LITOSFERA 2

WIETRZENIE FIZYCZNE

podstawowymi czynnikami są dobowe wahania temperatury i wody. następują zmiany właściwosci fizycznych skał bez zmiany ich skladu chemicznego

WIETRZENIE MROZOWE

woda zamarzająca w szczelinach skalnych zwieksza swoja objętość, powodując poszerzanie szczelin lub odrywanie kawałków skał [GOŁOBORZA w Górach Świętokrzyskich/ GOŁOBORZA na Śnieżce w Sudetach]

WIETRZENIE INSOLACYJNE

wzrost temperatury powoduje zwiększenie objętości kryształów minerałów, dlatego pod wpływem intensywnego nagrzewania rozpadają się skaly zbudowane z różnych minerałów mających różny wskaźnik rozszerzalności cieplnej

PĘCZNIENIE MATERIAŁÓW ILASTYCH

pod wpływem wody materiały ilaste pęcznieją, a odległościmiedzy nimi się zwiększają; przy wysychaniu odległości między minerałami ilastymi się zmniejszają

KRYSTALIZACJA MINERAŁÓW W SZCZELINACH SKALNYCH

jeżeli w wąskiej szczelinie skalnej brak jest miejsca do wytworzenia charakterystycznego dla minerału układu krystalicznego, siły elektrostatyczne wiązące atomy powodują rozpychanie szczelin i rozkruszani skał

WIETRZENIE CHEMICZNE

podstawowymi czynnikami są woda, dwutlenek węgla, azot, tlen. następują zmiany własciwiości fizycznych i chemicznych skał

UTLENIANIE

OKSYDACJA -pierwiastek chemiczny łączy się z tlenem, w wyniku czego związki beztlenowe przechodzą w tlenowe lub związki słabiej utlenione w silnie utlenione, co jest związane ze zmianą koloru [czarny hematyt w czerwony hematyt]

ROZPUSZCZANIE

SOLUCJA - polega na przechodzeniu minerału doroztworu wodnego. intensywność rozpuszczania zależy od wskaźnika rozpuszczalności, temperatury rozpuszczalnika i powierzchni styku minerału z wodą

HYDROLIZA

zachodzi pod wpływewody i powoduje rozpad minerałów na część zasadową i kwaśną, dotyczy głównie krzemianów i skaleni

UWODNIENIE

HYDRATACJA - proces łączenia niektórych minerałów z wodą, po którym następuje przejście minerału bezwodnego w uwodniony

UWĘGLANOWIENIE

KARBONATYZACJA - węglany wapnia w połączeniu z wodą zawierającą dwutlenek węgla przechodzą w łatwo rozpuszczalne kwaśne węglany wypłukiwane przez wodę

WIETRZENIE FIZYCZNE - klimaty

duża intensywność w klimacie subpolarnym i umiarkowanym; szczególnie kiedy temperatury wahają się w okolicach 0 (zima)/ zwrotnikowy i podzwrotnikowy suchy, szczególnie na pustyniach ogromny skok temperatury między dniem a nocą powoduje szybki rozpad skał

WIETRZENIE CHEMICZNE - klimaty

duża intensywność w strefie umiarkowanej -szczególnie w lecie i na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych/ strefa okołorównikowa przez cały rok/ klimat morski i monsunowy w porze deszczowej

WIETRZENIE BIOLOGICZNE - klimaty

duża intensywność w strefie klimatów umiarkowanych i okołorównikowych oraz typy klimatów morskich i monsunowych

ODPADANIE

proces, podczas którego obluźniony przez wietrzenie materiał odpada od sromych ścian skalnych, zsuwa się i gromadzi u ich podnóża, gdzie tworzy stożki usypiskowe (piargi). [żleb, stożek usypiskowy]

OBRYWANIE

proces polegający na odrywaniu od stromych ścian dużych bloków skalnych i ich przemieszczaniu. różni się od odpadania wielkością materiału. zarówno w odpadaniu jak i obrywaniu materiał pokonuje część drogi w powietrzu [obryw skalny]

OSUWANIE

szybkie przesuwanie się zwietrzeliny po stoku [nisza osuwiskowa, jęzor osuwiskowy]

SPEŁZYWANIE

powolny proces zachodzący na dużych powierzchniach o niewielkim nachyleniu (3-6). poza silą ciężkości głównym czynnikiem tego procesu jest nasycenie gruntu (skał) wodą. oznakami spełzywania grunu są pochylone drzewa i słupy energetyczne

SPŁUKIWANIE

proces zachodzący pod wplywem wody opadowej spływającej po stokach. na jego natężenie ma wpływ rodzaj podłoża, kat nachylenia stoków, ich pokrycie roślinnością i natężenie deszczu. najintensywniej zachodzi na obszarach suchych.

WĄDOŁY

płytkie podmokłe dolinki o stromych zboczach, występują na obszarach łąkowych. tworzą się w wyniku przekształcenia i pogłębienia debr przez wody deszczowe

WĄWOZY

suche, głębokie doliny o urwistyc zboczach liczących do kilkudziesięciu, a nawet 100 m wysokości, szczególnie licznie powstają na obszarach lessowych

PAROWY

suche doliny o szerokim, płaskim dnie i stromych utrwalonych przez rośliność zboczach, powstają z przeobrażenia wąwozów lub debr

SPŁYWANIE

gwaltowny ruch masowy polegający na przemieszczaniu luźnych utworów nasiaknietych wodą [pływy i potoki błotne]

PROCESY EOLICZNE - czynniki wplywające na intensywność

-charakterystyka podłoża/ -klimat/ -stopień pokrycia szatą roślinną/ -siła wiatru/ -dzialaność czlowieka

PROCESY EOLICZNE

rzeźbotwórcza działalność wiatru

DEFLACJA

wywiewanie cząstek mineralnych. zachodzi tam, gdzie znajduje sie odslniety drobnoziarnisty materiał skalnyy

RYNNY DEFLACYJNE

młe (o długości do 1km i glębokości kilkunastu metrów) zaglębienia w materiale piaszczystym o wydluzonym kształcie

MISY DEFLACYJNE

zagłębienia bardziej rozlegle niż rynny, o owalnym kształcie, sięgające często do poziomu wód gruntowych

DEPRESJE DEFLACYJNE

misy deflacyjne, w których dno znajduje sie ponizej wód gruntowych [SŁONE JEZIORA w płn. części Sahary]

BRUK DEFLACYJNY

pokrywy złożone z grubszych okruchów skalnych, przykrywające i zabezpieczające materiał piaszczysty przed wywiewaniem

OSTAŃCE DEFLACYJNE

piaszczyste pagóry o stromych zboczach powstałe na skutek nierównomiernego wywiewania; na wierzchu często urozmaicone roślinnością

KORAZJA

zachodzi tam, gdzie luźny materiał transportowany przez wiatr napotyka sterczące ponad powierzchnię skały. niesiony materiał (najczęściej piasek) uderza o skały i szlifuje je, nadając im różne formy

WYGŁADY EOLICZNE

powierzchnie skalne oszlifowane przez wiatr; w miejscach silniej szlifowanych tworzą się zagłębienia, w słabiej szlifowanych powstaja garby

BRUZDY KORAZYJNE

wąskie zagłębienia o wydłużonym kształcie, oddzielone wysokimi (do 2m wysokości), ostrymi grzbietami, zwanymi jardangami

GRANIAKI

kamienie oszlifowane piaskiem niesionym przez wiatr, z wyraźnie zaznaczonymi krawędziami

GRZYBY SKALNE

zwężone u podstawy i szerokie w czapie skały; fragmenty skał położone tuż przy powierzchni ziemi są mocniej szlifowane przez piasek niż znajdujące się wyżej

DZIAŁALNOŚĆ BUDUJĄCA WIATRU

polega na składowaniu (akumulowaniu) luźnego materiału przenoszonego przez wiatr

ZMARSZCZKI EOLICZNE (ripplemarki)

drobne fałdki (do kilku cm wysokości) na powierzchni piaszczystej, ułożone prostopadle do kierunku wiatru

WYDMY

piaszczyste wzniesienia usypane przez wiatr; ich stoki dowietrzne są lagodnie nachylone, zawietrzne - strome

BARCHANY

rodzaj wydmy; powstają na obszarach pustynnych z suchego materiału piaszczystego; ramiona barchanów zwrócone są zgodnie z kierunkiem wiatru; szybciej przemieszcza się piasek w miejscu, gdzie jest go mniej i jest bardziej przesuszony

WYDMY PARABOLICZNE

rodzaj wydmy; powstają na obszarach, gdzie wody podziemne leżą stosunkowo płytko i nawilgacają piasek od dołu; ramiona wydm parabolicznych zwrócone przeciwnie do kierunku wiatru; szybciej przemieszcza się warstwa mniej wilgotna położona wyżej

CIĄGI WYDMOWE PODŁUŻNE I POPRZECZNE

rodzaj wydmy; mają postać długich piaszczystych wałów; podłużne są ulożone zgodnie z kierunkiem wiatru, poprzeczne - prostopadle do kierunku wiatru

PUSTYNIA

kraina pozbawiona pokrywy roślinnej (lub z bardzo rzadką roslinnością), z ubogim światem zwierzęcym

CECHY PUSTYNI

-niedostatek wody na powierzchni ziemi/ -bardzo cienka gleba lub jej brak/ -opady poniżej 250mm na rok/ po długich okresach suszy pojawiają się gwałtowne, kilkudniowe ulewy/ - powstają w klimacie zwrotnikowym, podzwrotnikowym, umiarkowanym

PUSTYNIA KAMIENISTA

rodzaj pustyni; bloki skalne pocięte wadi; bloki podlegają szlifowaniu, a piasek i żwir wywiewane są przez wiatr; w szczelinach skalnych występują kolczaste zarośla [AL-HAMADA w Libii]

PUSTYNIA ŻWIROWA

rodzaj pustyni; drobne kamienie i żwir pochodzące z wietrzenia i nanosów rzecznych, zwykle barwy czerwonej [PUSTYNIA GIBSONA w Australii]

PUSTYNIA PIASZCZYSTA (erg)

rodzaj pustyni; piaski lotne z licznymi wzniesieniami w postaci ruchomych wydm [WIELKI ERG płn. Sahara]

PUSTYNIA PYLASTA (takyr)

rodzaj wydmy; osady ilaste przyniesione przez wiatr lub rzeki okresowe; w czasie suszy ił ulega silnemu spękaniu; odparowująca woda powoduje wytrącanie wapieni, gipsu, soli; po deszczach pustynia zamienia się w trzęsawisko [WYŻYNA IRAŃSKA]

ZJAWISKA KRASOWE

ogól procesów i zjawisk towarzyszących rozpuszczaniu skał wapiennych, gipsowych i soli przez wodę wzbogaconą dwutlenkiem węgla

ŻŁOBKI KRASOWE

bruzdy utworzone przez spływającą strużkami wodę. pomiędzy żłobkami znajdują się żebra kasowe

LEJKI KRASOWE

zamknięte zagłębienia o średnicy kilku metrów utworzone na powierzchni Ziemi w wyniku wpadającej do szczeliny wody, a także zapadnięcia się stropów jaskiń

OSTAŃCE KRASOWE

izolowane wyniesienie będące pozostałością odporniejszych skał wapiennych (mogą mieć postać maczug i iglic)

OSPA KRASOWA

drobne zagłębienia skupione na niewielkiej przestrzeni

DOLINA KRASOWA

znaczne zapadnięcie terenu o wydłużonym kształcie i wyrównnym dnie

UWAŁY

rozległe zagłębienia powstałe z połączenia kilku lejków krasowych

POLJE

rozległa kotlina powstała przez połaczenie kilku uwałów [polja w Górach Dynarskich]

MOGOŁY

kopulaste wzniesienia wypreparowane ze skał wapiennych, wystające ponad powierzchnię zrównania [południowe Chiny]

PONOR

miejsce, gdzie rzeka wpływa pod powierzchnię ziemi

WYWIERZYSKO

źródło krasowe charakteryzujące się bardzo obfitym wypływem wody na powierzchnię ziemi

TRAWENTYNY

formy krasu powierzchniowego lub podziemnego; martwica wapienna wokół ciepłych źródeł

STUDNIE I KOMINY KRASOWE

pionowe szczeliny, którymi woda opadowa wpływa pod powierzchnię ziemi

KORYTARZE, JASKINIE, GROTY

poziomo ułożone, szerokie, wyplukane przez wody płynące pod powierzchnią ziemi szczeliny, często mające kilka poziomów

PIECZARY

rozległe komory powstałe w miejscach łączenia się korytarzy z lejkami krasowymi

KOMNATY, SALE

obszerne, puste przestrzenie pod powierzchnią ziemi powstałe w miejscu łączenia się kilku korytarzy

STALAKTYTY

wiszące na stropach jaskiń naciekowe sople, zbudowane z węglanu wapnia

STALAGMITY

nacieki w postaci iglic tworzące się na dnie jaskini

STALAGNATY

pionowa forma, powstała przez połączenie stalaktytu ze stalagmitem

MAKARONY

długie, cienkie rurki wiszące na stropach jaskiń

DRAPERIE

nacieki w kształcie firanek i zasłon zwisające ze stropów jaskiń

GALERIE

półki skalne na ścianach jaskiń

NACIEKI

osad wapienny na ścianach jaskiń powstały na skutek wytrącania węglanu wapnia z odparowującej wody; obecność związków metali powoduje jego zabarwienie

PERŁY JASKINIOWE

najczęściej kalcytowe kuleczki o średnicy kilku mm tworzące się w wypełnionych skapującą wodą miseczkach martwicowych

DELTA

powstaje gdy rzeka wpada do morza, w którym nie ma pływów ani prądów morskich [AMAZONKA, NIL, WISŁA]

ESTUARIUM

powstaje gdy deponowany materiał zbierany jest przez prądy lub odpływ - rzeka ma lejkowate ujście

EROZJA RZECZNA

proces żłobienia koryta rzeki przez wodę lub w wyniku transportowania wodą różnych materiałów

WROZJA WGŁĘBNA

polega na pogłębianiu koryta rzeki

EWORSJA

pogłębianie dna rzeki i spowodowane ruchem wirowym wody oraz odłamków skalnych; w rezultacie powstają zagłębienia o kolistym kształcie: misy, kotły i rynny eworsyjne; szczególnie skutecznie dokonują pogłębień wiry pionowe

ABRAZJA

nadpływanie skał budujących dno koryta rzeki na skutek szorowania materiałem okruchowym; koryto rzeki jest pogłębiane w powstają w nim rynny abrazyjne oraz odłamki skalne, które trąc o koryto oraz uderzając o siebie, tworząc tzw. otoczaki

OTOCZAKI

odłamki skalne, które powstają trąc o koryto oraz uderzając o siebie

KATARAKTY

odsłonięte przez wodę twardsze skały krystaliczne, odporne na erozje wgłębną

ŻEBRA SKALNE

odsłonięte przez wodę twardsze skały osadowe, odporne na erozje wgłębną

EROZJA WSTECZNA

powoduje niszczenie oraz cofanie się progów i wodospadów w rzece

KAPTAŻ

gdy rzeka przejmie odcinek źrodliskowy sąsiedniej rzeki, może nawet dojść do przechwycenia calej rzeki [KAPTAŻ LUBRZANKI w Górach Świętokrzyskich]

EROZJA BOCZNA

polega na podmywaniu koryta rzecznego przez nurt rzeki

NURT RZEKI

miejsce rzeki, w którym woda płynie najszybciej

MEANDRY

zakola oowstające przez nurt rzeki, który przerzuca się z jednego brzegu na drugi, podcinając je na przemian

PRZEŁOM RZECZNY

odcinek doliny, w którym rzeka przedziera się przez znajdujące sie na jej drodze wzniesienie

PRZEŁOM PRZELEWOWY

powstaje na skutek rozcięcia wzniesienia spietrzającego wdoę

PRZEŁOM EPIGENETYCZNY

powstaje gdy rzeka wcinając się w osady mało odporne trafia na przykryte przez nie skały twarde i rozcina je

PRZEŁOM ANTECEDENTNY

powstaje gdy na drodze rzeki zaczęło się wypiętrzać wyniesienie; jezeli wypiętrzenie nastepowało wolno, rzeka je rozcinała

PRZEŁOM REGRESYJNY

powstaje gdy rzeka silnie erodująca rozcina grzbiet wzniesienia i zabiera wody rzece słabiej erodującej (kaptaż)

TERASY RZECZNE

płaskie, lekko nachylone powierzchnie leżące wzdłuż koryt. są one fragmentami dawnego, rozciętego przez rzekę dna doliny rzecznej

TERASA ZALEWOWA

kształtowana przez wody podczas wiekszych, niemal całorocznych wezbrań, porośnięta przez łozy i zarośla wiklinowe nazywana jest terasą łęgową

TERASA NADZALEWOWA

pochodzi z okresu plejstoceńskiego; zajmuje duże powierzchnie; nadbudowana materiałem piaszczystym, w jej obrębie wystepują formy eoliczne - wydmy

TERASA POWODZIOWA

wznosi sie ponad terasą zalewową; rozległa, zalewana i nadbudowywana podczas katastroficznych powodzi; urozmaicona jest starorzeczami o rożnym stopniu zachowania

WYBRZEŻE MIERZEJOWE

wybrzeże budowane przez fale i prądy przybrzeżne. składa się z mierzei, które odcinają zatoki od morza częściowo - tworząc zalewy lub całkowicie - jeziora przybrzeżne. składa się z półwyspów, tombolo [MORZE BAŁTYCKIE Rozewie-Kłajpeda]

MIERZEJE

długie i wąskie piaszczyste wały występujące na wybrzeżu mierzejowym

ZALEWY

zatoki częściowo odcięte od morza przez mierzeje [ZALEW WIŚLANY]

JEZIORA PRZYBRZEŻNE

zatoki morskie całkowicie odcięte od morza mierzejami [ŁEBSKO, GARDNO, JAMNO]

PÓŁWYSPY

wąskie piaszczyste cyple, które łączą się jednym końcem z lądem [PÓŁWYSEP HELSKI]

TOMBOLO

specyficzny rodzaj mierzei łączącej wyspy ze sobą lub z lądem stałym

WYBRZEŻE LAGUNOWE (WATTOWE)

wybrzeże tworzone przez prądy przybrzeżne w warunkach silnych przypływów i odpływów. lido stanowi barierę dla laguny. podczas przypływu woda może do niej wpływać i wypływać woda [MORZE TYRREŃSKIE, ZATOKA MEKSYKAŃSKA]

LIDO

piaszczysty wał przybrzeżny stanowiący barierę dla odciętej od morza zatoki - laguny

LAGUNA

zatoka odcięta od morza przez lido

WATT

dno laguny odsłonięte w czasie odpływu

WYBRZEŻE KORALOWE

wybrzeże powstające na skutek rośnięcia koralowców, których kolonie tworzą wzdłuż wybrzeży skaliste wały zwane rafami koralowymi

ATOLE

powstają, gdy wyspa poddawana jest ruchom zanurzającym; wtedy rozrastają się w górę

WYBRZEŻE DELTOWE

wybrzeże powstające w wyniku wspólnej działalności rzeki i morza [MISSISIPI]

WYBRZEŻE NAMORZYNOWE (MANGROWE)

wybrzeże będące płaskim wybrzeżem porośniętym przez drzewa mangrowe, o silnie rozwiniętym systemie korzeniowym, który utrwala namuły wodne i przyczynia się do rozrastania lądu [strefa międzyzwrotnikowa]

WYBRZEŻE PLAŻOWE

wybrzeże powstające wskutek nadbudowywania płaskiego wybrzeża materiałem piaszczysto-żwirowym nanoszonym przez fale lub prądy morskie [ŁEBA]

STREFA KIPIELI

przybrzeżna strefamorza, w której załamują się fale

PLAŻA

płaski piaszczysty odcinek wybrzeża

WAŁ BURZOWY

kilkumetrowy wał usypywany przez fale morskie w czasie sztormów

REWA

piaszczysty wał pod powierzchnią wody usypany w pobliżu brzegu w strefie kipieli

WAŁ BRZEGOWY

kilkucentymetrowe piaszczyste wałeczki piasku wzdłuż linii brzegowej

WYBRZEŻE FIORDOWE

wybrzeże powstające na skutek zatopienia dolin polodowcowych, po wytopieniu jęzora lodowca [wybrzeża NORWEGII, SZKOCJI, GRENLANDII, PATAGONII, ALASKI]

FIORDY

głębokie, wąskie, wcięte głęboko w ląd długie zatoki. ich przekrój poprzeczny kształtem przypomina literę U [wybrzeża NORWEGII, SZKOCJI, GRENLANDII, PATAGONII, ALASKI]

WYBRZEŻE SZKIEROWE

wybrzeze będące efektem zatopienia przez morza małych wysepek, bedących formami dzialaności lodowcowej (mutony). wysepki podzielone są cieśninami [SZKOCJA, FINLANDIA, ALASKA]

WYBRZEŻE RIASOWE

wybrzeże będące zatopieniem dolin górskich ułożonych prostopadle do wybrzeża. cechuje się licznymi, krętymi zatokami o głębokości wzrastającej w kierunku ujścia [IRLANDIA, BRETANIA, PORTUGALIA]

WYBRZEŻE DALMATYŃSKIE

wybrzeże powstałe przez zalanie pasm górskich ułożonych równolegle do wybrzeża. grzbiety górskie zostały tak głęboko zanurzone, że nad powierzchnią wody wystają tylko ich najwyższe partie, tworzące ciąg wysp [CHORWACJA, KALIFORNIA]

WYBRZEŻE LIMANOWE

wybrzeże powstające w miejscach zalania odcinków ujściowych dolin rzecznych. utworzone w ten sposób zatoki (limany) odcinane są od morza narastającymi mierzejami [MORZE CZARNE]

WYBRZEŻE KLIFOWE

wybrzeze tworzące się na skutek abrazji. nastepuje zachwianie równowagi grawitacyjnej, oberwanie górnej części stoku i powstanie stromego urwiska - klifu [NORMANDIA, SZKOCJA]

DETERSJA

wygładzanie podłoża skalnego

DETRAKCJA

wyorywanie bloków i okruchów skalnych

EGZARACJA

zdzieranie materiału z podłoża skalnego

MUTONY (BARAŃCE)

pagórki ogladzone przez przesuwający się lód, o łagodnym stoku od strony nasuwania się lodowca, a stromym ze strony przeciwnej

MORENA CZOŁOWA

ciąg wzgórz lub wał przed czołem lądolodu; zbudowany z gliny zwałowej nagromadzonej z materiału wytapiającego się z lądolodu

MORENA SPIĘTRZONA

wał piaszczysto-żwirowy powstały z materiału pchanego przed czołem lądolodu

MORENA DENNA

płaska powierzchnia zbudowana z gliny morenowej osadzonej na podłożu lądolodu po jego stopnieniu

WYGŁADY LODOWCOWE

skały o obłych kształtach oszlifowane przez płynący lód lodowcowy

DRUMLINY

garby zbudowane z gliny zwałowej, o opływowym kształcie zbliżonym do elipsy i rozmiarach: długość - 100 do 1000m, wysokość - 5 do 60m

RYNNY POLODOWCOWE (jeziora rynnowe)

długie i wąskie zagłębienia o stromych brzegach i nierównym dnie; zostały utworzone przez wody lodowcowe spływające szczelinami lądolodu pod ciśnieniem hydrostatycznym

PRADOLINY

długie, lecz niezbyt szerokie doliny, które odprowadzają wody z topniejącego lądolodu, łączące się z wodami rzek; powstanie ich wiąże się z dłuższym postojem lądolodu; dna pradolin są płaskie, a zbocza przeważnie strome, z licznymi terasami

SANDRY

na ogół płaskie i bardzo rozległe stożki napływowe zbudowane z piasków i żwirów, utworzone przez wody roztopowe na przedpolu lodowca podczas jego postoju; z połączenia kilku stożków tworzą się równiny sandrowe

KEMY

garby i pagóry liczące do kilkudziesięciu metrów wysokości kilkuset metrów długości; zbudowane z utworów osadzonych przez wody roztopowe w szczelinach ułożonych równolegle do czoła lodowca

RYSY I BRUZDY

zagłębienia w postaci rys, równoległe do kierunku ruchu lądolodu, wyżłobione przez materiał niesiony w lodzie

GŁAZY NARZUTOWE

przeniesione z odległych terenów bloki skalne o różnej wielkości i kształcie

ZAGŁĘBIENIE WYTOPISKOWE

zagłębienie o niewielkiej głębokości i kilkumetrowej średnicy, często wypełnione wodą; fragment bryły lodu wbity w podłoże po ociepleniu klimatu wytapia się, tworząc obniżenie najczęściej wypełnione wodą (jezioro wytopiskowe - oczko)

OZY

długie na kilkadziesiąt kilometrów i wysokie na kilkadziesiąt metrów piaszczysto-żwirowe, wyraźnie warstwowane wały; cechują się falistą linią grzbietową prostopadłą do czoła lodowca i stromymi ścianami; ciągną się wzdłuż jezior rynnowych