowych/ -w górach (pozostałość po lodowcach górskich, specyficzne ukształtowanie terenu)/ -w dolinach rzecznych/ -na wybrzeżach morskich

GDZIE NAJMNIEJ JEZIOR

-na obszarach klimatów strefy zwrotnikowej i podzwrotnikowej/ -klimatów kontynentalnych

BAGNA

obszary o trwałym, nadmiernym uwilgoceniu, zazwyczaj porośnięte roślinnością przystosowaną do bardzo wilgotnych warunków (z czasem przekształca się w torf)

MOKRADŁA (MOCZARY)

obszary na tyle uwodnione, ze występuje na nich roślinność hydrofilna (wodolubna). zajmują 6% pow. ziemi. tworzą się we wszystkich szerokościach w miejscach, gdzie utrudniony jest spływ wód powierzchniowych i odpływ podziemnych. retencjonują wodę.

WYSTĘPOWANIE BAGIEN I MOKRADEŁ [1]

-w strefie równikowej (duze i systematyczne opady)/ -na obszarach wieloletniej zmarzliny (utrudniona infiltracja)/ -w dolinach i deltach duzych rzek (nawilgocenie i spadek terenu)/ -na obszarach polodowcowych (obecnosc zarastających jezior)/

WYSTĘPOWANIE BAGIEN I MOKRADEŁ [2]

-na obszarach polodowcowych (obecnośc zarastających jezior)/ -na wybrzeżach mórz i oceanów (podsiąkanie wody morskiej, pływy morskie) -na obszarach o nieprzepuszczalnym podłożu i małym nachyleniu

TORFOWISKO

teren podmokły porośnięty roślinnością wodolugną (hydrofity) oraz przykryte martwą substancją organiczną powstałą z tej roślinności

TORFOWISKO WYSOKIE

torfowisko zasilane wyłącznie wodami z opadów atmosferycznych; występują na działach wodnych, plaskich wierzchowinach i obszarach zbudowanych ze skał nieprzepuszczalnych; ubogie w sole mineralne, silnie zakwaszone, porośnięte najczęściej mchem torfowcem

TORFOWISKO NISKIE

torfowisko położone w obrębie dolin rzecznych, związane z przepływającą wodą, bogate w sole mineralne, porośnięte roślinnością mniej odporną na zakwaszenie (np. turzyca pospolita)

TORFOWISKO PRZEJŚCIOWE

torfowisko mające pośrednie właściwości

GRANICA WIECZNEGO ŚNIEGU

linia oddzielająca obszar, na którym więcej śnieu przybywa (strefa akumulacji) od obszaru, na którym więcej ubywa (strefa ablacji)

LĄDOLÓD KONTYNENTALNY

wielkie lodowe czasze przykrywające znaczne obszary (czasami całe lądy); o grubości nawet kilku kilometrów; z lodem poruszającym się w różnych kierunkach [*Antarktyda *Grendlandia]

LODOWIEC KONTYNENTALNY FIELDOWY

rozległe pore firnowe ze spływającymi od niego szerokimi, ale stosunkowo krótkimi jęzorami; tworzą się na rozległych, płaskich wierzchowinach [*wyspy Arktyki *Islandia *Ziemia Baffina *Norwegia *Patagonia]

LODOWIEC GÓRSKI PIRENEJSKI

niewielkie, o zaokrąglonym obrysie, bez wypływających jęzorów lodowcowych; tworzą się w lokalnych zagłębieniach terenu [*Pireneje *Karakorum *G. Stanowe *G. WIerchojańskie]

LODOWIEC GÓRSKI ALPEJSKI

każdy lodowiec ma jedno pole firnowe i jeden wychodzący z niego jęzor [*Alpy *Nowa Zelandia *Kaukaz *Andy *Alaska]

LODOWIEC GÓRSKI HIMALAJSKI

maja wiele pól firnowych i wiele wypływających z nich jęzorow, które mogą się łączyć, rozłączać, tworząc trudną do rozpoznania plątaninę [*Himalaje *Pamir *Karakorum *G. św. Eliasza *Alaska/Kanada

LODOWIEC GÓRSKI PIEDMONTOWY

z kilku pól firnowych spływają jęzory, tworząc na równinnym przedpolu gór jedną wielką pokrywę lodową [*Alaska]

LODOWCE SZELFOWE

spływające do morza szelfowego masy lodu mogą spoczywać bezpośrednio na dnie lub unosić się na wodzie [*Rossa, *Filchnera *Larsena *Amery]

GÓRY LODOWE

oderwane fragmenty lodowców szelfowych pływające po morzach i oceanach (gdy odrywa się góra lodowa, mówimy, że lodowce "się cielą")

PAK LODOWY

kry lodowe różnej wielkości oderwane od lodu przybrzeżnego lub krystalizujące na otwartym morzu

WYSPY MORZA BAŁTYCKIEGO

-Zelandia -Fionia -Lolland -Rugia -Uznam -Wolin -Bornholm -Olandia -Gotlandia -Sarema -Hiuma -Wyspy Alandzkie

PÓŁWYSPY MORZA BAŁTYCKIEGO

mierzeje: -Helska, -Wiślana, -Kurońska

ZATOKI MORZA BAŁTYCKIEGO

-Botnicka, -Fińska, -Ryska, -Gdańska, -Pomorska, -Meklemburska, -Kilońska, -Alborska, -Laholm, -Hano

ZALEWY MORZA BAŁTYCKIEGO

-Kuroński, -Wiślany, -Szczeciński

BAŁTYCKIE JEZIORO ZAPOROWE [etapy rozwoju Bałtyku]

OK. 17000 lat temu cofający się lodowiec zatrzymał się na linii: południowa Norwegia - środkowa Szwecja - południowa Finlandia, zatrzymując wody roztopowe przed czołem lodowca i tworząc słodkowodne jezioro

MORZE YOLDIOWE [etapy rozwoju Bałtyku]

OK. 9700 lat temu szybko topniejący i wycofujący się lądolód spowodował nierównomierne izostatyczne podnoszenie się lądu (najszybciej w Zatoce Botnickiej), podniesienie poziomu wód i połączenie z wodami wszechoceanu wzdłuż dzisiejszych jezior: Wener, Wetter

JEZIORO ANCYLUSOWE [etapy rozwoju Bałtyku]

OK. 8000 lat temu lodowiec dalej się wycofywał. wskutek szybkiego podnoszenia lądu morze Yoldiowe straciło kontakt z wszechoceanem, powstało słodkowodne jezioro

MORZE LITORYNOWE [etapy powstawania Bałtyku]

OK. 7000-3000 lat temu wskutek obniżenia się południowych części wybrzeża Jeziora Ancylusowego oraz podniesienia poziomu wód wszechoceanu - nastąpiło szersze niż obecnie połączenie, wody tego morza były o 5-6‰ bardziej zasolone i o 2-3C cieplejsze niż obe

ŹRÓDŁA ZANIECZYSZCZENIA BAŁTYKU

-Wisła i inne rzeki/ -miejscowości bezpośrednio położone nad morze (ścieki komunalne)/ -wody basenów portowych (ropopochodne)/ -statki przebywające w portach lub pływające po akwenie/ -ośrodki turystyczne/ -tereny produkcji rolnej (nawozy

SKUTKI ZANIECZYSZCZNIA BAŁTYKU

-eutrofizacja wód/ -kumulacja metali ciężkich w organizmach żywych/ -zakwaszenie wód, wymieranie organizmów/ -wtórne skażenie wybrzeży, gleb, wód podziemnych/ -obniżenie atrakcyjności turystycznej regionu

SPOSOBY ZAPOBIEGANIA ZANIECZYSZCZENIOM BAŁTYKU

-edukacja ekologiczna/ -budowa oczyszczalni ścieków/ -wprowadzenie nowych technologii produkcji wodo- i energooszczędnych/ -ograniczenie nawozów/ -filtry przemysłowe/ -kary za zanieczyszczanie środowiska/ -współdziałanie wszystkich państw

ZNACZENIE WODY

-niezbędna do zycia/ -umożliwia uprawę roślin/ -łagodzi klimat/ -rezerwuar ciepła/ -surowiec odnawialny do produkcji energii/ -element systemu komunikacyjnego/ -umożliwa wypoczynek/ -źródło pożywienia/ -wpływa na intensywnosć procesów wietrzenia- złoża ko

EUTROFIZACJA WÓD

spływ fosforanów i azotanów powoduje użyźnienie wód akwenu, czego skutkiem jest szybkie rozmnażanie się glonów intensywnie pobierających z wody tlen; prowadzi to do zmniejszenia ilości tlenu, masowego śnięcia ryb