Układ pokarmowy cz. 1 - bez zębów

Skład przewodu pokarmowego

przewód pokarmowy i duże gruczoły

Przewód pokarmowy

w skład wchodzą jamiste i rurowate narządy ze światłem będącym przedłużeniem środowiska zewnętrznego

Pochodzenie i położenie gruczołów

z nabłonka przewodu pokarmowego, lecz leżą poza nim

Skald przewodu pokarmowego

jamę ustną wraz z jej wyposażeniem (językiem i zębami), gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube

Warstwy błony śluzowej

nabłonek, blaszka właściwa błony śluzowej, blaszka mięśniowa błony śluzowej

Z jakiej tkanki zbudowana jest blaszka właściwa przewodu pokarmowego?

Z tkanki łącznej wiotkiej, a wyjątkowo z tkanki łącznej siateczkowatej w jelicie cienkim i grubym lub z tkanki łącznej zwartej w podniebieniu twardym i dziąśle

Gdzie pojawia się po raz pierwszy w przewodzie pokarmowym blaszka mięśniowa błony śluzowej?

Od przełyku

Gdzie występuje błona mięśniowa złożona z 3 warstw?

1. górny i środkowy odcinek przełyk, 2. żołądek

Co tworzy błonę surowiczą i przydankę?

tkanka łączna wiotka

Funckje jamy ustnej

1. pobieranie pokarmu i jego mechaniczne rozdrabnianie; 2. rozcieranie pokarmu, mieszanie go ze śliną i formowanie kęsów; 3. odbieranie bodźców smakowych (kubki smakowe); 4. trawienie, dzięki enzymom zawartym w ślinie

Skład jamy ustnej

przedsionek jamy ustnej, jama ustna właściwa

Przedsionek jamy ustnej

ograniczony przez wewnętrzne powierzchnie warg, policzków oraz zewnętrzne powierzchnie zębów i dziąseł

Budowa ściany jamy ustnej

• błona śluzowa (nabłonek, blaszka właściwa błony śluzowej); • błona podśluzowa; • mięśnie szkieletowe

Gdzie występuje w jamie ustnej nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący? 4

1. zewnętrzne powierzchnie warg, 2. część grzbietowa języka (brodawki nitkowate przedniej i środkowej powierzchni języka), 3. dziąsła, 4. podniebienie twarde

Jaki nabłonek występuje na podniebieniu miękkim?

Na części przedniej ku jamie ustnej wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, a na części tylnej, nosowej nabłonek wielorzedowy migawkowy

Czym się różni w budowie nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący od nierogowaciejącego?

Tym że nierogowaciejący nie ma warstwy ziarnistej i zrogowaciałej

Z jakiej tkanki zbudowana jest błona podśluzowa?

Z tkanki łącznej wiotkiej

Jakie brodawki - wpuklenia do nabłonka, nie uwypuklające go, są krótkie (niskie)? 4

1. policzków, 2. podniebienia miękkiego, 3. podniebienia twardego 4. na wewnętrznej powierzchni warg - w dodatku jest ich malo

CO dodatkowego znajduje się w blaszce właściwej błony śluzowej jamy ustnej?

1, małe gruczoły jamys ustnej,2. skupienia tkanki limfoidalnej w postaci migdałka podniebiennego

Gdzie nie występuje błona podśluzowa w jamie ustnej?

1. podniebienie twarde, 2. dziąsła, 3. grzbietowa powierzchnia języka

Budowa i cechy błony podśluzowej

tk. łączna wiotka; w wielu miejscach jamy ustnej nie jest ona wyraźnie oddzielona od bł. śluzowej; zwiększa ruchomość błony śluzowej względem podłoża

Czym się różnią naczynia krwionośne w błonie śluzowej a podśluzowej?

1. w błonie śluzowej sploty naczyń ułożone są równolegle i mają mniejsze oczka, 2. w błonie podśluzowej są sploty o dużych oczkach

Z czego powstaje jama ustna?

Z pierwotnej zatoki ustnej

Co robi błona gębowo gardłowa?

Oddziela zatokę gardłową od od endodermalnej dogłowowej części jelita pierwotnego

Części warg

1. Zewnętrzna (budowa skóry owłosionej); 2. przejściowa, tzw. czerwień wargowa; 3. wewnętrzna, o budowie błony śluzowej.

Część zewnętrzna warg

pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim rogowaciejącym; w tkance łącznej skóry właściwej tej części wargi występują gruczoły potowe, łojowe, korzenie włosów

Jaki nabłonek tworzy czerwień wargową?

Cienki, wielowarstwowy płaski rogowaciejący w niewielkim stopniu z dobrze rozwiniętą warstwą jasną, zrogowaciała słabo rozwinięta

Skąd czerwony kolor czerwieni wargowej?

Przez cienki nabłonek prześwitują liczne naczynia krwionośne znajdujące się w tkance łącznej brodawek skóry właściwej

Wydzialenie gruczołów łojowych w kącikach warg

Produkują one łój skórny, wydzielanie holokrynowe, na powierzchnię błony śluzowej

Wewnętrzna powierzchnia warg

błona śluzowa jamy ustnej, nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący

Z czego rozwijają się warga górna?

Z I i II łuku skrzelowego poprzez połączenie ic wyniosłości szękowych i czołowo-nosowych

Z czego rozwijają się mięśnie warg - okrężny ust?

Z mezodermy II łuku skrzelowego

Ułożenie wł. mięśniowych w języku

ułożenie zarówno podłużne, jak i poprzeczne oraz pionowe

Budowa języka

Włókna mięśniowe (śródmięsna otoczone tkanką łączną wiotką (omięsna) z licznymi naczyniami krwionośnymi, wł. Nerwowymi, kom. Tłuszcz, przewodami wydzielniczymi)

Powierzchnia grzbietowa języka - podział

2/3 powierzchni grzbietowej w części przedniej - trzon języka, 1/3 długości języka w części tylnej - nasada języka, oddzielone bruzdą graniczną

Opis trzonu języka

pokryty jest błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym płaskim; błona śluzowa wytwarza brodawki językowe

Czym się różni budowa trzonu języka od nasady?

W nasadzie nie ma brodawek językowych, a jest migdałek językowy

Brodawki językowe pierwotne

wyniosłości blaszki właściwej błony śluzowej i nabłonka; buduje je dwa rodzaje tkanek: tkanka nabłonkowa i łączna

Rodzaje brodawek językowych

1. brodawki nitkowate; 2. brodawki grzybowate; 3. brodawki liściaste; 4. brodawki okolone.

Brodawki mechaniczne

brodawki nitkowate; zwiększają powierzchnię języka i nadają powierzchni grzbietowej szorstkość, ułatwiają formowanie kęsów pokarmowych

Ile wszystkich brodawek to brodawki nitkowate?

ok. 90% brodawek

Funkcja brodawek nitkowatych

umożliwiają przytrzymywanie oraz rozcieranie pokarmu (dzięki szorstkości)

Lokalizacja brodawek grzybowatych

nierównomiernie rozmieszczone na grzbietowej powierzchni trzonu języka, głównie w przedniej części

Budowa brodawek grzybowatych

pokryte cienkim nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym; w nablonku bocznych części kubki smakowe; liczne brodawki wtórne; dobrze unaczynione

Brodawki liściaste - występowanie

na bocznych brzegach języka, u człowieka słabo wykształcone, u zwierząt liczne

Co uchodzi do rowków międzybrodawkowych?

Przewody wyprowadzające gruczołów językowych tylnych Ebnera o charakterze surowiczym

Wygląd i lokalizacja brodawek okolonych

śred. 1-3 mm; widoczne gołym okiem; w liczbie 7-12 w tylnej części języka w okolicy bruzdy granicznej

Kubki smakowe w brodawce okolonej

zlokalizowane w nabłonku bocznych powierzchni brodawek oraz nabłonku pokrywającym rowki okołobrodawkowe; ok. 250 w brodawce

Funkcja wydzieliny gruczołów Ebnera

obmywa kubki smakowe, rozrzedza treść pokarmową, co ułatwia odbieranie wrażeń smakowych oraz oczyszcza rowki brodawki, zapobiegając zaleganiu pokarmu

Gdzie występują kubki smakowe?

1. brodawki okolone, liściaste, grzybowate, 2. podniebienie miękkie, 3. powierzchnia językowa nagłośni, 4. tylna ściana ustnej częsci gardła

Wygląd kubków smakowych w preparatach

jasne beczułkowate skupienia komórek, leżące wśród ciemno wybarwionych komórek nabłonka wielowarstwowego płaskiego; opiera się na błonie podstawnej; szczyt ma otwór smakowy z pręcikami smakowymi

Rodzaje komórek kubka smakowego

zmodyfikowane komórki nabłonkowe (40-60) tzw. komórki nabłonkowo-zmysłowe; komórki zmysłowe, czyli receptorowe (ok. 30%), komórki podporowe oraz komórki podstawne

Komórki podporowe - wygląd

najliczniejsze, mają wrzecionowaty kształt, owalne jądro z wyraźnym zrębem chromatynowym, ciemnną cytoplazmę, a w części szczytowej liczne i wysokie mikrokosmki, nad jądrem ziarnistości bogate w glikozaminoglikany

Funkcja komórek podporowych

oddzielają komórki receptorowe od siebie, oddzielają kubek smakowy od otaczających go komórek nabłonka

Komórki podstawne

komórki macierzyste, z których co 10-14 dni zużywane komórki kubka się odnawiają, leżące u podstawy kubka smakowego

Cecha charakterystyczna nasady języka

Blaszka właściwa błony śluzowej nie wytwarza brodawek; powierzchnia jest nierówna z powodu nagromadzeń tkanki limfoidalnej pod nablonkiem

Co pokrywa dolną powierzchnię języka

cienka błona śluzowa z nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym; gładka, brak brodawek i grudek chłonnych

Wędzidełko języka

Fałd błony śluzowej, którym język przyczepia się do dna jamy ustnej

Kiedy zachodzi tworzenie zawiązków języka?

ok. 3 tygodnia życia zarodkowego

Z czego tworzą się zawiązki trzonu języka? 2

Z parzystych bocznych guzków językowych, będącymi rozszerzeniami wewnętrznej powierzchni I łuku skrzelowego oraz guzka nieparzystego będącego rozszerzeniem w linii pośrodkowej

Kolejność powstawania brodawek językowych

okolone, liściaste, grzybowate, nitkowate

Kiedy pojawia się migdałek językowy w rozwoju?

ok 5 miesiąca życia

Podział gruczołów ślinowych jamy ustnej

małe i duże gruczoły ślinowe

Charakterystyka małych gruczołów ślinowych

1. nie mają torebki łącznotkankowej i zrazików, 2. to gruczoły rozgałęzione, 3. przewody wyprowadzajace mają krótkie

Rodzaje małych gruczołów ślinowych - kryterium podziału

lokalizacja

Gruczoły wargowe

blaszce właściwej błony śluzowej części śluzowej warg

Gruczoły podniebienne

w błonie podśluzowej podniebienia miękkiego i w blaszce właściwej błony śluzowej podniebienia twardego

Gruczoły językowe przednie

w błonie podśluzowej dolnej powierzchni końca języka

Duże gruczoły ślinowe

1. ślinianka przyuszna tzw. przyusznica (parzysta); 2. ślinianka podżuchwowa (parzysta); 3. ślinianka podjęzykowa (dwa większe i 5-20 mniejszych gruczołów, które leżą oddzielnie i w pobliżu gruczołów większych)

Przewody odprowadzające dużych gruczo

długie i zróżnicowane;. ich wydzielina odprowadzana jest głównymi przewodami wyprowadzającymi do światła jamy ustnej

Budowa ślinianki

zrazikowa; otoczona są torebką łącznotkankową (nieco słabiej zaznaczona w śliniance podjęzykowej); tkanka łączna wiotka wnika pasmami w głąb gruczołów dzieląc je na zraziki

Co występuje w zrębie ślinianek? 3

1. liczne limfocyty, 2. komórki plazmatyczne - IgA do śliny 3. tkanka łączna wiotka

Unaczynienie ślinianek

gęsta sieć naczyń włosowatych umiejscowionych w tk. łącznej

Części gruczołów ślinowych

1. odcinki wydzielnicze (produkujące wydzielinę surowiczą, śluzową bądź mieszaną); 2. przewody wyprowadzające

Gruczoły surowicze

1. ślinianki przyuszne; 2. gruczoły językowe tylne Ebnera (gruczoły smakowe);

Gruczoły mieszane

1. ślinianki podżuchwowe, z przewagą komórek surowiczych (ok. 80% wszystkich komórek - gruczoły surowiczo-śluzowe); 2. ślinianki podjęzykowe, z przewagą komórek śluzowych (ok. 60% wszystkich komórek gruczołu – gruczoły śluzowo-surowicze);

Wygląd komórek surowiczych gruczołów

tworzą pęcherzyki (w gruczołach językowych tylnych smakowych Ebnera-cewki) bądź niepełne pęcherzyki, czyli półksiężyce surowicze (Gianuzziego

Gdzie leżą półksiężyce Gianuzziego?

na dnie cewek przybierając kształt czapeczki

Czym się różnią cewki śluzowe od pęcherzykó surowiczych?

1. Cewki są większe, 2. ich światło jest szerokie i regularne, 3. komórki są kształu piramidalnego (a nie owalnego), 4. kanaliki międzykomórkowe występuje rzadko (aa tam dużo), 5. cewki mają listewki graniczne

Charakter komórek koszyczkowych Bolla

Sa kształtu gwiaździstego podobne do miocytów gładkich ale pochodzenia ektodermalnego, oplatają odc. wydzielnicze, łączą się komórkami wydzielniczymi desmosomami a z błoną podstawną półdesmosomami

Różnice w budowie komórek surowiczych i śluzowych? 5

1. wysoki piramidalny kształt (śl. są niskie, sześcienne, piramidalne o szerokeij podstawie, 2. ciemna cytoplazma (jasna), 3. kuliste jądro (przecinkowate), 4. niewidoczne granice pomiędzy komórkami (widoczne), 5. ziarnistości kwasochłonne zymogenu (mucy

Różnice między przewodami wyprowadzającymi gruczołów małych i dużych

Małe: krótkie i wysłane nabłonkiem jednowarstwowym lub dwuwarstwowym sześciennym

Przewody wyprowadzające ślinianek (3)

Wires lead out of the salivary glands (3)1. przewody śródzrazikowe (wstawki, przewody prążkowane); 2. przewody międzyzrazikowe; 3. przewody główne

Wstawka

cienki przewód odprowadzający, do którego dopływa wydzielina z kilku pęcherzyków surowiczych lub cewek śluzowych

Co produkują komórki wstawek? 2

1. nabłonkowy czynnik wzrostu EGF, 2. laktoferryna

Przewód prążkowany - cewka ślinowa/prążkowana/Pflügera

Wire lined - coil salivary / striped / Pflügerszersza od wstawki, nieregularne światło o zmiennej średnicy; wysłana nabł. jednowarstwowym sześciennym

Komórki nabłonka w przewodzie prążkowanym

kwasochłonna cytoplazma; jądra centralnie położone; część przypodstawna cytoplazmy posiada charakterystyczne pionowe prążkowanie (równoległe ułożenie mitochondriów między wpukleniami błony komórkowej)

Przewody międzyzrazikowe

wysłane nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym; uchodzą do przewodu głównego

Przewody główne

wysłane nabłonkiem dwuwarstwowym walcowatym (warstwa dolna: komórki sześcienne; warstwa wierzchnia: komórki walcowate), który przy ujściu do jamy ustnej przechodzi w nabłonek wielowarstwowy płaski

Ślinianka przyuszna

największym gruczołem ślinowym; charakter surowiczy; końcowe odcinki wydzielnicze w postaci pęcherzyków surowiczych, zbudowanych z typowych komórek surowiczych

Wstawki ślinianki przyusznej

długie (najdłuższe wśród ślinianek) i rozgałęzione; dobrze widoczne w preparatach przewody prążkowane i przewody międzyzrazikowe

Ślinianka podżuchwowa

gruczoł mieszany, surowiczo-śluzowy z przewagą komórek surowiczych (ok. 80% wszystkich komórek; śluzowe ok. 5%, a pozostała część to przewody wyprowadzające i zrąb).

W jakiej postaci występują odcinki wydzielnicze ślinianki podżuchwowej?

w postaci pęcherzyków surowiczych, cewek śluzowych lub cewek śluzowych z półksiężycami surowiczymi

Przewody wyprowadzające ślinianki podżuchwowej

Wstawki są krótkie i nie rozgałęziają się; przewody prążkowane długie (najdłuższe ze wszystkich ślinianek).

Ślinianka podjęzykowa

jest najmniejsza wśród ślinianek; niejednolita budowa (dwa większe gruczoły oraz gruczoły mniejsze); mieszany charakter - śluzowo-surowicza z przewagą kom. śluzowych

Odcinki wydzielnicze ślinianki podjęzykowejj

Końcowe odcinki wydzielnicze głównie w postaci cewek śluzowych; niewiele cewek śluzowych z półksiężycami surowiczymi, a pęcherzyki surowicze rzadko

Przewody wyprowadzające ślinianki podjęzykowej

Bezpośrednio przewody międzyzrazikowe; rzadko wyst. przewody śródzrazikowe, jeśli już, to są krótkie

Jakiego pochodzenia są ślinianki?

ektodermalnego

Kiedy powstają zawiązki ślinianki podjęzykowej i małych gruczołów jamy ustnej?

W 8 tyg. podj., a w 4 miesiącu życia płodowego małe

Kiedy powstają pierwsze zawiązki pierwotnych komórek wydzielniczych gruczołów ślinowych?

Około 18 tyg. życia

Ile procent objętości śliny produkują poszczególne gruczoły ślinowe?

65% podżuchwowa, 30% przyuszna, 5% podjęzykowe, i reszta to małe gruczoły jamy ustnej

Co powoduje pobudzenie nerwów przywspółczulnych (acetylocholina) ślinianek?

WYdzielanie śliny o dużej zawartości składników nieorganicznych

Składniki śliny

1. Woda (>99%); 2. leukocyty, złuszczające się komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego jamy ustnej, bakterie; 3. jony Na+, K+, Cl-, HCO3-, HPO42- 4. węglowodany; 5. enzymy trawienne: amylaza, α-D-glukozydaza;

Co umożliwiają (jony wodorowęglanowe i fosforanowe?

zdolność buforowania – pH 6,8 – 7,2

Substancje bakteriobójcze w ślinie

lizozym laktoperoksydaza, laktoferryna, jony rodankowe, histatyny i defenzyny

Lizozym

(wytwarzają go głównie półksiężyce surowicze, rozkłada on ściany bakterii

Główne składniki mucyny

glikozaminoglikany i glikoproteiny

Z czym łączy się jama gardła?

z jamą ustną i przełykiem, z jamą nosową, krtanią i uchem środkowym

Warstwy ściany gardła

1. błona śluzowa (nabłonek; blaszka właściwa błony śluzowej) 2. błona podśluzowa; 3. błona mięśniowa; 4. błona zewnętrzna (przydanka).

Z jakiej tkanki zbudowana jest blaszka właściwa bł. śluzowej gardła?

z tkanki łącznej właściwej zbitej z licznymi włóknami kolagenowymi i sprężystymi

Błona podśluzowa gardła

stosunkowo słabo rozwinięta; wyraźnie rozwinięta w bocznych ścianach części nosowej i tylnym odcinku części krtaniowej,; w pozostałych miejscach sprężysta warstwa tkanki łącznej włóknistej; ściśle połączona z błoną mięśniową

Błona mięśniowa

zbudowana jest włókien mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych przebiegających okrężnie i podłużnie

Z czego rozwija się gardło?

Z przedniego jelita pierwotnego - z przedniej częsci część ustna i nosowa, z tylnej części częśc krtaniowa

Funkcja przełyku

Bierze udział w transporcie rozdrobnionego pokarmu do żołądka

Budowa ściany przełyku

czterowarstwowa, typowa dla przewodu pokarmowego; błona śluzowa i podśluzowa wytwarza liczne podłużne fałdy (światło przełyku jest pofałdowane i ma kształt gwiaździsty

Nabłonek przełyku

nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący; chroni ścianę przełyku przed bodźcami termicznymi, chemicznymi i urazami mechanicznymi połykanego pokarmu

Blaszka właściwa błony śluzowej przełyku

zbudowana z tkanki łącznej wiotkiej; zawiera niewiele komórek (fibroblasty, pojedyncze limfocyty lub ich skupienia, eozynofile oraz nieliczne komórki plazmatyczne i tuczne)

Blaszka mięśniowa bł. śluzowej

oddziela blaszkę właściwą błony śluzowej od błony podśluzowej; grubsza niż w pozostałych odcinkach przewodu pokarmowego; kilka warstw kom. mięśniowych gładkich ułożonych podłużnie w stosunku do osi długiej przełyku

Błona podśluzowa

tkanka łączna właściwa zbita z licznymi włóknami kolagenowymi i sprężystymi; bogata w naczynia krwionośne i limfatyczne oraz skupienia kom. zwojowych (splot nerwów błony podśluzowej)

Błona mięśniowa w przełyku

zbudowana z dwóch warstw: okrężnej i podłużnej, pomiędzy którymi występują komórki zwojowe tworzące splot nerwowy śródmięśniowy; w górnej części mm. prążkowane zależne od woli, od środka przechodzą w gładkie niezależne od woli

Przydanka przełyku

najbardziej zewnętrzna warstwa ściany przełyku; łączy go z innymi narządami śródpiersia; tkanki łącznej wiotkiej, w której występują naczynia krwionośne, naczynia chłonne oraz nerwy

Z czego rozwija się przełyk?

Z przedniej części jelita pierwotnego, w tym miejscu w któym na jego brzusznej stronie pączkuje zawiązek tchawicy

Pochodzenie nabłonka przełyku

endodermalne

Rozwój nabłonków w przełyku

jednowarstwowy walcowaty z licznymi komórkami posiadającymi rzęski -- 2mc ż. pł.--> nabł. wielowarstowowy walcowaty -- 4mc ż. pł. --> powiększenie nabłonka -> nabł. wielowarstwowy płaski